Τα έργα του Φρίντριχ Νίτσε ανέκαθεν διεισδύουν βαθιά στην ανθρώπινη υπόσταση, αμφισβητώντας τη συμβατική σοφία και προσφέροντας βαθιές ιδέες για τη φύση της ύπαρξης, της τέχνης και της γνώσης.
Η «Γέννηση της τραγωδίας», ένα από τα θεμελιώδη έργα του Νίτσε, διερευνά την πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ του απολλώνιου και του διονυσιακού στοιχείου στην ελληνική τραγωδία, και κατ’ επέκταση σε όλες τις μορφές τέχνης και ζωής. η περίπλοκη δυαδικότητα του, σύμφωνα με τον Νίτσε, στηρίζει τον ίδιο τον ιστό της ανθρώπινης εμπειρίας, αναμειγνύοντας την τάξη με το χάος, την ομορφιά με τον τρόμο και τη λογική με το πάθος.
Αυτή τη συλλογή αποσπασμάτων από τη «Γέννηση της τραγωδίας», ο Νίτσε μας καλεί να αναλογιστούμε τον ουσιαστικό ρόλο της ψευδαίσθησης, της προοπτικής και της τέχνης στην ανθρώπινη ζωή. H υποστηρίζει ότι η ίδια η ζωή είναι χτισμένη πάνω στην εικονικότητα και την εξαπάτηση, υπονοώντας ότι οι αντιλήψεις και οι ερμηνείες μας διαμορφώνουν την πραγματικότητά μας. τ Προσεγγίζοντας το φακό του Διονύσου, ο Νίτσε βρίσκει την ελπίδα ακόμη και μπροστά στην απελπισία, καταδεικνύοντας τη βαθιά επίδραση του μύθου και της μουσικής στην κατανόηση της ύπαρξής μας.
Ο Νίτσε ασκεί κριτική στη σύγχρονη γερμανική μουσική, την οποία θεωρεί υπερβολικά ρομαντική και μη ελληνική, περιγράφοντάς την ως μεθυστική και σκοτεινή – ένα επικίνδυνο μείγμα για έναν πολιτισμό που εκτιμά τη σαφήνεια. την αντιπαραβάλλει με μια υποθετική μουσική διονυσιακής προέλευσης, υποδηλώνοντας μια βαθιά διαφορά που έχει τις ρίζες της στην ουσία της δημιουργικής παρόρμησης.
Η συνεχιζόμενη ανάπτυξη της τέχνης, σύμφωνα με τον Νίτσε, συνδέεται άρρηκτα με τον δυϊσμό του Απολλώνιου και του Διονυσιακού, όμοιο με τη δυαδικότητα που ενυπάρχει στην αναπαραγωγή. Ο ίδιος παραλληλίζει τη σχέση του καλλιτέχνη με τα όνειρα και τη σχέση του φιλοσόφου με την ύπαρξη, τονίζοντας πως και οι δύο αναζητούν βαθύτερες αλήθειες μέσω των αντίστοιχων μέσων τους.
«Γέννηση της τραγωδίας» του Φρειδερίκου Νίτσε
-…όλη η ζωή βασίζεται στην εικονικότητα, στην τέχνη, στην παραπλάνηση, στην οπτική, στην αναγκαιότητα των προοπτικών και της πλάνης.
-Πόσο διαφορετικά μου μίλησε ο Διόνυσος!… Το ότι είδα ελπίδες εκεί που δεν υπήρχε καμία, εκεί όπου τα πάντα έδειχναν πολύ καθαρά ένα τέλος!
-…σύγχρονη γερμανική μουσική, που είναι ρομαντισμός από τη μια άκρη ως την άλλη και η πιο μη ελληνική μορφή τέχνης και, επιπλέον, ένα πρώτης γραμμής δηλητήριο για τα νεύρα διπλά επικίνδυνο σ΄έναν λαό που αγαπά το πιοτό και τιμά σαν αρετή την έλλειψη διαύγειας, γιατί έχει τη διπλή ιδιότητα να ΄ναι ναρκωτικό που αφενός προκαλεί μέθη και αφετέρου ρίχνει ομίχλη.
