Τι εννοούμε με τον όρο Νεοελληνική Λογοτεχνία;
Η νεοελληνική λογοτεχνία περιλαμβάνει τα συγγράμματα του νεότερου ελληνισμού. Οι μελετητές εντοπίζουν γενικά τις ρίζες της στη βυζαντινή εποχή, ιδίως γύρω στον 11ο αιώνα, όταν άρχισαν να εμφανίζονται κείμενα στη δημοτική ελληνική γλώσσα. Η περίοδος αυτή σηματοδοτεί μια μετάβαση με έργα που χαρακτηρίζονται από θέματα και γλώσσα που διαμόρφωσαν τη λογοτεχνία μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Πολλά εισαγωγικά κείμενα ξεκινούν εξετάζοντας αυτά τα δημοφιλή βυζαντινά έργα.
Η νεοελληνική λογοτεχνία προσφέρει ένα πλούσιο και συχνά παραγνωρισμένο μωσαϊκό πολιτιστικής ταυτότητας. Η εκ νέου ανακάλυψη της αποκαλύπτει μοναδικές αφηγήσεις, υποεκπροσωπούμενες φωνές και μια βαθιά σύνδεση με την εξελισσόμενη ταυτότητά μας. Ας ξαναθυμηθούμε αυτά που δραπέτευσαν από το μυαλό μας έπειτα από τα σχολικά μας χρόνια.
Γιατί το βιβλίο «Ντέμιαν» του Έρμαν Έσσε θα έπρεπε να διδάσκεται στο σχολείο;
6 βασικά σημεία που πρέπει να γνωρίζεις για την κατανόηση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας:
- Προέλευση: Η νεοελληνική λογοτεχνία έχει τις ρίζες της στη βυζαντινή εποχή, ιδιαίτερα από τον 11ο αιώνα με κείμενα στη δημοτική ελληνική γλώσσα που έθεσαν τα θεμέλια για μεταγενέστερη λογοτεχνική ανάπτυξη.
- Περίοδοι – Χωρίζεται σε τρεις κύριες περιόδους:
– Υστεροβυζαντινή (έως το 1453)
– Δύο διακριτοί πόλοι στη λογοτεχνική παραγωγή (1453 – 1821)
– Μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδος (1821 – έως σήμερα) - Πρώιμα έργα: Έργα όπως το έπος του Διγενή Ακρίτα και άλλες ρομαντικές και ηρωικές αφηγήσεις από τον 11ο και 12ο αιώνα αποτέλεσαν σημαντικά παραδείγματα πρώιμης νεοελληνικής λογοτεχνίας.
- Κατά την Τουρκοκρατία: Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 η λογοτεχνική παραγωγή εκφράστηκε κυρίως μέσω θρήνων, ενώ περιοχές υπό φραγκικό έλεγχο όπως η Κύπρος και τα Ιόνια νησιά ανέπτυξαν έργα με δυτικές επιρροές.
- Κρητική Λογοτεχνία: Στη Βενετοκρατούμενη Κρήτη η λογοτεχνία κορυφώθηκε με δραματικά έργα όπως η «Ερωφίλη» και ο «Ερωτόκριτος», συνδυάζοντας ελληνικά και ιταλικά πολιτιστικά στοιχεία.
- Διαφωτισμός και 18ος αιώνας: Η πνευματική ζωή επεκτάθηκε στα Επτάνησα και στη Διασπορά με Έλληνες διανοούμενους όπως ο Πέτρος Κατσαΐτης και συλλογές όπως η «Άνθη Ευλαβείας» που αντικατοπτρίζουν τις επιρροές του Διαφωτισμού.
Τα 100 καλύτερά βιβλία της ελληνικής λογοτεχνίας – Ένα λογοτεχνικό ταξίδι δύο αιώνων
Βασικές περίοδοι της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Υστεροβυζαντινή περίοδο (έως το 1453)
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, κείμενα σε δημοτική γλώσσα εμφανίστηκαν σε ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και σε περιοχές υπό φραγκική κατοχή.
