Ο Αριστοτέλης, φιλόσοφος του 4ου αιώνα π.Χ., κατέχει αδιαμφισβήτητα θέση στους πλέον επιδραστικούς στοχαστές της Δύσης.
Η γραπτή του κληρονομιά άφησε ανεξίτηλα το σημάδι της σε πλήθος μελετών. Παρότι αναγνωρίζεται ως επαναστάτης στοχαστής, τα έργα του δεν στερούνταν ατελειών. Η φιλοσοφία, ειδομένη ως αμφισβήτηση και διαλεκτική, ωθεί τους σύγχρονους στοχαστές σε ερμηνείες και επεκτάσεις των αρχαίων ιδεών. Ας δούμε λοιπόν τέσσερις περιπτώσεις φιλοσόφων που άντλησαν έμπνευση από τον Αριστοτέλη, διαμορφώνοντας το σύγχρονο φιλοσοφικό τοπίο.
Αριστοτέλης: «Οι μητέρες αγαπούν τα παιδιά τους πιο πολύ από τους πατεράδες…»
Ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με πλήθος θεμάτων, με την ηθική της αρετής να κατέχει ηγετική θέση στα διασημότερα έργα του. Πίστευε πως η αρετή πηγάζει από την εύρεση ισορροπίας μεταξύ αντίθετων χαρακτηριστικών του χαρακτήρα, ενώ η κρίση ως προς την εύρεση αυτής της ισορροπίας οδηγεί σε μια καλή ζωή. Η θεωρία του διατηρεί την αίγλη της έως σήμερα, αποτελώντας αντικείμενο διδασκαλίας και συζητήσεων.
Στα χνάρια του Αριστοτέλη βάδισε ο Σκωτσέζος φιλόσοφος Alasdair MacIntyre. Το έργο του “Μετά την Αρετή”, που κυκλοφόρησε το 1981, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ιδέες του Αριστοτέλη, διατηρώντας παράλληλα μια ξεχωριστή οντότητα. Ο MacIntyre, όντας πιστός στον Αριστοτέλη, εξερευνά παρόμοια θέματα, όπως ο χαρακτήρας, η κρίση και η καλή ζωή. Παρ’ όλα αυτά, στηρίζεται σε νέες ιδέες, όπως η σημασία της κοινότητας και των αγαθών.
Ίσως η πιο φημισμένη προσφορά του είναι η ανάπτυξη της συλλογιστικής λογικής, όπου τα επιχειρήματα τεμαχίζονται σε υποθέσεις και συμπέρασμα, αξιοποιώντας τον επαγωγικό συλλογισμό για την αξιολόγηση της εγκυρότητάς τους. Ο Αριστοτέλης εισήγαγε επίσης θεμελιώδεις έννοιες, όπως οι κατηγορικές προτάσεις, το τετράγωνο της αντίθεσης, η αρχή της μη αντίφασης και το δόγμα των προβλέψιμων.
Ο Μπέρτραντ Ράσελ, ένας από τους διαπρεπείς στοχαστές του 20ου αιώνα, αξιοποίησε τις ιδέες του Αριστοτέλη, ενσωματώνοντας τες με τυπικές μεθόδους και έννοιες. Διεύρυνε το εύρος της λογικής έρευνας, ξεπερνώντας τα αρχικά πλαίσια που έθεσε ο Αριστοτέλης, και μεταμόρφωσε τις σκέψεις των αρχαίων Ελλήνων, χτίζοντας το σύγχρονο πεδίο της Λογικής.
Τον τέταρτο αιώνα π.Χ., η τελεολογική άποψη του Αριστοτέλη για τη φύση αποτέλεσε επανάσταση. Θεωρούσε ότι τα φυσικά αντικείμενα – άνθρωποι, ζώα, φυτά – έχουν έμφυτους σκοπούς ή τελικές αιτίες, και ότι καθένα τους διαθέτει εγγενείς τάσεις που τα οδηγούν προς αυτούς τους στόχους. Στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, όλα είναι δομημένα και λειτουργούν για να εκπληρώσουν έναν σκοπό.
Σήμερα, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι απόψεις του Αριστοτέλη δεν ήταν σημαντικές. Ο Έρνστ Μάιρ, γνωστός για την εργασία του στη βιολογική φιλοσοφία και την εξελικτική βιολογία, αναδιατύπωσε τις τελεολογικές έννοιες του Αριστοτέλη μέσα στο πλαίσιο της Δαρβινικής εξέλιξης. υποστήριξε ότι οι τελεολογικοί σκοποί θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως φυσική επιλογή – ότι τα είδη φαίνεται να έχουν σκοπό επειδή έχουν προσαρμοστεί με συγκεκριμένους τρόπους για να επιβιώσουν. Ο Μάιρ τόνισε τη σημασία των φυσικών διεργασιών και της αλλαγής, αντί για τους έμφυτους σχεδιασμούς που οραματιζόταν ο Αριστοτέλης, αλλά ενσωμάτωσε τις πεποιθήσεις του Αριστοτέλη στο πλαίσιο της σύγχρονης επιστήμης και φιλοσοφίας.
Στον κλάδο της φιλοσοφίας που ονομάζεται μεταφυσική – τη μελέτη της φύσης της πραγματικότητας – ο Αριστοτέλης διατύπωσε θεωρίες για την ουσία. Πίστευε ότι η ουσία, οτιδήποτε υπάρχει ανεξάρτητα και δεν εξαρτάται από κάτι άλλο, είναι η θεμελιώδης πραγματικότητα που υποκρύπτει όλη την ύπαρξη, χαρακτηρίζοντάς την ως την πρωταρχική κατηγορία του όντος. Διαχώρισε την πρωτογενή από τη δευτερογενή ουσία, και οι πεποιθήσεις του για την ουσία συνδέονται στενά με τις απόψεις του για τη μορφή και την ύλη.
Ο μεταφυσικός Ντέιβιντ Γουίγκινς ασχολείται με τις σκέψεις του Αριστοτέλη στο έργο του “Ταυτότητα και Ουσία Ανανεωμένες”. Χρησιμοποιεί τις ιδέες που κατέγραψε ο Αριστοτέλης στα “Μεταφυσικά” για να χτίσει τη βάση των ερευνών του σχετικά με την ταυτότητα, τη διαφορά, την ουσία και την ατομικότητα. Ο Γουίγκινς αξιοποιεί τις ιδέες του Αριστοτέλη για να αναπτύξει τις δικές του θεωρίες και αξιολογεί κριτικά τις απόψεις του Αριστοτέλη στο φως των σύγχρονων φιλοσοφικών συζητήσεων, επιτρέποντάς του να θέσει σε διάλογο τις κλασσικές μεταφυσικές έννοιες με τη σύγχρονη φιλοσοφία.
