Το τελευταίο τέταρτο του αιώνα η κεντρική τράπεζα και η κυβέρνηση της Ιαπωνίας πάλευαν αγωνιστικά για να απεγκλωβίσουν τη χώρα από την παγίδα του αποπληθωρισμού. Παρόλες τις προσπάθειές τους, όμως, κάτι δεν πήγε καλά.
Όταν η φτωχότερη χώρα στον κόσμο είναι και η παλαιότερη δημοκρατία στην Αφρική
Τα τελευταία 25 χρόνια, η κεντρική τράπεζα και η κυβέρνηση της Ιαπωνίας επιδίδονταν σε μια κοινή προσπάθεια: την αντιμετώπιση των αποπληθωριστικών πιέσεων που έβαζαν βαρύ φορτίο στην οικονομία. Πλέον, το καταφέρνουν. Ωστόσο, όπως αναφέρει το Foreign Policy σε ένα ρεπορτάζ, υπάρχει ένα πρόβλημα: οι πολίτες δεν φαίνεται να είναι ικανοποιημένοι με αυτήν την εξέλιξη.
Σύμφωνα με την κυρίαρχη οικονομική θεωρία, υψηλά επίπεδα δαπανών σε συνδυασμό με χαμηλά επιτόκια από τις κεντρικές τράπεζες συνήθως οδηγούν σε υψηλό ποσοστό πληθωρισμού – ένα πρόβλημα που πολλές οικονομίες θεωρούν δύσκολο. Αντίθετα, η Ιαπωνία βρέθηκε για πολλά χρόνια στην αντίθετη άκρη του φάσματος, με επίμονο αποπληθωρισμό των τιμών και των μισθών. Αυτή η “αποπληθωριστική παγίδα” είναι ένα φαινόμενο που οι φοιτητές οικονομικών μελετούν εδώ και χρόνια.
Η παράδοξη αυτή κατάσταση αποδεικνύει πόσο πολύπλοκη μπορεί να είναι η σχέση μεταξύ της οικονομίας και των προσδοκιών των πολιτών. Ενώ η κυβέρνηση και η τράπεζα επιτυγχάνουν τον πληθωρισμό, η αντίδραση του κοινού δείχνει ότι η κατάσταση αυτή δεν είναι πάντα ευπρόσδεκτη από τους πολίτες. Αυτή η αντίφαση αναδεικνύει την ανάγκη για αποτελεσματική επικοινωνία και συνεργασία με το κοινό, προκειμένου να κατανοηθούν και να υποστηριχθούν οι οικονομικές πολιτικές.
Ο αποπληθωρισμός και οι παγίδες του
Ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Μπεν Μπερνάνκι, υποστήριξε ενεργά την προσπάθεια της Τράπεζας της Ιαπωνίας (BOJ) για την αντιμετώπιση του αποπληθωρισμού. Από το 2003, όταν ήταν ακόμη μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Fed, εξέφρασε την πεποίθησή του ότι η αντιμετώπιση του αποπληθωρισμού θα είχε σημαντικά πραγματικά και ψυχολογικά οφέλη για την ιαπωνική οικονομία.
Κατά τη γνώμη του, η άρση του αποπληθωρισμού θα διευκόλυνε την επίλυση άλλων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Ιαπωνία. Ανησυχεί όχι μόνο για την οικονομική υγεία της Ιαπωνίας αλλά και για την ευημερία του υπόλοιπου κόσμου. Οι ανησυχίες του σχετικά με μια παρόμοια παγίδα αποπληθωρισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ένας από τους λόγους που υποστήριξε το πρόγραμμα μαζικής ποσοτικής χαλάρωσης (QE) ως πρόεδρος της Fed, μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-08.
Ο σωτήρας Κουρόντα
Η Τράπεζα της Ιαπωνίας (BOJ) προσπάθησε διάφορες προσεγγίσεις για να αντιμετωπίσει τον αποπληθωρισμό τα τελευταία χρόνια. Αρχικά, χρησιμοποίησε εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια, και όταν αυτή η προσέγγιση απέτυχε, προχώρησε σε μηδενικά επιτόκια και, τελικά, σε αρνητικά επιτόκια. Επιπλέον, υιοθέτησε διάφορα προγράμματα προώθησης του δανεισμού, συμπεριλαμβανομένης της ειδικής χρηματοδότησης σε τράπεζες που δανείζονταν σε μικρότερες εταιρείες με δυνατότητες ανάπτυξης και σε τράπεζες που αύξησαν τις χορηγήσεις τους.
Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές αντιμετώπισαν δύο βασικά εμπόδια. Πρώτον, οι ιαπωνικές τράπεζες είχαν την τάση να δανείζονται χρήματα μόνο σε εταιρείες που δεν τα χρειάζονταν, καθώς οι μεγάλες εταιρείες είχαν σημαντική διακράτηση μετρητών. Δεύτερον, με τα χαμηλά επιτόκια, το κόστος έναρξης και εξυπηρέτησης των δανείων αντισταθμιζόταν από τα χαμηλά κέρδη από τους τόκους.