Δύο λογοτεχνικές σφαίρες (1453 – 1821)
Δύο λογοτεχνικές σφαίρες αναπτύχθηκαν κατά την περίοδο αυτή: εκείνες στις περιοχές που βρίσκονταν υπό φραγκοκρατία, όπως η Κρήτη και τα Επτάνησα, και εκείνες που βρίσκονταν υπό οθωμανικό έλεγχο. Η Κρήτη γνώρισε πολιτιστική ακμή μέχρι το 1669, ενώ τα Επτάνησα διατήρησαν τη λογοτεχνική φλόγα ζωντανή. Εν τω μεταξύ, οι Φαναριώτες διανοούμενοι συνέβαλαν στον Διαφωτισμό και στα κινήματα ανεξαρτησίας.
Μετά την ανεξαρτησία (1821 έως σήμερα)
Μετά την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδος, η λογοτεχνία άνθισε με συγγραφείς που συμμετείχαν στα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά κινήματα. διατηρώντας παράλληλα τις ελληνικές παραδόσεις.
Βασικά πρώιμα έργα και θέματα νεοελληνικής λογοτεχνίας
Το έργο «Διγενής Ακρίτας» του 11ου – 12ου αιώνα, το οποίο θεωρείται συχνά ως το πρώτο νεοελληνικό λογοτεχνικό έργο γραμμένο στη δημοτική γλώσσα. Από τον 12ο αιώνα άρχισε να εμφανίζεται επίσης σατιρική και ηθικολογική ποίηση. Μετά το 1204 η χρήση της δημοτικής γλώσσας επεκτάθηκε, παράγοντας οι πολυάριθμες ρομαντικές και ηρωικές αφηγήσεις, όπως Αχιλληίς, Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, Λίβιστρος και Ροδάμνη, Διήγησις γεναμένη εν Τροία, που συχνά συνδυάζουν βυζαντινές και δυτικές επιρροές.
Άλλα λαϊκά έργα περιλαμβάνουν αλληγορικά παραμύθια και μύθους για ζώα, καθώς και χρονογραφήματα όπως το « Χρονικόν του Μορέως». Ο 14ος αιώνας σηματοδότησε την εμφάνιση της πρώιμης κρητικής λογοτεχνίας, με παραδείγματα όπως ο Στέφανος Σαχλίκης και ο Μαρίνος Φαλιέρος.
Λογοτεχνία κατά της διάρκεια της Κατοχής (1453 – 1821)
Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, τα πρώτα έργα εξέφραζαν τη θλίψη για την απώλεια όπως οι ανώνυμοι «Θρήνοι». Παρά την οθωμανική παρουσία, περιοχές υπό φραγκικό έλεγχο, όπως η Κύπρος, η Ρόδος και τα Ιόνια νησιά, γνώρισαν λογοτεχνική άνθιση, ενσωματώνοντας δυτικά και ελληνικά πολιτιστικά στοιχεία. Αξιοσημείωτες συνεισφορές ήταν τα κρητικά ερωτικά ποιήματα, επηρεασμένα από έργα της ιταλικής Αναγέννησης.
Στην ελεγχόμενη από τους Βενετούς Κρήτη, η λογοτεχνική παραγωγή κορυφώθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα έως τα μέσα του 17ου αιώνα, ιδίως στο δράμα.
Θεατρικοί συγγραφείς όπως ο Γεώργιος Χορτάτσης έγραψαν σημαντικά έργα, μεταξύ των οποίων και η «Ερωφίλη». Αυτή περίοδος παρήγαγε επίσης το έργο «Ερωτόκριτος» του Κορνάρου, καθώς και θρησκευτικά δράματα στα νησιά του Αιγαίου που συνδέονταν με τις εκπαιδευτικές προσπάθειες των Ιησουιτών.
