Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας: Καίσαρας, οι Χριστιανοί ή οι Άραβες προκάλεσαν την καταστροφή της;
Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, που ιδρύθηκε μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., φιλοξενούσε μια σημαντική συλλογή συγγραμμάτων. Με την πάροδο του χρόνου, διάφορες μαρτυρίες απέδωσαν την καταστροφή της στον Ιούλιο Καίσαρα, σε Ρωμαίους ηγεμόνες, σε χριστιανούς εξτρεμιστές και σε Άραβες. Εμβαθύνουμε σε αυτούς τους ισχυρισμούς για να ρίξουμε φως σε αυτό το ιστορικό μυστήριο.
Κατασκευή της Αλεξάνδρειας:
Η Αλεξάνδρεια, που βρίσκεται στη μεσογειακή ακτή της Αιγύπτου, ιδρύθηκε το 331 π.Χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο. Η στρατηγική της θέση διευκόλυνε το εμπόριο και τις στρατιωτικές προσπάθειες, λειτουργώντας ως κομβικός σύνδεσμος μεταξύ Ευρώπης, Αφρικής και Ασίας. Η διάταξη και ο σχεδιασμός της πόλης καθοδηγήθηκαν από το όραμα του Αλεξάνδρου και εκτελέστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη, με αποτέλεσμα ένα ακμάζον αστικό κέντρο υπό τους επόμενους ηγεμόνες, ιδιαίτερα τον Πτολεμαίο Β΄ Φιλάδελφο.
Ο Πλούταρχος διηγείται ότι ο Αλέξανδρος, καθοδηγούμενος από ένα όνειρο του Ομήρου, αναζήτησε την ιδανική τοποθεσία για την πόλη του, εμπνευσμένος από το καταφύγιο του Μενέλαου στο νησί Φάρο στην “Οδύσσεια”. Ενεργώντας βάσει αυτού του οράματος, ο Αλέξανδρος ταξίδεψε γρήγορα στον Φάρο, ένα νησάκι κοντά στις εκβολές του καναπικού βραχίονα του Νείλου, όπου πίστευε ότι βρισκόταν η τέλεια τοποθεσία.
Αναθέτοντας τον πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης στον Δεινοκράτη, τον αρχιτέκτονα που ήταν υπεύθυνος για τον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, ο Αλέξανδρος διαμόρφωσε τη ρυμοτομία της πόλης με ακρίβεια.
Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, οι διαστάσεις της πόλης κυμαίνονταν από 5.500 έως 7.400 μέτρα σε μήκος, με τείχη που εκτείνονταν είτε σε 14.800 είτε σε 22.000 μέτρα περιμέτρου. Ο Κλεομένης του Ναυκράτη επέβλεπε την κατασκευή της Αλεξάνδρειας και τα οικονομικά ζητήματα υπό την καθοδήγηση του Αλεξάνδρου. Παρά τη συνεχή ανάπτυξη, ήταν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Β’ Φιλάδελφου που η Αλεξάνδρεια έφτασε στο ζενίθ της, το οποίο σηματοδοτήθηκε από την ολοκλήρωση των μεγάλων κατασκευών της.
Το λογοτεχνικό ταξίδι της Ελληνικής Βιβλιοθήκης του Λονδίνου
Μνημεία της Αλεξάνδρειας:
Η πόλη καυχιόταν για πολλά αρχιτεκτονικά θαύματα, όπως το συγκρότημα των ανακτόρων της Βασιλείας και το ιερό του Ποσειδωνίου. Η προβλήτα του Φάρου συνέδεε την Αλεξάνδρεια με τον εμβληματικό φάρο, ενώ πολλαπλά λιμάνια διευκόλυναν το θαλάσσιο εμπόριο. Αξιοσημείωτες κατασκευές όπως ο ναός του Σεραπείου, αφιερωμένος στην αιγυπτιακή θεότητα Σεράπις, στέγαζε τη φημισμένη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, έναν φάρο πνευματικού διαφωτισμού.
