“Womanhouse”- Η πρώτη φεμινιστική έκθεση τέχνης

Womanhouse : η πρώτη φεμινιστική έκθεση τέχνης, που ανέδειξε το σπίτι ως χώρο γυναικείας δράσης και δημιουργίας φαντασιώσεων

Η αρχή – Feminist Art Program

Η φεμινιστική τέχνη φάνταζε αναπόφευκτη απόρροια της ανάπτυξης του φεμινιστικού κινήματος στην Αμερική, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, που οδήγησε και στην ανάπτυξη της φεμινιστικής θεωρίας της τέχνης, στην ίδια περίοδο. Μέσα σε αυτό το πνεύμα έμφυλων αναζητήσεων, το 1971, η Judy Chicago δημιουργεί το Πρόγραμμα Φεμινιστικής Τέχνης/ Feminist Art Program στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει νέες προοπτικές έμφυλων πρακτικών στις Σχολές Καλών Τεχνών. Ένα χρόνο αργότερα το CalArts (California Institute of the Arts) αγκαλιάζει τις ιδέες της Chicago, η οποία σε συνεργασία με την Miriam Schapiro και τις μαθήτριες του προγράμματος διοργανώνουν το Womanhouse, μια έκθεση που επρόκειτο να στιγματίσει την τέχνη της δεκαετίας του ‘70, στιγματίζοντας την πορεία της φεμινιστικής τέχνης.

Ποιες, πού και πότε

Το Womanhouse ήταν ένα περιβάλλον ανάπτυξης φεμινιστικής τέχνης. Η Chicago και η Schapiro επέλεξαν ένα εγκαταλειμμένο αρχοντικό στο Hollywood, το οποίο ενοικίασαν για  τους τρεις μήνες της έκθεσης (Νοέμβριος 1971- Ιανουάριος 1972) και μετέτρεψαν σε έναν χώρο ανάπτυξης εγκαταστάσεων, περιβαλλόντων και διάφορων happenings των ίδιων και των μαθητριών τους. Οι δύο μεγάλες κυρίες της Φεμινιστικής Τέχνης μαζί με 21 γυναίκες καλλιτέχνιδες δημιούργησαν χώρους ανακάλυψης και αποκάλυψης εκφάνσεων της σχέσης της γυναίκας με το σπίτι που ξεπερνούν τη συμβατική πατριαρχική αντίληψη περί υποταγμένων θηλυκοτήτων στα του οίκου τους.

Υπό την επιμέλεια της Chicago οι καλλιτέχνιδες προσπάθησαν να διερευνήσουν την οικία και τη θηλυκότητα ως έννοιες αναπτυγμένες στα πατριαρχικά συμφραζόμενα των κοινωνιών του ’70. Η φιλελεύθερη ελεύθερη αγορά και η θεσμική διάσταση της οικογένειας καταδυνάστευσαν τη γυναίκα που ήταν προορισμένη να επιτελεί αποκλειστικά καθήκοντα νοικοκυράς περιορισμένη στο χώρο του σπιτιού της. Αυτές οι ιδέες του φεμινιστικού κινήματος του ’70, που προτάσσει την άμεση γυναικεία χειραφέτηση, και ιδιαίτερα αυτές της Kate Millet, φαίνεται πως επενέργησαν καταλυτικά στη διαμόρφωση μιας τέχνης φεμινιστικής και πυροδότησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο του συνολικού περιβάλλοντος, Womanhouse.

Η ιδέα του Womanhouse που έχει πιστωθεί στην Ιστορικό Τέχνης Paula Harper, αποτέλεσε την πραγμάτωση θεωρητικών αναζητήσεων των συμμετεχουσών στις συζητήσεις του Προγράμματος Φεμινιστικής Τέχνης. Καθισμένες κυκλικά δημιουργώντας ένα ζεστό περιβάλλον που ομοίαζε σε μήτρα, οι καλλιτέχνιδες συζητούσαν πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα με στόχο η καθεμιά να οδηγηθεί στην αυτοαντίληψη της θηλυκότητας της και στην κατανόηση των έμφυλων εμπειριών τους. Παράλληλα, θα έβρισκαν υλικό ικανό να το μετουσιώσουν σε τέχνη αξιοποιώντας την έμφυλη τους υπόσταση ως ταυτοτικό στοιχείο των έργων τους. Η Chicago και η Schapiro ήθελαν να ενδυναμώσουν τις μαθήτριες τους, να τις κάνουν να αντιληφθούν τη δύναμη της γυναικείας τους φύσης και να καταστήσουν την τελευταία μέσο εναντίωσης στην σεξιστική κοινωνία και τέχνη της εποχής τους.

Η έκθεση

Μετά την ενοικίαση του ακινήτου, οι μαθήτριες προχώρησαν σε ολική ανακαίνιση της βίλας. Δουλεύοντας καθημερινά οκτάωρα, μαθαίνοντας νέες τεχνικές, κτίζοντας, προσθέτοντας παράθυρα, επενδύοντας τους τοίχους με ταπετσαρίες, ζωγραφιές οι μαθήτριες βίωσαν μια εμπειρία ομαδικής εργασίας εξαιρετικά επίπονη. Ταυτόχρονα τους έδωσε τη δυνατότητα να εσωτερικοποιήσουν τη συλλογικότητα κοινών εμπειριών πόνου, αλληγορικά συναπτές με τους γυναικείους πόνους και αγώνες ανά δεκαετίες για ένα ισότιμο μέλλον. Παρόλα αυτά υπήρξαν και κάποιες που δεν μπόρεσαν να δουν την αυτοπραγμάτωση τους μέσα από αυτό το project.

