Το «μετά» των τρομοκρατικών επιθέσεων στη Γαλλία, η ελευθερία του λόγου και η ουσία της κοσμικότητας
Επτά Ιανουαρίου 2015. Στα γραφεία του περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι εισβάλει ομάδα ενόπλων η οποία επιτίθεται σε εργαζομένους του περιοδικού, ανάμεσά τους και σκιτσογράφους, φωνάζοντας «Αλλάχ Ακμπάρ». Το Ισλαμικό Κράτος ανακηρύσσει τους μακελάρηδες του Charlie Hebdo ήρωες[1]. Λίγους μήνες μετά, στις 13 Νοεμβρίου του 2015, επιθέσεις πραγματοποιούνται στο 10ο και 11ο διαμέρισμα του Παρισιού, συγκεκριμένα στο στάδιο Σταντ ντε Φρανς, στη Ρου ντε Σαρόν και στο θέατρο Μπατακλάν. Χάνουν τη ζωή του εκατόν είκοσι εννέα άνθρωποι και την επόμενη μέρα το Ισλαμικό Κράτος αναλαμβάνει την ευθύνη και για αυτές τις επιθέσεις.
Πέντε χρόνια μετά η αιματοχυσία δε σταματά. Στις 16 Οκτωβρίου του 2020 ο καθηγητής Σαμουέλ Πατί δολοφονείται σε προάστιο του Παρισιού από ισλαμιστή, καθώς λίγες ημέρες πριν είχε δείξει σε μαθητές του καρικατούρες του Μωάμεθ από το περιοδικό Charlie Hebdo. Λίγες ημέρες μετά στην Νίκαια, ισλαμιστής εισβάλει και σε εκκλησία της περιοχής και σκοτώνει μία γυναίκα.
Ήδη από τις 24 Οκτωβρίου σε δημόσια κτίρια στο Μονπελιέ και στην Τουλούζ προβάλλονται εικόνες και σκίτσα του Charlie Hebdo, όπως δηλώνουν οι Γάλλοι κυβερνητικοί εκπρόσωποι, ως φόρο τιμής στον δολοφονηθέντα Σαμουέλ Πατί αλλά, και ως μια υπενθύμιση για την ελευθερία της έκφρασης. Η Γαλλία φαίνεται να ανοίγει ξεκάθαρα μέτωπο κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας.
Τα δεδομένα
Οι επιθέσεις στο Charlie Hebdo, όπως και η επίθεση στον καθητηγή Σαμουέλ Πατί φαίνεται πως καθόλου τυχαίες δεν ήταν. Η διακύβευση της ελευθερίας του λόγου και της ελευθερίας του τύπου είναι πια παραπάνω από φανερή.
Όσον αφορά το Charlie Hebdo, γνωρίζουμε πια λίγο-πολύ το ύφος και τα εμπρηστικά του εξώφυλλα με τα σκίτσα που τροφοδοτούν συζητήσεις, διαφωνίες και ταράζουν σε μεγάλο βαθμό τα νερά της δημοσιογραφίας με την αισθητική τους, η οποία σίγουρα δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που οι φανατικοί ισλαμιστές έχουν στο μυαλό τους σε ό, τι έχει να κάνει με τα θρησκευτικά τους πιστεύω. Οι καρικατούρες του Μωάμεθ στα εξώφυλλα του Charlie είναι συχνές, συχνές είναι ωστόσο και καρικατούρες εκπροσώπων και συμβόλων του χριστιανισμού, ιδίως ως αντίδραση στην καθολική εκκλησία και στις αντιρρήσεις που επί χρόνια προέβαλλαν κατά του γάμου ομοφύλων αλλά, και κατά της λογοκρισίας που η τελευταία επιχειρούσε να επιβάλει σε θεατρικά έργα που θεωρούσαν βλάσφημα, όπως το Golgotha Picnic, στο Théâtre du Rond του Παρισιού[2]. Έχουμε λοιπόν ένα περιοδικό που στρέφεται κατά κάθε φανατισμού, κυρίως θρησκευτικού, και φυσικά το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου και τις σχετικές συζητήσεις για το: αν υπάρχουν τελικά όρια σ’ αυτή[3]. Όσοι θεωρούν πως οι σχετικές δημοσιεύσεις και τα σκίτσα είναι προσβλητικά για τη θρησκεία τους υποστηρίζουν πως οι δημοσιεύσεις του Charlie Hebdo ξεπέρασαν τα όρια, ενώ όσοι αντιτείνονται στην άποψη αυτή ισχυρίζονται πως οι διαφωνίες είναι που στηρίζουν τη δημοκρατία ακόμη και αν ενοχλούν την άλλη πλευρά. Αν δεν ενοχλούν, απλά δεν είναι διαφωνίες και τότε για ποια ελευθερία του λόγου μπορούμε να μιλήσουμε;
Από την άλλη δεν πρέπει να αφήσουμε εκτός συζήτησης και τον ίδιο τον χαρακτήρα του Γαλλικού Κράτους. Ο νόμος για το διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους στη Γαλλία ισχύει εδώ και πάνω από έναν αιώνα, από το 1905, οπότε και εγκαθιδρύεται στο κράτος η περίφημη laïcité, οι αξίες δηλαδή που διαμορφώνουν την κοσμικότητα στη Γαλλία[4]. Στην επίσημη κυβερνητική ιστοσελίδα, το Γαλλικό Κράτος δηλώνει πως: η laïcité εγγυάται στους πολίτες την ελευθερία της συνείδησης, την ελευθερία να εκφράζουν ελεύθερα τις πεποιθήσεις τους μέσα στα όρια πάντοτε της δημόσιας τάξης αλλά, και σε ό,τι αφορά το κράτος και τον δημόσιο τομέα την ουδετερότητα και την ανυπαρξία μεροληψίας ως προς τους πολίτες σε ό, τι σχετίζεται με τα θρησκευτικά τους πιστεύω[5].