Πνευματικά κινήματα στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και τη Διασπορά
Ενώ στις περιοχές που ελεγχόταν από τους Φράγκους καλλιεργήθηκε η λογοτεχνία, σε άλλες περιοχές η λογοτεχνική παραγωγή ήταν περιορισμένη.
Ωστόσο, οι Έλληνες διανοούμενοι στη Βενετία και την Κωνσταντινούπολη άρχισαν να αναπτύσσουν τον προφορικό λόγο σε θρησκευτικά κείμενα όπως η ελληνική γραμματική του Νικολάου Σοφιανού και τα λαϊκά θρησκευτικά κείμενα από προσωπικότητες όπως ο Ιωαννίκιος Καρτανός. Ο ρήτορας Ηλίας Μηνιάτης αναδείχθηκε αργότερα σε «μάστορα» της δημοτικής ρητορικής, αποτελώντας παράδειγμα του λογοτεχνικού μπαρόκ ύφους.
Λογοτεχνία του 18ου αιώνα που οδηγεί στον Διαφωτισμό
Με την πτώση της Κρήτης τι 1669 η πνευματική ζωή μετατοπίστηκε στα Επτάνησα στην ελληνική διασπορά και στο φανάρι της Κωνσταντινούπολης. Αν και περιγράφεται ως «αντιποιητική» η περίοδος αυτή παρήγαγε αξιόλογα έργα. Ο ποιητής Πέτρος Κατσαΐτης για παράδειγμα έγραψε την «Ιφιγένεια» και τον «Θυέστη» επηρεασμένος από το κρητικό θέατρο.
Η «Άνθη Ευλάβεια» μια ποιητική συλλογή από Έλληνες φοιτητές στη Βενετία (1708) και η « Βοσπορομαχία» (1752) του Momars ένα αλληγορικό ποίημα απεικονίζουν την πνευματική ανταλλαγή στην Κωνσταντινούπολη. Στην ηπειρωτική Ελλάδα, στη λογοτεχνία του 18ου αιώνα κυριάρχησαν πολυγραφότατοι ποιητές όπως ο Καισαρίων Δαπόντε – γνωστός για τους αυτοβιογραφικούς, ηθικούς και θρησκευτικούς στίχους του.
Ερωτήσεις για περαιτέρω στοχασμό:
- Γιατί οι ιστορικοί διαφωνούν ως προς την ημερομηνία έναρξης της νεοελληνικής λογοτεχνίας;
- Πώς η ξένη κατοχή διαμόρφωσε τη λογοτεχνική δημιουργία στα ελληνικά εδάφη;
- Με ποιους τρόπους η ελληνική λογοτεχνία αντανακλούσε η αντιστεκόταν στις δυτικές επιρροές κατά τη βενετική και την οθωμανική περίοδο;
- Πώς επηρέασε η επιλογή της γλώσσας (δημοτική έναντι λόγιας) τα θέματα και την προσβασιμότητα της ελληνικής λογοτεχνίας κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων;
Διαβάστε περισσότερα για τη λογοτεχνία και τη σχολική εκπαίδευση:
Α’ Γυμνασίου: Ένα από τα ομορφότερα λαϊκά παραμύθια που αγαπήσαμε στο σχολείο
4 «αιρετικά» σχολικά βιβλία που καταργήθηκαν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα
Μαθήτρια δώρισε 14.000 βιβλία σε 38 σχολεία – Πώς το κατάφερε;
Το βιβλίο που αγάπησες θα διδάσκεται πλέον στη Γ’ Λυκείου
Ορθώς ή όχι αυτά τα 7 βιβλία καταργούνται από τη νέα σχολική χρονιά
Εκπαίδευση: Εξερευνώντας τα 10 πιο δημοφιλή εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο
25 εμπνευσμένα αποφθέγματα για το σχολείο και την παιδεία μας προκαλούν να αλλάξουμε τον κόσμο
Τελείωσες το σχολείο; 11 Έλληνες διάσημοι που έκαναν μόνιμα κοπάνα
