Έχουμε αναφέρει και στο παρελθόν πως η ζωή στην Αρχαία Ελλάδα ήταν μια δύσκολη υπόθεση και πολλές φορές παρασυρόμαστε από τις ρομαντικοποιημένες αφηγήσεις. Ποιο ήταν λοιπόν το προσδόκιμο ζωής;
Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, η Πανώλη, ή αλλιώς η πανούκλα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των ιστορικών γεγονότων. Ο Θουκυδίδης κατέγραψε εκτενώς το καταστροφικό ξέσπασμα κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, απεικονίζοντας το τίμημά του στην Αθήνα, συμπεριλαμβανομένου του θανάτου επιφανών προσωπικοτήτων όπως ο Περικλής. Ομοίως, στην αρχαία Ρώμη κατά την εποχή του Μάρκου Αυρηλίου, μια επιδημία πανώλης στοίχισε το ένα τρίτο του πληθυσμού στις πληγείσες περιοχές, επηρεάζοντας σημαντικά τη δύναμη του ρωμαϊκού στρατού και απειλώντας ακόμη και τον ίδιο τον αυτοκράτορα.
Σε γενικές γραμμές μαθαίνουμε πως οι αρχαίοι Έλληνες δε ζούσαν περισσότερο από τα 50 – 60 έτη και ιδίως οι Σπαρτιάτες δεν έφταναν πάνω από τα 35, αλλά προφανώς αυτός ο αριθμός δεν μπορεί να περιγράψει το σύνολο της κοινωνίας αλλά μια γενική ένδειξη. Άλλωστε μην ξεχνάμε πως ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο σε ηλικία 71 ετών αντίστοιχα η αυτοκράτειρα Λιβία, σύζυγος του Αυγούστου, έζησε μέχρι τα 87 της . Όμως ποιες ήταν οι κυριότερες αιτίες θανάτου;
Κύριες αιτίες θανάτου στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη
Οι πόλεμοι, όπως καταγράφονται από αρχαίους ιστορικούς όπως ο Τίτος Λίβιος και ο Αππιανός, προκάλεσαν σημαντικές στρατιωτικές απώλειες τόσο στη Ρώμη όσο και στην Ελλάδα. Σε μάχες όπως η Κανναία καταγράφηκε συγκλονιστικός αριθμός νεκρών, υπογραμμίζοντας το ανθρώπινο κόστος των συγκρούσεων στην αρχαιότητα.
Η ελονοσία αποτελούσε διάχυτη απειλή στην αρχαία Ρώμη, ιδίως στις ελώδεις περιοχές. Η έλλειψη κατανόησης όσον αφορά τη σχέση μεταξύ στάσιμων υδάτων, κουνουπιών και ελονοσίας συνέβαλε σε εκτεταμένες επιδημίες, συμβάλλοντας στην παρακμή της Ρώμης από μια πολυσύχναστη πόλη σε μια πόλη που περιβαλλόταν από βάλτους στις αρχές του Μεσαίωνα.
Η χολέρα, που συνδέεται με τις αρχαίες ρωμαϊκές κοινοτικές πρακτικές, εξαπλώθηκε εύκολα λόγω παραγόντων όπως τα κοινοτικά δημόσια λουτρά, το ανεπαρκές καθαρό νερό για τους φτωχούς και η κακή υγιεινή στις δημόσιες τουαλέτες. Η χρήση κοινών λουτρών και οι δημόσιες τουαλέτες διευκόλυνε τη μετάδοση της χολέρας.
Ο αλκοολισμός ήταν ευρέως διαδεδομένος στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, με το κρασί να είναι ένα διαδεδομένο ποτό. Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, ιδίως σε ρωμαϊκές τελετουργίες όπως η λατρεία του Βάκχου, μπορούσε να οδηγήσει σε ακολασίες ακόμη και στον θάνατο. Η πολιτεία προσπάθησε να καταστείλει τέτοιες πρακτικές, απαγορεύοντας νομικά τη λατρεία των Βάκχων το 186 π.Χ.
Ο τοκετός, μια επικίνδυνη διαδικασία στην αρχαιότητα, εγκυμονούσε κινδύνους τόσο για τις μητέρες όσο και για τα βρέφη λόγω της περιορισμένης υγιεινής και των ιατρικών γνώσεων. Οι παραδοσιακές μέθοδοι, συμπεριλαμβανομένης της καθοδήγησης των μαιών και των προσευχών προς τους θεούς, συχνά δεν επαρκούσαν, συμβάλλοντας σε υψηλά ποσοστά θνησιμότητας και για τους δύο.
Η βρεφική θνησιμότητα, που έφτανε το εντυπωσιακό ποσοστό του 40%, ήταν ένα διάχυτο ζήτημα στον αρχαίο κόσμο. Οι κακές συνθήκες διαβίωσης και η αδυναμία των οικογενειών να συντηρήσουν πολλά παιδιά είχαν ως αποτέλεσμα την κοινωνική αποδοχή ή απόρριψη των νεογέννητων με βάση υγειονομικά και οικονομικά κριτήρια.
Το έγκλημα και η βία ήταν ανεξέλεγκτα στην αρχαία Ρώμη, από τη βιαιότητα του πολέμου μέχρι τις δημόσιες επιδείξεις βίας για διασκέδαση. Οι κοινωνικές διαιρέσεις κατά μήκος ταξικών, φυλετικών και θρησκευτικών γραμμών οδηγούσαν αναπόφευκτα σε συγκρούσεις, με το έγκλημα στους δρόμους, τις ληστείες και τις επιθέσεις υπό την επήρεια αλκοόλ να είναι συνηθισμένες και συχνά θανατηφόρες.
Ο καρκίνος, αν και διαγιγνώσκονταν και περιγράφονταν στην αρχαιότητα, ήταν πιθανότατα λιγότερο συχνός λόγω της απουσίας των σύγχρονων βιομηχανικών καρκινογόνων ουσιών και της μικρότερης διάρκειας ζωής. Ο ίδιος ο όρος “καρκίνος” προέρχεται από τον Ιπποκράτη, ο οποίος παρομοίαζε τα έλκη και τις βλάβες με καβούρι, μια μεταφορά που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα για να περιγράψει κακοήθεις όγκους. Η κατανόηση του καρκίνου ήταν παρούσα, αλλά η επικράτηση της νόσου μετριάζονταν από τις συνθήκες της εποχής.
Η ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα: Υπήρχε; Αν ναι, πώς την αντιμετώπιζαν οι Αθηναίοι;
