« Η ψυχασθένεια δεν είναι επιλογή, αστυνόμε. Δεν επιλέγεις να την ξεπεράσεις.»
Το ψυχολογικό θρίλερ «Το νησί των καταραμένων» (Shutter Island, 2010) του Μάρτιν Σκορσέζε, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Ντένις Λεχέιν, ανήκει σε αυτές τις ταινίες που δομούν την πλοκή τους γύρω από έναν (ιδιαίτερο) χαρακτήρα. Και πράγματι, η κάμερα ακολουθεί στενά τον ομοσπονδιακό αστυνομικό Έντουαρντ «Τέντι» Ντάνιελς, πρωταγωνιστή και αναξιόπιστο αφηγητή, η δράση του οποίου υπαγορεύει τον ρυθμό της εξέλιξης της πλοκής, ενώ πολλά πλάνα απεικονίζουν τη ματιά του. Ο Σκορσέζε επιλέγει να συνεργαστεί ξανά με τον Λεοντάρντο Ντι Κάπριο, σε έναν ρόλο που του ταιριάζει γάντι. Βρισκόμαστε λοιπόν εν έτει 1954, όταν ο Τέντι Ντάνιελς ταξιδεύει μαζί με τον συνάδελφό του Τσακ Ολ (Μάρκ Ράφαλο) με προορισμό το απομονωμένο νησί Σάτερ στο λιμάνι τις Βοστόνης που εδρεύει η κλινική Άσκλιφ για παράφρονες εγκληματίες, με σκοπό να ερευνήσουν την εξαφάνιση μιας ασθενούς που σκότωσε τα παιδιά της, της Ρέιτσελ Σολάντο.
Το φιλμ διαπερνά μια τεταμένη ατμόσφαιρα. Δυσμενή καιρικά φαινόμενα (άνεμος, βροχή, ομίχλη, αφιλόξενο τοπίο), καχύποπτη αντιμετώπιση από τους περίοικους (ιατρικό προσωπικό, ασθενείς, φύλακες), αλλά και η μουσική επένδυση δημιουργούν ένα νουάρ σκηνικό, στο οποίο ο αινιγματικός Ντάνιελς αποκαλύπτεται σταδιακά. Βετεράνος του πολέμου, καχύποπτος με όλους, άτεγκτος με τους ασθενείς (σε μια ανάκριση δε διστάζει μάλιστα να εκνευρίσει έναν), συχνά αλαζονικός για τη θέση του αλλά και ευσυνείδητος στη δουλειά του, οξυδερκής και παρατηρητικός, αρχικά μοιάζει ν’ ανταποκρίνεται στο τυπικό προφίλ ενός ντετέκτιβ αστυνομικού. Σιγά-σιγά, όμως, ανεξήγητες ημικρανίες που οδηγούν σε σεκάνς ονείρων, οράματα και αναδρομές στο πρόσφατο παρελθόν του προσθέτουν βάθος και κίνητρα στις πράξεις του.
Πρόσωπο-κλειδί στο παρελθόν και το παρόν του Τέντι είναι η σύζυγός του Ντολόρες. Πρόσφατα χαμένη σε πυρκαγιά, εμφανίζεται στα όνειρά του τον καθοδηγεί προς τη λύση του μυστηρίου με πληροφορίες που ως θεατές υποψιαζόμαστε ότι ο ίδιος γνωρίζει υποσυνείδητα. Η εμφάνισή της, λοιπόν, είναι αποκύημα της φαντασίας του Ντάνιελς, ένας τρόπος να την ξαναδεί και να της ξαναμιλήσει, μιας και ο πόνος της απώλειας δεν του είναι διαχειρίσιμος. Το γεγονός ότι γνωρίζει πως ο φερόμενος εμπρηστής, υπεύθυνος για τον θάνατό της, Άντριου Λέιντις, είναι επίσης ασθενής στο ‘Ασκλιφ, λειτουργεί ως καταλύτης στην απόφαση του Τέντι ν’ αναλάβει αυτή την αποστολή και να ζητήσει εκδίκηση.
Ένα άλλο κυρίαρχο συναίσθημα στην προσωπικότητα του Ντάνιελς είναι αυτό της ενοχής. Κατά τις αναδρομές στο παρελθόν του, βρίσκεται πάντα στο Νταχάου, στο τέλος του πολέμου, όταν τα αμερικανικά στρατεύματα κατέλαβαν τα στρατόπεδα εξόντωσης και ελευθέρωσαν τους αιχμαλώτους. Βλέπει πτώματα ανθρώπων, με το πρόσωπο ενός κοριτσιού να ξεχωρίζει και να τον κατηγορεί γιατί δεν την έσωσε. Αυτή η διαταραχή μετατραυματικού στρες ίσως φαίνεται άτοπη στην παρούσα συγκυρία, αλλά μπορεί και να δικαιολογείται, λόγω του σοκ της απώλειας της Ντολόρες.