-…πώς θα ‘ταν μια μουσική που δεν θα ‘χε πια, όπως η γερμανική μουσική ρομαντική καταγωγή αλλά διονυσιακή καταγωγή;
-…η συνεχής ανάπτυξη της τέχνης είναι συνδεδεμένη με τον απολλώνιο και διονυσιακό δυϊσμό-ακριβώς όπως εξαρτάται η τεκνοποιία από το δυϊσμό των φύλων…
-…ο ευαίσθητος καλλιτεχνικά άνθρωπος έχει την ίδια σχέση με την πραγματικότητα των ονείρων, μ΄εκείνη που έχει ο φιλόσοφος με την πραγματικότητα της ύπαρξης, την εξετάζει λεπτομερειακά και πρόθυμα, γιατί οι εικόνες αυτές του δίνουν μια ερμηνεία της ζωής.
-…μόνο η περίεργη ανάμειξη και δυϊκότητα στις συγκινήσεις των διονυσιακών ζηλωτών μας θυμίζει – όπως μας θυμίζουν τα γιατρικά θανατηφόρα δηλητήρια- το φαινόμενο ότι ο πόνος προκαλεί χαρά, ότι η έκταση μπορεί να μας κάνει να βγάλουμε ήχους αγωνίας. Στο ανώτατο σημείο της χαράς ακούγεται μια κραυγή φρίκης ή ένα φλογερό παράπονο για έναν ανεπανόρθωτο χαμό.
-Η ίδια η παρόρμηση που καλεί την τέχνη στη ζωή, ως συμπλήρωμα και ολοκλήρωση της ύπαρξης, και μας γοητεύει κάνοντάς μας να συνεχίζουμε τη ζωή, γέννησε επίσης τον ολύμπιο κόσμο τον οποίο χρησιμοποίησε σαν μεταμορφωτικό καθρέφτη η ελληνική «θέληση».
-Όπου συναντάμε το «απλοϊκό» στην τέχνη, πρέπει να αναγνωρίσουμε την ύψιστη επίδραση της απολλώνιας κουλτούρας- η οποία πάντα πρέπει πρώτα να ανατρέψει μια αυτοκρατορία Τιτάνων και τεράτων και να έχει θριαμβεύσει πάνω σε μια αβυσσαλέα και τρομακτική θεώρηση του κόσμου και στην πιο ευερέθιστη ικανότητα για πάσχειν μέσω προσφυγής στις πιο ισχυρές και ηδονικές ψευδαισθήσεις.
-Στους Έλληνες η «θέληση» ήθελε να ατενίσει τον εαυτό της μέσα στην μεταμόρφωση της ιδιοφυίας και του κόσμου της τέχνης, τα πλάσματά της, για να δοξαστούν, έπρεπε να νιώσουν τα ίδια πως ήταν άξια για δόξα…
-…πόσο απαραίτητος είναι όλος ο κόσμος των βασάνων, μας δείχνει ότι μέσω αυτού του κόσμου μπορεί να παρακινηθεί το άτομο να πραγματοποιήσει το λυτρωτικό όραμα και ύστερα, αφού βυθιστεί στη θέαση του οράματος αυτού, να κάτσει ήσυχα στην κλυδωνιζόμενη βάρκα του, μέσα στη θάλασσα.
-Γιατί για μένα το δωρικό κράτος και η δωρική τέχνη μπορούν να εξηγηθούν μόνο ως μόνιμο πολεμικό στρατόπεδο του απολλώνιου.
-…το θέλον υποκείμενο που επιδιώκει τους εγωιστικούς σκοπούς τους, μπορεί να συλληφθεί μόνο ως ανταγωνιστής κι όχι ως πηγή της τέχνης.
–Η τέχνη τον σώζει και μέσω της τέχνης – η ζωή.
-Όχι ο στοχασμός, όχι! – η αληθινή γνώση, η βαθειά ματιά στη φοβερή αλήθεια υπερφαλαγγίζει κάθε κίνητρο για δράση, τόσο στον Άμλετ όσο κα στον διονυσιακό άνθρωπο.
