Στο απόσπασμα από το υπόγειο του Ντοστογιέφσκι, ο αφηγητής εκφράζει μια σύνθετη και βαθιά προοπτική για την ανθρώπινη φύση και τη δυσαρέσκεια με την πραγματική ζωή.
Ο αγαπημένος αφηγητής μας υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει τόσο πολύ τη ρουτίνα και τις προκλήσεις της καθημερινής ύπαρξης που συχνά βιώνουν μια αίσθηση αηδίας όταν τους υπενθυμίζεται η πραγματικότητα της ζωής.
Ο αφηγητής υποστηρίζει ότι τα άτομα, ως συλλογικότητα, έχουν φτάσει να θεωρούν την πραγματική ζωή ως ένα επαχθές καθήκον, σχεδόν σαν επάγγελμα. Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση ότι η ζωή που απεικονίζεται στα βιβλία, μια ζωή γεμάτη φαντασία και εξιδανικευμένα σενάρια, είναι προτιμότερη από τις πεζές και συχνά αποκαρδιωτικές πτυχές της πραγματικότητας.
Το απόσπασμα θίγει επίσης την παράδοξη φύση των ανθρώπινων επιθυμιών. Ο αφηγητής διερωτάται γιατί οι άνθρωποι επιδίδονται σε φαινομενικά παράλογες συμπεριφορές και επιθυμίες, υπονοώντας ότι ακόμη και αν οι παράλογες επιθυμίες τους πραγματοποιούνταν, πιθανότατα θα υπέφεραν περισσότερο ως αποτέλεσμα.
Η έκκληση για περισσότερη ανεξαρτησία και την άρση των εμποδίων παρουσιάζεται ως παράδειγμα. Ο αφηγητής υποστηρίζει ότι αν στα άτομα παραχωρούνταν μεγαλύτερη ελευθερία και λιγότεροι περιορισμοί, τελικά θα αναζητούσαν την ασφάλεια και τους περιορισμούς που προηγουμένως είχαν απορρίψει.
Το απόσπασμα εμβαθύνει στο θέμα της αυταπάτης και της τάσης των ατόμων να εκλογικεύουν τις επιλογές τους, ακόμη και όταν αυτές οι επιλογές μπορεί να οδηγήσουν στη δική τους δυστυχία. Ο αφηγητής υπονοεί ότι η αντιμετώπιση της σκληρής πραγματικότητας της ζωής, ακόμη και με τον κίνδυνο της δυσφορίας ή του πόνου, μπορεί να είναι μια πιο αληθινή και ζωντανή μορφή ύπαρξης σε σύγκριση με τις απατηλές ανέσεις της αυτοεξαπάτησης. Ας ετοιμαστούμε για ένα λουτρό αλήθειας!
Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, «Το υπόγειο»
Όλοι έχουμε ξεσυνηθίσει σε τέτοιο βαθμό τη ζωή, που σε μερικές στιγμές αισθανόμαστε κάποια αηδία για την πραγματική ζωή και για τούτο την αποστρεφόμαστε όταν μας τη θυμίζουν.
Καταντήσαμε να θεωρούμε την πραγματική ζωή σαν αγγαρεία, σχεδόν σαν ένα επάγγελμα, και όλοι μέσα μας είμαστε της γνώμης ότι είναι προτιμότερο να ζει κανείς τη ζωή των βιβλίων.
Και γιατί ταραζόμαστε; Γιατί κάνουμε τόσες ανοησίες; Τι ζητούμε; Ούτε και οι ίδιοι το ξέρουμε!
Θα υποφέραμε περισσότερο αν οι τρελοί μας πόθοι πραγματοποιούνταν.
Σταθείτε, προσπαθήστε, για παράδειγμα, να μας δώσετε περισσότερη ανεξαρτησία∙ βγάλτε από τη μέση τα εμπόδια, μεγαλώστε τον κύκλο της δράσης σας∙ χαλαρώστε την κηδεμονία, ε, λοιπόν, ναι, σας το διαβεβαιώνω, εμείς όλοι… θα ξαναζητήσουμε αμέσως την κηδεμονία.
Το ξέρω καλά πως θα φουρκιστείτε, πως θα μου βάλετε τις φωνές, πως θα χτυπήσετε τα πόδια σας στο πάτωμα. Μιλήστε λοιπόν, θα μου πείτε, για τον εαυτό σας μόνο, και για όλες σας τις αθλιότητες στο υπόγειο, μα δε χρειάζονται δικαιολογίες, δεν έχετε το δικαίωμα να πείτε «εμείς όλοι!».
Επιτρέψετε, κύριοι, γι’ αυτό το εμείς όλοι.
Όσο για μένα, στη ζωή μου έφτασα στα άκρα εκείνο που εσείς δεν τολμάτε ούτε στο μισό δρόμο να φέρετε, από δειλία∙ κι ακόμα παίρνετε τη δειλία σας για φρονιμάδα, και παρηγοριόσαστε ξεγελώντας τον εαυτό σας.
Γι’ αυτό το λόγο, ίσως να ‘μαι πιο ζωντανός από σας.
Μα δώστε, παρακαλώ, περισσότερη προσοχή!
Δεν ξέρουμε ακόμη πού υπάρχει τώρα εκείνο που είναι ζωντανό, από τι είναι και πώς ονομάζεται.
Αφήστε μας μόνους, χωρίς βιβλία, κι αμέσως θα πελαγώσουμε, θα τα μπερδέψουμε∙ δε θα ξέρουμε που να στηριχθούμε και σε τι ν’ αφοσιωθούμε, δε θα ξέρουμε τι πρέπει να αγαπήσουμε ή να μισήσουμε, τι πρέπει να εκτιμήσουμε ή να περιφρονήσουμε.
Βαριόμαστε ακόμη και που είμαστε άνθρωποι, άνθρωποι με σάρκα και οστά αληθινά, ντρεπόμαστε γι’ αυτό και το θεωρούμε ατιμία μας.
Γυρεύουμε να γίνουμε ένας τύπος γενικού ανθρώπου που δεν υπήρξε ποτέ.
Είμαστε πεθαμένοι μόλις γεννηθούμε, κι είναι χρόνια και χρόνια που μας γεννούν πατέρες που δεν είναι ζωντανοί, μια κατάσταση που μας ευχαριστεί όλο και πιο πολύ. Μας αρέσει.
Σε λίγο θα επινοήσουμε κάποιο τρόπο να γεννιόμαστε από μια ιδέα.
Μα δε θέλω πια να γράφω μέσα απ’ το «υπόγειο»…
