Ποιο τρίπτυχο κατέχει τον τίτλο της πιο διαδεδομένης ατάκας στην ελληνική ιστορία; Ποιο σύνθημα αντηχούσε από τα στόματα των Ελλήνων αντιδραστικών και συντηρητικών, ακροδεξιών παρατάξεων σε όλη την επικράτεια;
Μια φράση ξεχωρίζει πάνω απ’ όλα:
«Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια»
Αυτό το σύνθημα, βαθιά συνυφασμένο με την κυρίαρχη ιδεολογία και τον συντηρητισμό, εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα, πολλαπλασιάστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού και έφτασε στο ζενίθ του κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Στη σύγχρονη εποχή, έχει αναβιώσει μέσα από τη βιτριολική ρητορική πολιτικών κινημάτων και συντηρητικών ομάδων.
Ποιος είπε τη φράση: «Σκοτώστε τους όλους! Ο Θεός θα αναγνωρίσει τους δικούς του»;
Η καταγωγή αυτού του συνθήματος διατρέχει την ιστορία.
Όπως διευκρινίζει η Έφη Γαζή, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και συγγραφέας του βιβλίου “Πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια: Η ιστορία ενός συνθήματος 1880-1930” (Πόλις, Αθήνα, 2011), το σύνθημα αυτό διαθέτει πλούσια και περίπλοκη ιστορία, αποτελώντας την πεμπτουσία του συνθήματος στα νεοελληνικά χρονικά.
«Το τρίπτυχο «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια’’ έχει σφραγίσει την ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας. Χωρίς αμφιβολία, αποτελεί την πιο διαδεδομένη και αναγνωρίσιμη συνθηματική φράση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. »Συνηθίζουμε να πιστεύουμε ότι πρόκειται για μια σύγχρονη ‘’κατασκευή’’ συνδεδεμένη με το μετεμφυλιακό κράτος, τη δεκαετία του 1950, ίσως και τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Ωστόσο, η ιστορία του συνθήματος έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος χρόνου και πολύ σύνθετες διαδρομές. Η συνθηματική φράση δεν δημιουργήθηκε σε καμία περίπτωση ξαφνικά. Αντίθετα αποτελεί προϊόν μακρόχρονων και σύνθετων διαδικασιών που συνδέονται με πολύ σημαντικούς ιδεολογικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς».
Η φράση αντηχούσε αρχικά από τα χείλη του αμφιλεγόμενου στοχαστή και θεολόγου Απόστολου Μακράκη το 1851. Ο Μακράκης φέρεται να βίωσε ένα θεϊκό όραμα, στο οποίο ο Χριστός και η Παναγία κατέβηκαν για να του αναθέσουν τη σωτηρία της ανθρωπότητας (;). Ανακήρυξε τη θεϊκή του αποστολή να σώσει τους συμπατριώτες του από τους κινδύνους της δυτικής επιρροής και να ιδρύσει ένα ιδανικό “χριστοπολίτικο κράτος”.
Από τη δεκαετία του 1880 και μετά, η φράση σιγόβραζε μέσα σε χριστιανικούς κύκλους και συλλογικότητες αφιερωμένες στην κοινωνική μεταρρύθμιση απέναντι σε σύγχρονες προκλήσεις όπως ο δαρβινισμός, ο φεμινισμός και ο σοσιαλισμός.
Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, η διάδοση αυτής της φράσης επεκτάθηκε πέρα από τους θρησκευτικούς κύκλους.
Τα επακόλουθα του πολέμου του 1897, οι οικονομικές αναταραχές και οι πολιτικές αναταραχές παρείχαν πρόσφορο έδαφος για τη διάδοσή της. Διάφορα μέσα, από χριστιανικά μεταρρυθμιστικά κινήματα μέχρι εθνικές εφημερίδες και ενώσεις με επιρροή, διευκόλυναν τη διάδοσή της στις μεσαίες και κατώτερες μεσαίες τάξεις.
Οι γλωσσικές και εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα αποτέλεσαν πεδίο μάχης για ιδεολογικές και πολιτικές διαμάχες, διαμορφώνοντας περαιτέρω το σύνθημα. Η διαδικασία κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1930 με την αναβίωση χριστιανικών οργανώσεων όπως η Αδελφότητα Θεολόγων “Ζωή”, η οποία άσκησε σημαντική επιρροή και επιβεβαίωσε εκ νέου την εξέχουσα θέση της θρησκείας στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο.
Από τη δικτατορία του Μεταξά το 1936 έως τη μετεμφυλιακή εποχή, το σύνθημα έγινε εμβληματικό της κρατικής ιδεολογίας, δικαιολογώντας τις διώξεις και τις καταπατήσεις των ατομικών ελευθεριών και των λαϊκών ελευθεριών.
Όσον αφορά την ιστορική του σημασία, η Έφη Γαζή παρατηρεί:
«Σε αυτό το τρίπτυχο, η πατρίδα προβάλλει ως η μακραίωνη εστία του έθνους ενώ το έθνος προσδιορίζεται καθοριστικά – αν όχι αποκλειστικά – από τη σχέση του με τη θρησκεία. Η οικογένεια κατανοείται στο πλαίσιο της πατριαρχικής δομής όπου οι ρόλοι των φύλων είναι άνισοι και αυστηρά οριοθετημένοι. Οι τρεις έννοιες προβάλλονται όχι μόνο ως σημαντικές αξίες αλλά κυρίως ως υπονομευόμενες από ποικίλους ‘’εχθρούς’’ ή και ‘’συνωμότες’’».
Ευθυμίου:«τα παιδιά μας συχνά μεγαλώνουν χωρίς όρια και χωρίς σεβασμό για κομβικές αξίες της ζωής»