Η τελική προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η κατάσταση προήλθε από τον Χαρουχίκο Κουρόντα, ο οποίος διορίστηκε το 2013 ως επικεφαλής της BOJ. Αυτός ο πρώην αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών υποσχέθηκε πληθωρισμό 2% σε ορίζοντα δύο ετών και διπλασίασε τον ισολογισμό της BOJ. Με το πρόγραμμα QQE, η Ιαπωνία προχώρησε πέρα από την ποσοτική χαλάρωση, προσθέτοντας την έννοια της ποιοτικής χαλάρωσης. Παρά τις προσπάθειες, η ιδέα του “ενάρετου κύκλου” που οδηγεί σε υψηλότερες τιμές παρέμεινε δύσκολο να επιτευχθεί.
Σημείο καμπής η πανδημία
Η αλλαγή του παγκόσμιου παιχνιδιού λόγω της πανδημίας COVID-19 είχε σημαντικές επιπτώσεις στην Ιαπωνία, επηρεάζοντας τις τιμές και την οικονομία γενικότερα. Η αύξηση του κόστους εισαγωγής και οι διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού οδήγησαν σε υψηλότερες τιμές σε πολλούς τομείς της οικονομίας. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2023, ο δείκτης τιμών καταναλωτή εκτινάχθηκε στο 4%, υπερβαίνοντας σημαντικά τον στόχο του 2% που είχε θέσει η Τράπεζα της Ιαπωνίας (BOJ).
Στο πλαίσιο αυτό, οι τιμές των ξενοδοχείων αυξήθηκαν κατά 63%, καθώς οι ξένοι τουρίστες επέστρεψαν στο Τόκιο και το Κιότο. Ωστόσο, για τους Ιάπωνες αγοραστές, η αύξηση των τιμών έλαβε τη μορφή της “shrinkinflation” (συρρίκνωση + πληθωρισμός), καθώς οι παραγωγοί τροφίμων προσπαθούν να κρύψουν το υψηλότερο κόστος. Παραδείγματος χάριν, ένα σακουλάκι καφέ στο κέντρο του Τόκιο μπορεί να βρεθεί για περίπου 4 δολάρια, αλλά περιέχει τώρα 40% λιγότερο καφέ.
Οι μεγάλες εταιρείες συσκευασίας τροφίμων αύξησαν τα κέρδη τους κατά 33% πέρυσι, αντιμετωπίζοντας τις αυξημένες τιμές με αυξημένα κέρδη. Ως αποτέλεσμα, οι στάσιμοι μισθοί άρχισαν επιτέλους να δείχνουν σημάδια ανοδικής κίνησης, με αύξηση των μισθών κατά 1,5% τον Οκτώβριο του 2023 σε σύγκριση με έναν χρόνο νωρίτερα. Οι εργαζόμενοι που καλύπτονται από συνδικάτα πέτυχαν μέση αύξηση 3,6% στον εαρινό γύρο των εργασιακών διαπραγματεύσεων.
Που στραβώνει το σχέδιο όμως;
Παρά τις προσπάθειες της Ιαπωνίας να αντιμετωπίσει τον αποπληθωρισμό και να δημιουργήσει υψηλότερο πληθωρισμό, υπάρχουν αντιφάσεις που προκαλούν δυσαρέσκεια μεταξύ των πολιτών. Όπως αναφέρει το Foreign Policy, η σταθερή μείωση των πραγματικών μισθών που προσαρμόζονται στον πληθωρισμό αποτελεί πραγματικότητα που επηρεάζει αρνητικά τους εργαζομένους.
Ο πληθωρισμός που προκαλείται από υψηλότερες τιμές εισαγωγής και τις αναταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού οδηγεί σε αυξημένα κόστη ζωής. Παρά την ανάκαμψη της οικονομίας, οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν για 20 συνεχείς μήνες έως τον Νοέμβριο του 2023, καταγράφοντας πτώση 3%. Αυτή η εξέλιξη προκαλεί απογοήτευση μεταξύ των εργαζομένων, καθώς οι αυξήσεις στους μισθούς συνήθως καθυστερούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες τιμές καταναλωτή.
Ο Jesper Koll του Monex Group τονίζει τον σκεπτικισμό των πολιτών, τονίζοντας ότι οι Ιάπωνες αναρωτιούνται εάν πραγματικά έχουν τον πληθωρισμό που επιθυμούν, δεδομένου ότι οι αυξήσεις στους μισθούς υπολείπονται συχνά των αυξήσεων στις τιμές των αγαθών και υπηρεσιών.