Το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη:
Αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Αλεξάνδρειας ήταν το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη, αξιόλογα κέντρα επιστήμης. Το Μουσείο, μέρος του βασιλικού παλατιού, φιλοξένησε επιφανείς στοχαστές όπως ο Ευκλείδης και ο Αρίσταρχος, προωθώντας τις πνευματικές ανταλλαγές. Η Βιβλιοθήκη, που αρχικά σχεδιάστηκε από τον Πτολεμαίο Α΄ και επεκτάθηκε από τους επόμενους ηγεμόνες, συγκέντρωσε μια τεράστια συλλογή παπύρων, που φέρεται να έφτασε τους 700.000 τόμους μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ.
Η μοίρα της Βιβλιοθήκης:
Οι ιστορικές αναφορές δίνουν διαφορετικές εξηγήσεις για την καταστροφή της Βιβλιοθήκης. Η εισβολή του Ιουλίου Καίσαρα το 48 π.Χ. προκάλεσε πυρκαγιά που κατέστρεψε τμήματα της Αλεξάνδρειας, ενδεχομένως και τη Βιβλιοθήκη. Οι επακόλουθες συγκρούσεις, όπως η καταστολή του Καρακάλλα και η πολιορκία του Αυρηλιανού, προκάλεσαν περαιτέρω ζημιές στα πολιτιστικά ιδρύματα της πόλης. Χριστιανοί ζηλωτές, με επικεφαλής τον Θεόφιλο, φέρεται να έβαλαν στο στόχαστρο το Σεράπειο το 391 μ.Χ., καταστρέφοντας το περιεχόμενό του. Η αραβική κατάκτηση υπό τον Αμρ το 641 μ.Χ. πιθανώς σφράγισε τη μοίρα της Βιβλιοθήκης, με τα αρχεία να υποδεικνύουν τη συστηματική καταστροφή της.
Όμως ο Πλούταρχος στα τέλη του 1ου μ.Χ. αιώνα, αναφέρει:
«Όταν ο εχθρός επιχείρησε ν’ αποκλείσει τον στόλο του, ο Καίσαρας για ν’ αποτρέψει τον κίνδυνο, διέταξε να πυρποληθούν τα νεώρια αλλά η φωτιά που εξαπλώθηκε πολύ περισσότερο, κατέκαψε τας Μεγάλας Βιβλιοθήκας».
Ο Αύλος Γέλλιος (2ος μ.Χ. αι.) κατέγραψε πως «περισσότερα από 700.000 βιβλία κάηκαν τότε όχι μετά από διαταγές αξιωματικών αλλά λόγω αμέλειας των στρατιωτών».
Ο Δίων ο Κάσσιος (3ος μ.Χ. αι.) αναφέρει πως: «…μεγάλο μέρος της πόλης έγινε παρανάλωμα του πυρός και, εκτός των άλλων, αποτεφρώθηκαν το νεώριον και οι αποθήκαι όπου φυλάσσονταν τα σιτηρά και τα βιβλία για τα οποία λέγεται ότι ήταν αμέτρητα και ανεκτίμητα».
Αντίθετα ο Στράβωνας που έζησε στην Αλεξάνδρεια (24-20 π.Χ.) αποφεύγει να κάνει αναφορά για τη Βιβλιοθήκη, πιθανότατα λόγω εντολών των Ρωμαίων.
Αν και η ακριβής αλληλουχία των γεγονότων παραμένει αμφιλεγόμενη, οι συλλογικές ενέργειες του Ιουλίου Καίσαρα, των Ρωμαίων ηγεμόνων, των χριστιανών εξτρεμιστών και των Αράβων κατακτητών συνέβαλαν στην καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Η απώλειά της αποτελεί μια βαθιά τραγωδία για την ανθρώπινη γνώση και την πολιτιστική κληρονομιά αλλά και απόδειξη της καταστροφής που μπορεί να επιφέρει ο δογματικός φανατισμός.
100 βιβλία που ξεχωρίσαν για το 2022 από τους New York Times
