Με όχημα τη φαντασία
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]ι είναι το σχέδιο; Τι είναι αυτή η πράξη, κατά την οποία ένας άνθρωπος δημιουργεί γραμμές-σχήματα σε ένα υλικό, που στο σύνολό τους σημαίνουν κάτι; Η ιστορία του σχεδίου ξεκινάει με την ιστορία του ανθρώπου – από τότε που κάποιος χάραξε μ’ ένα κλαδί σχήματα στο χώμα, είτε από περιέργεια για τους ίδιους τους σχηματισμούς, είτε προκειμένου να δείξει κάτι ή να το καταστήσει σαφές. Είναι λοιπόν το σχέδιο μια γλώσσα επικοινωνίας, πριν από τον λόγο. Και ίσως αυτό μας φανερώνει πως το σχέδιο είναι η γλώσσα που μπορεί να εκφράσει άμεσα ή πιο συγκεντρωτικά έννοιες αφηρημένες. Κι αυτό, επειδή το σχέδιο σημαίνει – γίνεται σύμβολο. Πως μπορεί να αντιληφθεί κάποιος πιο άμεσα και συνολικά τη λέξη «κύκλος»;
Το παραπάνω βέβαια δεν αναιρεί τις διάφορες άλλες μορφές επικοινωνίας και έκφρασης, όπως το λόγο, το χρώμα, τα μαθηματικά. Αντιθέτως, αυτή η πολλαπλότητα των εκφραστικών μέσων και τρόπων είναι που διαστέλλει το ανθρώπινο σύμπαν της σκέψης και της έκφρασης. Εξάλλου, το σχέδιο γίνεται γραμμή, γράμμα, γραφή, ιδεόγραμμα, σύμβολο, γράφημα. Συνειδητοποιώντας λοιπόν τις αιτίες και τους τρόπους κάθε γλώσσας, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε με τον βέλτιστο τρόπο τα εργαλεία που διαθέτουμε και παράλληλα να δημιουργήσουμε νέες σχέσεις και συνδέσεις με αυτά.
Εδώ όμως δεν γράφεται μια συνοπτική ιστορία του σχεδίου (πώς θα μπορούσε, άλλωστε, σε πέντε «γραμμές»), ούτε μας ενδιαφέρει να ορίσουμε κάτι καταχρηστικά ως «καλύτερο» του άλλου. Εδώ μιλάμε με όρους σχέσεων ανάμεσα στα πράγματα. Ας δούμε λοιπόν κάποιες από τις σχέσεις που το σχέδιο μπορεί να χαράξει μέσα από την Τέχνη.
[dropcap size=big]Η[/dropcap] εμπειρική παρατήρηση θέτει σε άμεση συσχέτιση το νου με το σώμα, καθότι το χέρι δρα σε συνεργασία με το μυαλό. Γίνεται έτσι το σχέδιο, το μέσον με το οποίο οι σκέψεις και τα συναισθήματα μπορούν να πάρουν μορφή. Κατ’ επέκταση, εντοπίζουμε μια πιο εσωτερική σχέση, καθώς επιχειρείται μία σύνδεση ανάμεσα στον πνευματικό και τον υλικό κόσμο, όπως μας αποκαλύπτει και ο Pablo Picasso: «… είναι μαγικό, ένας μεσολαβητής ανάμεσα σε αυτόν τον παράξενο, εχθρικό κόσμο κι εμάς, ένας τρόπος να αδράχνεις την ενέργεια δίνοντας μορφή στους φόβους καθώς επίσης και τις επιθυμίες μας…». Η γραμμή επομένως περιέχει ενέργεια, που άμεσα εκφράζεται στο «χαρτί», και απελευθερώνει το μυαλό προς μια βαθιά αναζήτηση της φαντασίας και του ανθρώπινου ψυχισμού. Μετατρέπεται έτσι σε μια επιφάνεια επαφής με το υποσυνείδητο, το ά-λογο και το ανέφικτο της επιθυμίας. «Το σχέδιο είναι ίσως η πιο στοιχειωτική εμπειρία που μπορεί να δεχτεί το μυαλό…» αναφέρει τολμηρά ο Paul Valery.
[dropcap size=big]Ω[/dropcap]στόσο, να μην ξεχνάμε πως το σχέδιο ήταν και είναι το ουσιαστικό μέσο μαθητείας στις εικαστικές τέχνες. Ένα εργαλείο έρευνας, αναγνωρισμένο για τον παιδευτικό του χαρακτήρα – από την αρχαιότητα εξάλλου αποτελεί το βασικό εργαλείο μαθητείας των καλλιτεχνών και των αρχιτεκτόνων. Μέσω του σχεδίου εξελίσσεται η ικανότητα παρατήρησης των σχέσεων ανάμεσα στα αντικείμενα, των σχημάτων, της σκιάς, της κίνησης, της σύνθεσης, των υφών.
Το σχέδιο αποτελεί συνεπώς εργαλείο, παράλληλα όμως είναι και μέσο έκφρασης. Επιχειρεί μια ανίχνευση βαθιά στον ψυχισμό του ατόμου – πέρα από το Εγώ – είναι ένας τρόπος εξωτερίκευσης των ονείρων, φωτεινών και σκοτεινών σημείων εγγεγραμμένων στο Εγώ-δέρμα της ύπαρξης μας. Γίνεται έκφραση του συμβολικού και του άυλου. Η γραφή που προσπαθεί να αγγίξει το μεταφυσικό. Την επιθυμία, την απώλεια, τη μνήμη, το άγνωστο.
Κείμενο: Δημήτρης Αγγέλης (Lavart)
Σχέδιο: Άνι Μιχαηλίδου (Lavart)