Το Womanhouse ήταν σπίτι που διαμόρφωσαν οι καλλιτέχνιδες συμπεριλαμβάνοντας διάφορες μορφές τέχνης, ζωγραφικά έργα, γλυπτά, εγκαταστάσεις και performances. Με αυτά κατάφεραν να μετατρέψουν το μέσο αμερικανικό νοικοκυριό που προσδιόριζαν ετεροφυλοφιλικές, cis και πατριαρχικές σχέσεις και που αντιπροσώπευε η βίλα, σε έναν χώρο «πνιγμένο» σε φεμινιστικά έργα αντισυμβατικά και απελευθερωτικά. Οι γυναίκες καλλιτέχνιδες μπόρεσαν να δώσουν την προσωπική τους ταυτότητα σε χώρους του σπιτιού, συμβατικά προσδιορισμένους, απελευθερώνοντας τις σκέψεις και τις φαντασιώσεις τους στη διαμόρφωση των διάφορων δωματίων- έργων τους.

Χώροι του σπιτιού συνυφασμένοι με συμβατικές δραστηριότητες όπως η κουζίνα και το μαγείρεμα, η τραπεζαρία και το φαγητό ή τα δωμάτια και ο ρουχισμός, προβλήθηκαν ως χώροι γυναικείας κυριαρχίας ενάντια στην πατριαρχική αντίληψη τους. Χαρακτηριστικό είναι το δωμάτιο “Dinning Room” στο οποίο η Beth Bachenheimer, η Sherry Brody, η Robin Mitcell, Miriam Schapiro και η Faith Wilding συνεργάστηκαν για να αποδώσουν μια ρομαντική ατμόσφαιρα. Οργάνωσαν ένα τραπέζι με ομοιώματα φρούτων, φαγητού και κρασιού προβεβλημένο μπροστά σε ένα έργο νεκρής φύσης της Anna Peale και υπό το μυστηριώδες φως ενός πολυέλαιου. Η θελκτικότητα των τροφίμων του πίνακα σε αντιδιαστολή με τα τεχνητά παρασκευάσματα που ήταν τοποθετημένα στο τραπέζι καταδείκνυαν τη διαφορά μεταξύ των δημιουργημάτων για τα οποία τρέφουν πάθος οι γυναίκες (πίνακας) και αυτών που καταναγκάζονται να δημιουργήσουν (φαγητό).

Άλλο ένα παράδειγμα είναι ο χώρος της κουζίνας, “Kitchen”, που η Robin Welsch διαμόρφωσε κολλώντας στους τοίχους ομοιώματα από γυναικείους μαστούς και επιλέγοντας τους καθιερωμένους ως θηλυκούς τόνους του ροζ και του κόκκινου για να φωτίσουν τον χώρο. Αυτές οι προσθήκες που αντιπαραβάλλονται με συμβατικά αντικείμενα όπως η θήκη των πιάτων, δείχνουν την απουσία στοιχείων ταυτότητας στα συμβατικά οικήματα.

Τέλος στο χώρο που ονομάστηκε “The Dollhouse Room” η Miriam Schapiro συνεργάστηκε με την Sherry Brody για το έργο “Dollhouse”. Στην πραγματικότητα δημιούργησαν ένα κουκλόσπιτο πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα την ιδέα της δημιουργίας εσωτερικών χώρων και σπιτιών μέσα σε άλλα. Φτιάχνοντας ομοιώματα αντικειμένων προσωπικής χρήσης διάφορων γυναικών οι καλλιτέχνιδες προσπάθησαν να δημιουργήσουν δωμάτια εξοικειωμένα με τη γυναικεία ταυτότητα και τους διάφορους ρόλους που καλούνται να διαδραματίσουν οι γυναίκες εντός του οίκου τους.

Το στίγμα

Το Womanhouse άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στην φεμινιστική ιδεολογία και τέχνη. Το 1974 η Johanna Demtrakas κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ “Womanhouse”  στο οποίο εξέφρασε το θαυμασμό και την έμπνευση της από το project της Chicago. Η τελευταία με τις καινοτόμες αναζητήσεις της άνοιξε το δρόμο για τις φεμινιστικές τέχνες, το διάλογο για έμφυλα ζητήματα και χάραξε την τέχνη της δεκαετίας του ’70 με το Womanhouse  που ανέδειξε το σπίτι ως ένα χώρο φαντασίας και έκφρασης τους γυναικείου ονείρου, και όχι ως χώρο πατριαρχικής υποδούλωσης. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως η πρώτη ξενάγηση στην έκθεση ήταν αποκλειστικά για γυναίκες. Το Womanhouse ήταν ένα δημιούργημα αφιερωμένο από γυναίκες σε γυναίκες εκείνου το κόσμου και του σημερινού.

Η Judy Chicago για το Womanhouse:

Cult Animation: η αισθησιακή δυστοπία του Aeon Flux

Κείμενο: Ζωή Αμοιρίδου (Lavart)

Πηγές: 1, 2, 3, 4, 5, 6 

Πηγές φωτογραφιών: 1, 2, 3, 4, 5, 6