Το Open House εισάγει μία φορά τον χρόνο την αρχιτεκτονική στη ζωή μας
Η Θεσσαλονίκη χαρακτηρίζεται από τις πολιτιστικές της δράσεις, είναι ο τόπος που φιλοξενεί πολυάριθμα φεστιβάλ και εκδηλώσεις. Το Open House είναι μια εκδήλωση που δεν δημιουργήθηκε στην πόλη αυτή αλλά έχει την ιδιότητα να την ανά-δημιουργεί κάθε χρόνο. Από διαδρομή σε ξενάγηση, από εθελοντή σε θεατή, από σύγχρονο κτίριο σε ιστορικό μνημείο, ο θεσμός αυτός απεικονίζει την πόλη και την φέρνει στο προσκήνιο αναδεικνύοντας την μέσω της αρχιτεκτονικής.
Η αρχιτεκτονική μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια κοινωνική επιστήμη καθώς εκτός από το σχεδιαστικό και δημιουργικό κομμάτι, εμπεριέχει την ίδια τη ζωή. Μέσω του σχεδιασμού παράγεται ο χώρος ο οποίος φιλοξενεί τις συνθήκες για οτιδήποτε συμβαίνει σ’ έναν σύνθετο «ζωντανό οργανισμό» όπως η πόλη. Το κτίριο, ο δρόμος, ο δημόσιος χώρος, όλα αποτελούν τμήματα μίας σκηνοθεσίας που στοχεύει στο βέλτιστο βίωμα των εμπειριών μας. Έτσι, οι κάτοικοι μίας πόλης γίνονται μέρος αυτού του σκηνικού καθημερινά, κινούνται και ζουν μέσα σ’ αυτό ενώ ταυτόχρονα το σκηνικό μίας πόλης αλλάζει και μεταβάλλεται με τον χρόνο. Οι δρόμοι παραμένουν σαν χαράξεις στη δομή του αστικού ιστού, συμβολίζουν τα περάσματα και επεκτείνονται προς όλες τις κατευθύνσεις σαν διακλαδώσεις ποταμού. Αντιθέτως, το δομημένο περιβάλλον είναι αυτό που αλλάζει δραστικά, μερικές φορές γρήγορα και απρόσμενα και άλλες σταθερά με λογική πορεία. Τα καινούργια κτίρια έρχονται να αντικαταστήσουν παλαιότερα και τα εναπομείναντα κτίσματα περασμένων χρόνων προσπαθούν να ενταχθούν στα νέα χαρακτηριστικά των σύγχρονων πόλεων.
Η Θεσσαλονίκη κουβαλάει το χρόνο μέσα της. Μέχρι να φτάσει στη σημερινή μορφή της η πόλη χτίστηκε ξανά και ξανά πάνω στο ίδιο έδαφος, άλλαξε χαρακτήρα, κατοίκους και φυσικά αρχιτεκτονικά στυλ τα οποία ανέκαθεν συνυπήρχαν αρμονικά και μη. Περπατώντας στους δρόμους της είναι εύκολο κάποιος να αναγνωρίσει τα διαφορετικά επίπεδα της ιστορίας που αποκαλύπτονται μέσα από τα κτίρια. Τα αρχαία ευρήματα που στέκονται ανάμεσα στις σύγχρονες πολυκατοικίες και τα θραύσματα των τειχών που κυκλώνουν νοερά ακόμα και σήμερα το κέντρο της πόλης, είναι τα στοιχεία που ξεκινούν την εξιστόρηση των γεγονότων. Η ιστορία προχωράει με κτίρια όπως το Μπεζεστένι, τη Ροτόντα και η Αγία Σοφία και συνεχίζει με τα αρχοντικά κτίρια της Βασιλίσσης Όλγας, την αγορά Μοδιάνο και τα μοντέρνα κτίρια του 20ου αιώνα.
