Όταν διαβάζω τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, μου θυμίζει τον περίπλοκο χορό του χρόνου και της μοίρας, όπως το τανγκό στα αμυδρά φωτισμένα μπαρ του Μπουένος Άιρες.
Ο Μπόρχες, με τη χαρακτηριστική δαιδαλώδη πρόζα του, εξερευνά θέματα που συντονίζονται με τις πρωταρχικές αλήθειες με τις οποίες όλοι μας παλεύουμε – το αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου, την κυκλική φύση της ιστορίας και τον στοιχειωμένο απόηχο των προγόνων μας.
Στην «Κυκλική νύχτα», ο Μπόρχες ανακαλεί την αρχαία σοφία του Πυθαγόρα, συνυφαίνοντάς την άψογα με τις ζωντανές εικόνες της γενέτειράς του, του Μπουένος Άιρες. Τα αστέρια και οι άνθρωποι, μας λέει, συνδέονται με μια αιώνια επιστροφή, έναν χορό του πεπρωμένου που επαναλαμβάνεται μέσα στους αιώνες. Αυτός δεν είναι ένας απλός φιλοσοφικός στοχασμός αλλά μια βιωμένη πραγματικότητα για τον Μπόρχες, τόσο πραγματική όσο οι ραγισμένοι δρόμοι και οι συκιές κάτω από έναν πήλινο ουρανό.
Χόρχε Λουίς Μπόρχες – Κυκλική Νύχτα
Στη Συλβίνα Μπούλριτς
Το γνώριζαν οι απροσπέλαστοι μαθητές του Πυθαγόρα:
Τα άστρα και οι άνθρωποι επιστρέφουν κυκλικά
Τα μοιραία άτομα θα επαναλάβουν την επιτακτική
Χρυσή Αφροδίτη, τους Θηβαίους, τις αγορές.
Στις μελλοντικές εποχές ο Κένταυρος με τη μώνυχη
Οπλή θα καταπιέσει το στήθος των Λαπιθών
Όταν η Ρώμη καταστραφεί ο μινώταυρος θα βογκά
Στην άπειρη νύχτα τού βρωμερού του παλατιού.
Η κάθε νύχτα τής αυπνίας θα ξανάρθει: λεπτομερειακά.
Το χέρι πού έγραψε αυτό θα ξαναγεννηθεί από την ίδια
Κοιλιά. Σιδερένιοι στρατοί θα χτίσουν την άβυσσο.
(Ο φιλόλογος Νίτσε είπε το ίδιο).
Δεν ξέρω αν θα επιστρέψουμε σ’ ένα δεύτερο κύκλο
Όπως επιστρέφουν οι αριθμοί σ’ ένα περιοδικό κλάσμα’
Αλλά ξέρω πώς μια σκοτεινή πυθαγόρεια περιστροφή
Με αφήνει σιγά-σιγά μια νύχτα σέ κάποιο μέρος τού κόσμου.
Είναι στα περίχωρα. Μια απόμερη γωνιά
Πού μπορεί να είναι στο νότο ή στο βορρά ή στη δύση,
Πού πάντα όμως κρατά έναν πήλινο ουράνιο τοίχο
Μια σκοτεινή συκιά και ένα ραγισμένο δρόμο.
Εκεί βρίσκεται το Μπουένος Άιρες. Ό χρόνος πού φέρνει
Έρωτα ή χρυσάφι στους ανθρώπους, σέ μένα φέρνει πίκρα
Τούτο το μαραμένο τριαντάφυλλο, τούτο το ανώφελο κουβάρι
Από δρόμους πού επαναλαμβάνουν περασμένα ονόματα.
Ονόματα των προγόνων μου: Λαπρίντα, Καμπρέρα,
Σόλερ, Σουάρεζ…
’Ονόματα πού μέσα τους ηχούν (μυστικά τώρα) τυμπανοκρουσίες,
Δημοκρατίες, άλογα και πρωινά
Ευτυχισμένες νύχτες και στρατιωτικοί θάνατοι.
Οι πλατείες φορτισμένες από τη νύχτα δίχως αφέντη
Είναι οι βαθιές εσωτερικές αυλές ενός άγονου παλατιού
Και οι άψυχοι δρόμοι πού γεννούν τον χώρο.
Είναι οι διάδρομοι τού απροσδιόριστου φόβου και τού ονείρου.
Επιστρέφει η κοίλη νύχτα πού την ερμήνευσε ο Αναξαγόρας
Επιστρέφει στην ανθρώπινη σάρκα μου η σταθερή αιωνιότητα.
Και η μνήμη — και το σχέδιο; — ενός αδιάκοπου ποιήματος
“Το γνώριζαν οι απροσπέλαστοι μαθητές τού Πυθαγόρα…”.