Καθώς προχωρά η ιστορία, ο Ντάνιελς εκμυστηρεύεται όλο και περισσότερα στον συνεργάτη του Τσακ, το μοναδικό άτομο πάνω στο νησί που εμπιστεύεται. Μιλά για την Ντολόρες, το σχέδιό του για τον Λέιντις, αλλά και για τις υποψίες του σχετικά με το Άσκλιφ. Έχοντας γνωρίσει έναν πρώην τρόφιμο του ασύλου, πιστεύει ότι δεν πρόκειται απλά για μια ψυχιατρική κλινική αλλά για ένα κυβερνητικό πρότζεκτ με σκοπό να διεξάγουν παράνομα πειράματα σε ανθρώπους. Σε αυτό το σημείο το επίκεντρο του φιλμ μετατοπίζεται από το μυστηριώδες νησί στο αινιγματικό μυαλό του Τέντι. Καθώς αναζητά με όλο και μεγαλύτερη αποφασιστικότητα απαντήσεις για την εξαφάνιση της Σολάντο και τα ίχνη του Λέιντις, φτάνει στην δραματική κορύφωση, όπου οι ρόλοι αντιστρέφονται.
Ο δρ. Κόλεϊ, διευθυντής του νοσοκομείου, αποκαλύπτει ότι ο Τέντι Ντάνιελς στην πραγματικότητα είναι ο Άντριου Λέιντις, ασθενής στο Άσκλιφ, ο Τσακ Ολ είναι ο θεράπων γιατρός του, το κορίτσι στις συγκεχυμένες αναμνήσεις του Νταχάου η κόρη του και η Ρέιτσελ Σολάντο είναι μια περσόνα που έφτιαξε στο μυαλό του καθ’ ομοίωση της Ντολόρες, η οποία πάσχοντας από μανιοκατάθλιψη έπνιξε τα τρία παιδιά τους και στη συνέχεια πυροβολήθηκε από τον ίδιο. Το ένα ειδεχθές έγκλημα που οδήγησε στο επόμενο κατέκλυσαν με αβάσταχτο πόνο και ενοχές τον Άντριου με αποτέλεσμα το μυαλό του να διαταραχθεί και δημιουργήσει μια άλλη πραγματικότητα, όπου εκείνος παραμένει τραγικός ήρωας, θύμα των περιστάσεων. Αθεράπευτος επί δύο χρόνια και με βίαιες εξάρσεις αναγκάζει τους γιατρούς του να στήσουν ένα παιχνίδι ρόλων, να του επιτρέψουν για μια τελευταία φορά να ζήσει το σενάριο του αρρωστημένου μυαλού του με την ελπίδα ν’ αποδεχθεί το παρελθόν.
Το θρίλερ μυστηρίου καταλήγει οικογενειακό και ψυχολογικό δράμα. Τα μέχρι τότε ασύνδετα κομμάτια του παζλ επιτέλους ενώνονται… ή μήπως όχι; Το αριστοτεχνικό σενάριο της Λέιτα Καλογρίδις σε συνδυασμό με τη διφορούμενη σκηνοθεσία του Σκορσέζε αφήνει περιθώρια πολλαπλών ερμηνειών. Είναι όντως ένα καλοστημένο θέατρο; Είναι δυνατόν να κινητοποιηθεί μια ολόκληρη κλινική μόνο για τη σωτηρία ενός ασθενούς; Και είναι όλο αυτό όντως η μόνη λύση; Μήπως στην θεωρία συνωμοσίας του Τέντι υπάρχουν ψήγματα αλήθειας και το παντοδύναμο σύστημα υποτάσσει τον αδύναμο άνθρωπο; Και οι δύο εκδοχές φέρουν κάποια βαρύτητα.
Η μόνη καθολική, παραδεκτή αλήθεια του φιλμ είναι πως το ανθρώπινο μυαλό είναι ένα θαυμαστό όργανο, δαιδαλώδες και αχαρτογράφητο. Η οδύνη και οι τύψεις για όσα κάνουμε ή αποτυγχάνουμε να κάνουμε, έχουν τη δυνατότητα να το εγκλωβίσουν σε μια άλλη πραγματικότητα, να συγχύσουν τα γεγονότα και να οδηγήσουν την σκέψη σε πιο ανώδυνα μονοπάτια που απαλύνουν το κακό και διευκολύνουν την επιβίωσή μας. Όσο για τον Τέντι Ντάνιελς, με τους πάντες «εναντίον» του φαίνεται να επιμένει ως το τέλος στην ταυτότητα που διατηρεί και οδηγείται σε εγχείρηση λοβοτομής. Με την τελευταία του φράση, όμως, αφήνει να εννοηθεί ότι το πείραμα λειτούργησε. «Τι θα ήταν χειρότερο; Να ζεις σαν τέρας ή να πεθάνεις σαν ένας καλός άνθρωπος;» Όποια και αν είναι η πραγματικότητα, είναι ηττημένος, και επιλέγει να διαγράψει τις αναμνήσεις του διατηρώντας όσα ψήγματα ανθρωπιάς και αυτοδιάθεσης μπορεί να περισώσει.
Κείμενο: Μαρία Κολιού (Lavart)
Πηγή Φωτογραφιών: imdb.
