Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ένας διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας του 19ου αιώνα, είναι γνωστός για τις οξυδερκείς ιδέες του και την καυστική πεζογραφία του.
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης καταγόταν από πλούσια αριστοκρατική οικογένεια της Χίου. Γέννηθηκε στις 28 Ιουλίου του 1836 στην Ερμούπολη της Σύρου. Ο πατέρας του, Δημήτριος Ροΐδης, κατείχε θέσεις κύρους, μεταξύ των οποίων και ο ρόλος του γενικού προξένου της Ελλάδας στη Γένοβα κατά τη διάρκεια των επαναστατικών γεγονότων του 1848-49. Η εμπειρία αυτή επηρέασε σημαντικά την ιδεολογική προοπτική του Ροΐδη.
Επιστρέφοντας στη Σύρο το 1849, ο Ροΐδης φοίτησε στο ελληνοαμερικανικό γυμνάσιο του Χ. και γράφτηκε στο ελληνικό σχολείο του Χ. Ευαγγελίδη. Η πορεία του προς τη συγγραφή ξεκίνησε την περίοδο αυτή και συνεργάστηκε με τον μελλοντικό λόγιο και συγγραφέα Δημήτριο Βικέλα στο χειρόγραφο περιοδικό Μέλισσα.
Τζον Στάινμπεκ: 20 αποφθέγματα απ’ το αριστούργημά του «Τα σταφύλια της οργής»
Οι σπουδές στο εξωτερικό
Το 1855, ο Εμμανουήλ Ροΐδης ξεκίνησε, έστω και για λίγο, σπουδές φιλολογίας και φιλοσοφίας στο Βερολίνο. Στη συνέχεια, ασχολήθηκε με το εμπόριο, ταξίδεψε στην ηπειρωτική Ευρώπη, στις παραδουνάβιες περιοχές και στην Αίγυπτο. Ενώ βρισκόταν στη Ρουμανία μέχρι το 1862, διατηρούσε δεσμούς με την Αθήνα. Το 1860 δημοσίευσε το έργο του “Το οδοιπορικό του Σατωβριάνδου”. Δύο χρόνια αργότερα, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να αφοσιωθεί πλήρως στη συγγραφή.
Το μυθιστόρημά του “Πάπισσα Ιωάννα”, που δημοσιεύτηκε το 1866, είναι μια ιστορική μελέτη που έχει τις ρίζες της σε μια μυθιστορηματική αφήγηση. Τοποθετημένο στον 9ο αιώνα μ.Χ., αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού κοριτσιού που μεταμφιέζεται σε άνδρα για να εισέλθει σε μοναστήρι και τελικά ανεβαίνει στον παπικό θρόνο. Το μυθιστόρημα ασκεί κριτική σε πτυχές της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από τον κλήρο. Το έργο αυτό, γνωστό για το περίτεχνο ύφος του και τον αντιρομαντικό τόνο του, προμήνυε τη στροφή προς τον ρεαλισμό στην ελληνική πεζογραφία κατά τη δεκαετία του 1880. (Επίσης έγινε ταινία το 2009 από τον Sönke Wortmann. Δείτε το τρέιλερ της ταινίας εδώ.)
Παρά τον αφορισμό του έργου του ”Πάπισσα Ιωάννα” από την εκκλησία, ο Εμμανουήλ Ροΐδης αντέδρασε με χιούμορ(«ο κύριος εισαγγελεύς ουδ’ απάντησιν έδωκεν, και οι δικασταί απεκρίθησαν γελώντες οτι αφού το βιβλίον είναι αφορισμένον, δεν δύνανται να το αναγνώσουσιν δια να το δικάσωσιν…»), και αργότερα με σοβαρότητα, συμμετέχοντας σε συζητήσεις και δημοσιεύοντας δοκίμια. Συνέχισε τη συνεισφορά του μέσω διαφόρων εφημερίδων και περιοδικών, εστιάζοντας στην πολιτική, τη λογοτεχνία και τις γλωσσολογικές μελέτες. Τάχθηκε υπέρ της δημοτικής γλώσσας και του εμπλουτισμού της για να συγχωνευτεί τελικά με την καθαρεύουσα.
Παρ’ όλα αυτά, η “Πάπισσα Ιωάννα” αναγνωρίστηκε ως ένα από τα πρωτοποριακά έργα της ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα, γεγονός που αποδίδεται όχι μόνο στον επιμελημένο ύφος της, αλλά και στην αντιρομαντική της ατμόσφαιρα. Η ατμόσφαιρα αυτή θεωρήθηκε ως πρόδρομος της μετάβασης προς τον ρεαλισμό που παρατηρήθηκε στην ελληνική πεζογραφία μετά την άνοδο της συνομοταξίας του 1880.
Η συνέχεια μετά την «Πάπισσα Ιωάννα και το τέλος»
Κατά τα επόμενα χρόνια, συνέγραψε και δημοσίευσε κείμενα με πολιτικά και λογοτεχνικά θέματα, συνεργαζόμενος με τις γαλλόφωνες εφημερίδες “La Grece” και “Independance Hellenique”. Το 1870 ανέλαβε τη θέση του διευθυντή στην “Grece”. Ωστόσο, το 1873, κατά τη διάρκεια της κρίσης των «Λαυρεωτικών», αντιμετώπισε σημαντικές οικονομικές απώλειες λόγω των επενδύσεων στην Εταιρεία Λαυρεωτικής και στην Πιστωτική Εταιρεία. Αυτή η αποτυχία τον οδήγησε σε μια δύσκολη περίοδο, όπου στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στη συγγραφή για να συντηρηθεί.
Μεταξύ του 1875 και του 1877, ο Εμμανουήλ Ροΐδης συνεργάστηκε με τον Θέμο Άννινο για να ξεκινήσουν την εβδομαδιαία έκδοση με την ονομασία “Ασμόδεος”. Αρχικά ανάλαφρο και στη συνέχεια σατιρικό, το περιοδικό αυτό παρείχε μια πλατφόρμα για τον σχολιασμό του στο δημόσιο και πολιτικό τοπίο της Ελλάδας. Μέσα από τις σελίδες του, ασκούσε κριτική στις επικρατούσες πολιτικές συναλλαγές. Οι διαμάχες του με τη σύγχρονη πολιτική προσωπικότητα και λογοτέχνη Άγγελο Βλάχο προήλθαν από ένα κριτικό δοκίμιο με τίτλο “Περί της σύγχρονης ελληνικής ποίησης”, που δημοσιεύτηκε το 1877. Το δοκίμιο αυτό σηματοδότησε την έναρξη της αντιπαράθεσής τους σχετικά με τη δημιουργία ποίησης στο πλαίσιο του κοινωνικού και πνευματικού περιβάλλοντος. Το 1878 διορίστηκε έφορος στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οποία εργαζόταν μόνο κατά την διάρκεια των κυβερνήσεων Τρικούπη, καθώς απολυόταν από τις κυβερνήσεις Δηλιγιάννη.
Ο Ροΐδης αντιμετώπισε δυσκολίες με την υγεία του, όπως ένα ατύχημα με άμαξα το 1885 που τον άφησε με σπασμένο σαγόνι και την απώλεια της ακοής του το 1890. Απεβίωσε στην Αθήνα στις 7 Ιανουαρίου 1904, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά λογοτεχνικής καινοτομίας και διεισδυτικών σχολίων.