-Η γνώση σκοτώνει την δράση, η δράση χρειάζεται τα πέπλα της ψευδαίσθησης…
-Γιατί οι περιγραφές του Ομήρου είναι παραστατικότερες από τις περιγραφές κάθε άλλου; Για το λόγο ότι ο Όμηρος βλέπει με το νου του πολύ περισσότερο. Μιλάμε τόσο αφηρημένα για την ποίηση επειδή είμαστε συνήθως κακοί ποιητές.
–Η αιχμή της σοφίας γυρίζει εναντίον του σοφού, η σοφία είναι έγκλημα κατά της φύσης.
-…ο ελληνικός κόσμος σχίζεται τώρα από τον οδυνηρό θρήνο: ”Η τραγωδία είναι νεκρή! Ακόμη και η ποίηση χάθηκε μαζί της! Σιωπή! Βουβαθείτε, ωχροί, αδύναμοι επίγονοι! Στον Άδη να πάτε, για να μπορέσετε να χορτάσετε μια φορά με τα ψίχουλα των παλιών δασκάλων!»
-«Μόνο από ένστικτο»: μ΄αυτήν την φράση αγγίζουμε την καρδιά και τον πυρήνα της σωκρατικής τάσης.
-…έλλειψη επίγνωσης και της δύναμη της ψευδαίσθησης, και από τούτη την έλλειψη συνάγει την εσωτερική διαστροφή και το αξιοκατάκριτο του υπάρχοντος.
-Ο Σωκράτης στηρίζεται σ΄αυτό το σημείο κι έτσι πιστεύει πως καθήκον του είναι να διορθώσει την ύπαρξη: εντελώς μόνος, με μια έκφραση ασέβειας και ανωτερότητας ως πρόδρομος μιας τελείως διαφορετικής κουλτούρας, τέχνης και ηθικής μπαίνει σε έναν κόσμο που αν πιάναμε με σεβασμό την άκρη του θα γεμίζαμε απ΄την μεγαλύτερη ευτυχία.
-…των σωκρατικών αποφάνσεων: ”Η αρετή είναι γνώση, ο άνθρωπος αμαρτάνει μόνο από άγνοια, ο ενάρετος είναι ευτυχισμένος.”
-…η ακλόνητη πίστη ότι η σκέψη μπορεί, αν χρησιμοποιήσει το μίτο της αιτιότητας, να διεισδύσει στις βαθύτερες αβύσσους του είναι, και ότι η σκέψη όχι μόνο μπορεί να γνωρίσει το είναι αλλά ακόμη και να το διορθώσει. Αυτή η εξαίσια μεταφυσική ψευδαίσθηση συνοδεύει την επιστήμη ως ένστικτο και την οδηγεί ξανά και ξανά στα όριά της, στα οποία οφείλει να μετατραπεί σε τέχνη. Αυτός είναι ο πραγματικός σκοπός τούτου του μηχανισμού.
-Ο σωκρατικός άνθρωπος πίστευε ότι η βαθειά κατανόηση και ο διαχωρισμός της αληθινής γνώσης από τη διαφορετικότητα και την πλάνη, είναι ο ευγενέστερος ακόμη και ο μόνος αληθινά ανθρώπινος, προορισμός.
-…αποδίδει στη γνώση και στην επίγνωση την δύναμη πανάκειας, ενώ συλλαμβάνει την πλάνη σα το καθεαυτό κακό.
-Όλες οι πιθανές προσπάθειες, διεγέρσεις, και εκδηλώσεις της θέλησης, όλα όσα συμβαίνουν στην καρδιά των ανθρώπων και τα κατατάσσει το λογικό στην αλητεία, αρνητική έννοια του αισθήματος, μπορούν να εκφραστούν από τον άπειρο αριθμό των πιθανών μελωδιών αλλά πάντα στην καθολικότητα της απλής μορφής, χωρίς το υλικό, πάντα σύμφωνα με το πράγμα-καθεαυτό, όχι σύμφωνα με το φαινόμενο, την εσώτερη ψυχή του φαινομένου δίχως το σώμα.