Τα επίπεδα της ιστορίας που στοιβάζονται με το χρόνο το ένα πάνω στο άλλο δημιουργούν μία πολύ ιδιαίτερη συνθήκη για την αρχιτεκτονική. Τμήματα της Θεσσαλονίκης ή ακόμα και ολόκληρη η πόλη μπορεί να χαρακτηριστεί με τον όρο παλίμψηστο. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε αρχαία κείμενα τα οποία αποτυπώθηκαν πάνω σε επιφάνειες όπως οι πάπυροι αλλά στην πορεία της ιστορίας επικαλύφθηκαν από καινούργια κείμενα. Ο ίδιος όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για ζωγραφικά έργα που αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία νέων όπου η ίδια επιφάνεια στην οποία δημιουργήθηκε το πρώτο έργο γίνεται η βάση για να αποτυπωθεί το νεότερο. Αυτή η διαδικασία μπορεί να συνδεθεί νοηματικά και με την εξέλιξη μίας πόλης με μεγάλη ιστορία. Το αστικό περιβάλλον δομείται με βάση τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής και αναδημιουργείται ασταμάτητα όσο η κοινωνία και ο πολιτισμός εξελίσσονται. Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης, στοιχεία από το παρελθόν της πόλης έχουν διατηρηθεί και οι παλιότερες μορφές της έρχονται στην επιφάνεια μέσα από κτίρια και αρχαία μνημεία. Όλα τα επίπεδα της ιστορίας συνυπάρχουν και μπορούν να αναγνωστούν ξεχωριστά αφού είναι εμφανείς οι διαφορές στην αρχιτεκτονική τους. Το ενδιαφέρον κομμάτι είναι ότι όλα ταυτόχρονα, μπορούν να γίνουν αντιληπτά την ίδια στιγμή, δίνοντας μας την δυνατότητα της σύγκρισης και κατ’ επέκταση ίσως οδηγούν σε μία βαθύτερη κατανόηση της ίδιας της πόλης.
Το Open House είναι ένας διεθνής αρχιτεκτονικός θεσμός που ξεκίνησε από την Αγγλία τη δεκαετία του 1990 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα σε πόλεις όλου του κόσμου. Στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιείται με μεγάλη επιτυχία τα τελευταία 8 χρόνια βάζοντας την πόλη στο προσκήνιο μέσω της σύνθετης αρχιτεκτονικής της ταυτότητας. Το φετινό Open House θα διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από τα προηγούμενα λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών της περιόδου που διανύουμε παγκοσμίως. Οι ξεναγήσεις στους κλειστούς, εσωτερικούς χώρους θα μεταφερθούν σε virtual περιβάλλον και θα είναι διαθέσιμες από τις 28 Νοεμβρίου. Έτσι το αντικείμενο στο οποίο στρέφονται κυρίως τα βλέμματα, οι εσωτερικοί χώροι δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα, θα είναι διαθέσιμοι διαδικτυακά.
Οι συνθήκες οδηγούν σε υπαίθριες αρχιτεκτονικές ξεναγήσεις οι οποίες ίσως αλλάξουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το Open House ως θεατές ή εθελοντές. Για πρώτη φορά η πόλη δεν θα είναι το μουσείο που εμπεριέχει τα κτίρια-εκθέματα αλλά η ίδια η πόλη θα γίνει το βασικό έκθεμα μέσα από τις υπαίθριες ξεναγήσεις που θα πραγματοποιηθούν τα σαββατοκύριακα 21-22 και 28-29 Νοεμβρίου. Οι εθελοντές του φετινού Open House θα μας οδηγήσουν σε θεματικές διαδρομές στην πόλη οι οποίες θα διαφέρουν ποσοτικά και ποιοτικά από τις παλαιότερες ξεναγήσεις στο εσωτερικό των κτιρίων της Θεσσαλονίκης. Ποσοτικά θα διαφέρουν από την άποψη ότι ο χρόνος της ξενάγησης και ο χώρος που θα παρουσιαστεί θα είναι πιο εκτεταμένοι δίνοντας έτσι μια πιο ευρεία εικόνα του αστικού χώρου στους θεατές. Ποιοτικά η διαφορά των ξεναγήσεων αυτών έχει να κάνει με την κλίμακα όπου από την μικρή κλίμακα του εσωτερικού χώρου του κτιρίου ή της πολυκατοικίας θα μεταφερθούμε στην αστική κλίμακα όπου τμήμα της ξενάγησης αποτελεί ο δημόσιος χώρος, το σχεδιασμένο και δομημένο περιβάλλον της πόλης.
Η Θεσσαλονίκη εμπεριέχει την ιστορία μέσω της αρχιτεκτονικής και μας την παρουσιάζει καθημερινά ακόμα και αν αυτό δεν είναι σταθερά αντιληπτό. Οι υπαίθριες ξεναγήσεις του φετινού Open House ίσως είναι η ευκαιρία να αναγνωρίσουμε την σπουδαιότητα του δημόσιου χώρου στον οποίο κατοικούμε, την αξία του δρόμου, την ποικιλία των όψεων στα κτίρια και τις περίπλοκων μεταξύ τους σχέσεων.
Πηγή φωτογραφιών: 1, 2, 3, 4, 5
Κείμενο: Αφροδίτη Αυγέρου (Lavart)
