Καραϊβική, όμορφες παραλίες και εξωτικά νησιά. Κάπου εκεί λοιπόν σε ένα νησί, την Ισπανιόλα, μέσα στο τροπικό δάσος που το κατακλύζει, γεννιέται ένα χορταράκι. Θέλει ήλιο για να αναπτυχθεί και έτσι διάλεξε ένα ξέφωτο για να περάσει τη σύντομη ζωή του. Ίσως να το ήξερε, ότι μόνο ένα έτος θα ζήσει. Δεν ήθελε να γίνει μεγάλο ούτε να ξεχωρίσει. Απλά να περάσει μια ήσυχη ζωή.
Μεγάλωνε ατάραχο και ετοιμαζόταν να ανθίσει για να προλάβει την γιορτή της αναπαραγωγής. Μα κάποιος του διαταράσσει την ησυχία. Ένα άγνωστο ζώο. Περίεργο, γυμνό, κοκκινωπό. «Μα γιατί μου κόβει τα φύλλα; Έχω ουσίες που με προστατεύουν, κανείς δεν θέλει να με φάει». Μα το ον συνέχισε. Έκοψε σχεδόν όλα τα φύλλα και χωρίς να τα φάει, τα παίρνει και φεύγει. Το ον το δίποδο παίρνει τα φύλλα στην καλύβα του και τα κρεμάει. Εκεί δίπλα υπάρχουν και άλλα κρεμασμένα σε κλωστές. Τα χαϊδεύει, τα αερίζει, τα προσέχει πολύ. Μα τι θα τα κάνει; Παίρνει μερικά και αρχίζει την επεξεργασία. Εκεί ακριβώς ένας όμοιος του, πιο ανοικτόχρωμος ταλαιπωρημένος αλλά ντυμένος με μέταλλο, τον κοιτάζει όλο περιέργεια κρυμμένος μέσα στον θάμνο. Μετά από λίγο φεύγει, τρέχει και όταν φτάνει στον προορισμό του φωνάζει, «Κολόμβε, οι Ινδιάνοι ρουφάνε φωτιά και κάνουν μαγεία!» Κάπως έτσι ίσως να έγινε η πρώτη επαφή του φυτού αυτού με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Οι ευρωπαίοι, περίεργοι, δοκιμάζουν το φυτό και νιώθουν την πρωτόγνωρη αίσθηση που τους προσφέρει. Ωραίο! Ίσως και φαρμακευτικό, κατά του πόνου! Κάπως έτσι προσφέρεται το άγριο χορταράκι, ως δώρο, στη βασίλισσα Αικατερίνη των Μεδίκων. Βλέπετε, έπασχε από συχνούς πονοκεφάλους και αυτό τους καταπράυνε. Ο βασιλιάς της ευχαριστημένος διατάζει την εισαγωγή σπόρων του φυτού από την νέα γη. Μα ποιού φυτού; Το φυτό του Nicot, του Jean Nicot. Αχα την Nicotiana! Τον καπνό! Και έτσι το αγριόχορτο από τα δάση της Ισπανιόλας κατακτά σιγά σιγά όλη την Ευρώπη και στη συνέχεια όλο τον κόσμο.
Στις αρχές του 17ου αιώνα ο καπνός και η τέχνη της επεξεργασίας του φθάνει στην χώρα μας με τις πρώτες φυτείες να εγκαθίστανται στην ευρύτερη Μακεδονία. Ε λοιπόν εδώ ο δρόμος έχει την δική του ιστορία. Έτσι και ο δρόμος του καπνού στην Ελλάδα έχει την δική του ιστορία. Η καλλιέργειες γίνονται πιο επιλεκτικές και η τέχνη της επεξεργασίας πιο λεπτή. Οι ανατολικές ποικιλίες καπνού που φτάνουν στην Ελλάδα εξελίσσονται ίσως στους πιο αρωματικούς παγκοσμίως με τον μπασμά Ξάνθης και Μακεδονίας να ξεχωρίζουν. Τους επόμενους αιώνες η καπνοκαλλιέργεια ακμάζει καθώς νέες ποικιλίες καλλιεργούνται. Αρχικά κυριαρχούσαν οι ανατολικού τύπου ποικιλίες ενώ στις αρχές του αιώνα μας η ποικιλία Virginia κατέχει την πρώτη θέση με παραγωγή που φτάνει τους 45 χιλιάδες τόνους το 2005.
Μα κάτι πήγε λάθος. Κάπου χάθηκε η τέχνη. Οι παλαιοί καπνεργάτες δούλευαν τον καπνό σαν να ήταν ζωντανός οργανισμός. Κάθε παρτίδα ξεχωριστή, κάθε φύλλο μέσα στην παρτίδα μοναδικό. Χειρίζονταν τα φύλλα με τέχνη, επιμέλεια και προσοχή. Ο χρόνος δεν τους ένοιαζε, ούτε η ποσότητα. Δούλευαν με σεβασμό και λεπτομερώς, επιστρατεύοντας όλες τους τις αισθήσεις, γιατί αυτό που ήθελαν να καταφέρουν ήταν να κάνουν τον καπνό να αποδώσει όλες τις γεύσεις και τα αρώματα του. Από την διαδικασία της συλλογής των φύλλων μέχρι τα τελικά στάδια επέλεγαν πάντα το καλύτερο.
Μα όλα αυτά χάθηκαν τώρα καθώς οι μηχανές δεν βλέπουν, δεν μυρίζουν, δεν διαλέγουν. Όλες οι παρτίδες για αυτές είναι ίδιες και ακολουθούν απλώς, αλγορίθμους επιταχύνοντας τις διαδικασίες και προσθέτοντας τεχνητά χημικά αρώματα. Το αποτέλεσμα της παραγωγής είναι πλέον ένα και μόνο προϊόν…
Ταπεινό χορταράκι…
Κείμενο: Xριστόδουλος Σαζεϊδης (Lavart)
Σχέδιο: Μαρίνα Λαμπρινουδάκη (Lavart)