-…ο συνθέτης πρέπει να ‘χει προκύψει από την άμεση γνώση της ουσίας του κόσμου, εν αγνοία του λογικού του, και δεν πρέπει να ‘ναι μια μίμηση που παράγεται με συνειδητή πρόθεση μέσω εννοιών, γιατί αλλιώς η μουσική δεν εκφράζει την ενδότερη ουσία, την ίδια την θέληση, αλλά δίνει απλώς μια ανεπαρκή μίμηση του φαινομένου της.
-Όλα αυτά τα οποία ονομάζουμε κουλτούρα είναι φτιαγμένα, απ΄αυτά τα διεγερτικά και σύμφωνα με την αναλογία των συστατικών, έχουμε ή μια σωκρατική ή μια καλλιτεχνική ή μια τραγική κουλτούρα, ή αν μας επιτρέπεται η εξήγηση με ιστορικά παραδείγματα μια αλεξανδρινή ή μια ελληνική ή μια βουδιστική κουλτούρα.
-…μάταια συγκεντρώνεται ολόκληρη η «παγκόσμια λογοτεχνία» γύρω από τον σύγχρονο άνθρωπο για να τον παρηγορήσει…
-… «κριτικοί» δίχως χαρά και ενεργητικότητα, αλεξανδρινοί άνθρωποι που στο βάθος είναι βιβλιοθηκάριοι και διορθωτές που ελεεινά χαλούν τα μάτια τους από τη σκόνη των βιβλίων και από τα τυπογραφικά λάθη.
-…λες και η συγκίνηση ήταν ποτέ ικανή να δημιουργήσει κατιτί καλλιτεχνικό
–Ο λαός των τραγικών μυστηρίων είναι εκείνος που δίνει μάχες κατά των Περσών, κι ο λαός που ανάλαβε τους πολέμους αυτούς χρειάζεται με τη σειρά του την τραγωδία σαν αναγκαίο φίλτρο για να ξαναβρεί τις δυνάμεις του.
-…ο Διόνυσος μιλάει τη γλώσσα του Απόλλωνα και ο Απόλλωνας στο τέλος τη γλώσσα του Διόνυσου κι έτσι πετυχαίνεται ο ύψιστος στόχος της τραγωδίας και όλης της τέχνης.
-Και το ότι δεν κουράζονται με κάνει να σκέφτομαι ότι δεν είναι καθόλου ευαίσθητοι αισθητικά, αλλά αντιδρούν απλώς ως ηθικά όντα όταν ακούν μια τραγωδία.
-Φρικιά με τα βάσανα που πέφτουν πάνω στον ήρωα, και μολαταύτα προαισθάνεται σ΄αυτά μια ανώτερη και πιο έντονη χαρά. Βλέπει πιο πλατειά και βαθειά από ποτέ, και μολαταύτα επιθυμεί να ‘ταν τυφλός.
-Ο μύθος οδηγεί τον κόσμο των φαινομένων στα όριά του, αρνείται τον εαυτό του και προσπαθεί να πετάξει πίσω στη μήτρα της μόνης και αληθινής πραγματικότητας, όπου ακούγεται τότε να τραγουδάει το μεταφυσικό του κύκνειο άσμα, σαν την Ιζόλδη:
Στα φουρτουνιασμένα κύματα
του ωκεανού
στο βουερό ήχο
των ευωδιαστών κυμάτων
στο φτερούγισμα
της ανάσας του κόσμου
να πνίγεσαι, να βυθίζεσαι
ασυνείδητα- αυτό είναι υπέρτατη χαρά!
-Γκέτε: ”Δίχως ένα ζωηρό παθολογικό ενδιαφέρον”, λέει αυτό: «δεν θα κατάφερνα ούτε εγώ να επεξεργαστώ μια οποιαδήποτε τραγική κατάσταση και γι’αυτό ακριβώς μάλλον τις απέφευγα παρά τις αναζητούσα.”
Νίτσε: «Ε, λοιπόν, τώρα ανοίξτε τ’ αυτιά σας, γιατί θα σας μιλήσω για τον θάνατο των λαών»