Υφίσταται πραγματικά η κοσμικότητα;
Η περίφημη κοσμικότητα της Γαλλίας και ο διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας αποτελεί μια πραγματικότητα που ευκταίο θα ήταν να εφαρμοστεί και στη χώρα μας κάποια στιγμή. Η ουσιαστική μη-ανάμειξη θρησκευτικών ζητημάτων στον δημόσιο βίο των πολιτών αποτελεί μόνο δείγμα πολιτισμού και ορθολογισμού και φυσικά προσφέρει επιπλέον αίσθημα ασφάλειας. Το Κράτος δεν πρέπει να νοιάζεται για τον εσωτερικό κόσμο και τα θρησκευτικά πιστεύω του πολίτη ούτε φυσικά να παίρνει θέση υπέρ ή κατά θρησκειών. Μήπως όμως το Γαλλικό Κράτος έπραξε διαφορετικά με την ανάρτηση των σκίτσων του Charlie Hebdo στα κυβερνητικά κτίρια; Δεδομένου του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, αλλά και της αδυναμίας του να γίνει φορέας δικαιωμάτων προσώπων, όπως της ελευθερίας του λόγου, τελικά η κίνηση αυτή ενισχύει τη δημοκρατία;
Η περίφημη κοσμικότητα μάλλον εδώ πήγε περίπατο στο όνομα της μάχης κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας, μιας μάχης δίκαιης που όμως γίνεται με λάθος τρόπο. Στη Γαλλία εξάλλου ένα μεγάλο μέρος των πολιτών είναι μουσουλμάνοι και εύλογα αναρωτιέται κανείς πώς αισθάνονται οι πολίτες αυτοί που καμία σχέση δεν έχουν φυσικά με τρομοκράτες ή φανατικές και ακραίες απόψεις, ωστόσο παραμένουν πιστοί στην θρησκεία τους.
Η ουδετερότητα απέναντι στα θρησκεύματα και ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, που ευαγγελίζεται ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, δε φαίνεται να βαδίζει σε ορθό δρόμο τα τελευταία χρόνια. Η απαγόρευση χρήσης θρησκευτικών συμβόλων, όπως η μαντίλα και το κιπά στα γαλλικά σχολεία, η απόφαση γερμανικού δικαστηρίου που δεν δίδει την υπηκοότητα σε μουσουλμάνο γιατί αρνήθηκε, στα πλαίσια της θρησκείας του, να πραγματοποιήσει χειραψία με γυναίκα, αλλά και το παρόμοιο «τεστ χειραψίας» που περνούν υποψήφιοι για την λήψη υπηκοότητας στην Δανία σε καμία περίπτωση δεν συμβαδίζει με την υποτιθέμενη ουδετερότητα του κράτους[6]. Όταν ζητείται από πολίτες να απαρνηθούν την θρησκεία τους στο δημόσιο χώρο, ουσιαστικά ασκείται εναντίωση προς τη θρησκεία και προς την προσωπικότητα κάθε ατόμου, καμία ουδετερότητα δεν υπάρχει σε τέτοιες πρακτικές.
Το πραγματικό διακύβευμα
Το πραγματικό διακύβευμα ποιο είναι τελικά; Αναμφίβολα η ελευθερία του λόγου και η ελευθερία του θρησκεύειν. Το λέμε και θα το ξαναλέμε, αλλά η ελευθερία του λόγου και η ελευθερία του θρησκεύειν είναι για όλους. Κι όχι με όρους και προϋποθέσεις.
[1] Το Ισλαμικό Κράτος ανακήρυξε ‘’ήρωες’’ τους μακελάρηδες της Charlie Hebdo, (2015), The Tribune, διαθέσιμο εδώ: https://www.tribune.gr/world/news/article/105895.
[2] Jesus play Golgota Picnic angers Christians in France, (2011), διαθέσιμο εδώ: https://www.bbc.com/news/world-europe-15752989
[3] Ράμμος. Χ., (2015)., Με αφορμή τα γεγονότα στο Charlie Hebdo. Προβληματισμοί γύρω από την ελευθερία έκφρασης και τα όριά της στις δύσκολες περιπτώσεις με βάση τη νομολογία του ΕΔΔΑ, διαθέσιμο εδώ: https://www.constitutionalism.gr/rammos-charlie-hebdo/
[4]Θεοδοσιάδης., Μ., Ζήση. Σ., (2016), Προς υπεράσπιση της κοσμικότητας, διαθέσιμο εδώ: http://www.respublica.gr/2016/07/post/laicite/
[5] Qu’ est-ce que la laïcité?, διαθέσιμο εδώ: https://www.gouvernement.fr/qu-est-ce-que-la-laicite
[6] Man denied German citizenship for refusing to shake woman’s hand, (2020), Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ: https://www.dw.com/en/man-denied-german-citizenship-for-refusing-to-shake-womans-hand/a-55311947
Κείμενο: Ανθή Γιάγκα (Lavart)
