Σουρεαλισμός και κινηματογράφος: 4+1 ταινίες όπου ο ορθολογισμός πάει περίπατο
Ο παραλογισμός (absurdity) στον κόσμο του θεάματος έχει περισσότερο συνδεθεί με την κωμωδία, καθώς η χρήση καταστάσεων που αντιβαίνουν τη λογική αποτελεί ένα συχνό εργαλείο στη δόμηση χιουμοριστικών καταστάσεων. Ο σουρεαλισμός, από την άλλη, κινείται στη συγχώνευση ονείρου και πραγματικότητας, υποσυνειδήτου και συνειδητού. Πολλές φορές οι δύο όροι συγχέονται και όχι αναίτια.
Ο παραλογισμός και ο σουρεαλισμός είναι δύο είδη συγγενικά αλλά, σε καμία περίπτωση ταυτόσημα, απλώς ορισμένες φορές μετέρχονται των ίδιων μέσων. Εκεί που ο σουρεαλισμός αποσκοπεί στην έκφραση του υποσυνειδήτου του ανθρώπου και των ονείρων του με απώτερο σκοπό, κατά τον Breton, τη δόμηση μίας υπερπραγματικότητας, ο παραλογισμός, αρχικά, συνδέθηκε περισσότερο με τον υπαρξισμό ως φιλοσοφικό κίνημα και τον Καμύ, ο οποίος θεωρεί την ανθρώπινη ύπαρξη αντιφατική. Ο παραλογισμός εστιάζει στη γελοιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης μέσω καθημερινών καταστάσεων, επαρκές πειστήριο για την υπόδειξη της έλλειψης νοήματος της ζωής. Είναι περισσότερο ένας μεγεθυντικός φακός της καθημερινότητας, ο οποίος συνηθέστερα προκαλεί γέλιο.
Αυτές οι 4+1 ταινίες είναι για τους λάτρεις του παραλόγου και του σουρεαλισμού εξίσου:
Blue Velvet (1986)
Δεν θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για σουρεαλισμό στον αμερικανικό κινηματογράφο χωρίς να μιλήσει για τον David Lynch. Ολόκληρο τον David Lynch. Από το Eraserhead έως το Mulholland Dr., ο Lynch είναι ένας δημιουργός κατά βάση σουρεαλιστής. Το Blue Velvet είναι μία ατμοσφαιρική, σκοτεινή βουτιά σε ένα νέο-νουάρ κόσμο όπου τα πάντα κυριαρχούνται από τα ένστικτα, παρά τη λογική. Όλα ξεκινούν όταν ο νεαρός Jeffrey Beaumont (Kyle MacLachlan) βρίσκει ένα κομμένο αφτί σε ένα χωράφι και το καταγγέλλει στην τοπική αστυνομία. Όταν θα ανακαλύψει ότι σχετίζεται, κάπως, με την τραγουδίστρια Dorothy Vallens (Isabella Rossellini) τα πράγματα θα περιπλακούν ανεπανόρθωτα. Ο Dennis Hopper στον ρόλο του Frank Booth φέρνει τα πράγματα σε ένα μοναδικό κρεσέντο, ταυτόχρονα Φροϋδικό όνειρο και rock n’ roll εφιάλτη. Σε υπόκρουση Roy Orbinson να τραγουδάει «A candy colored clown they call the Sandman…»
Paprika (2006)
Το Paprika είναι το κύκνειο άσμα του ταλαντούχου Satoshi Kon. Ο Kon στην πλειοψηφία των έργων του θέτει τους χαρακτήρες του σε ονειρικά πεδία, όπου η πραγματικότητα διαθλάται σε συναισθήματα, χρώματα και παράξενα φαινόμενα. Το Paprika αποτελεί τον ώριμο καρπό αυτών των σπερμάτων αισθητικής που βλέπουμε στο Perfect Blue (1997). Βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Yasutaka Tsutsui και επενδυμένο με τις καθηλωτικές μουσικές του Susumu Hirasawa, το Paprika μας μεταφέρει σε ένα κόσμο όπου η γιατρός Atsuko Chiba (Megumi Hayashibara) χρησιμοποιεί μία συσκευή για να θεραπεύει τους ασθενείς της μέσω των ονείρων και του alter ego της, την Paprika.
The Singing Detective (2003)
Μία από τις ταινίες που έβαλαν τα θεμέλια για την επιστροφή του Robert Downey Jr., μετά από τα προβλήματά του με τις εξαρτήσεις, είναι το The Singing Detective. Ο R. Downey Jr υποδύεται τον Dan Dark, ένα συγγραφέα που νοσηλεύεται με ψωρίαση και ψωριασική αρθρίτιδα στο νοσοκομείο. Μόνη διέξοδός του από τον πόνο του, η ίδια του η φαντασία, οι αναμνήσεις του και παραισθήσεις με μουσική και χορό. Μία σουρεαλιστική ταινία με νεύρο που μπορεί να μιλήσει για τη δύναμη του μυαλού και των αναμνήσεων πάνω στο σώμα. Βασισμένη πάνω σε ομώνυμη παλαιότερη σειρά του BBC, χαρακτηρίστηκε από κάποιους κριτικούς σαν «ενδιαφέρουσα αποτυχία». Κάτι δηλαδή, σαν όλους τους καλύτερους noir ήρωες, που εδώ τραγουδούν το «Mr Sandman» γιατί το noir φιλμ βελτιώνεται κάποτε με ένα κουρελιάρικο χορευτικό. Η επανάληψη του «Mr Sandman» δείχνει πόσο σημαντικός είναι ο χαρακτήρας στο αμερικανικό υποσυνείδητο Zeitgeist.
The Lobster (2015)
Ταινία εγχώρια περισσότερο γνωστή ως η πρώτη αγγλόφωνη του Γιώργου Λάνθιμου. Η ταινία ανήκει περισσότερο στο παραλογικό είδος (absudism) και αφηγείται την ιστορία ενός προσφάτως χωρισμένου άντρα, του David (Colin Farrell), ο οποίος σε ένα δυστοπικό μέλλον μεταφέρεται σε ένα ξενοδοχείο για να γνωρίσει σύντροφο εντός 45 ημερών, διαφορετικά θα μετατραπεί σε τέρας και θα ξαμολυθεί στο κοντινό δάσος. Με μια λεπτή ειρωνεία και ένα κοινωνικό σχόλιό για τις αντιλήψεις πάνω στον έρωτα, το The Lobster μεγεθύνει κοινά χαρακτηριστικά μας για να αφηγηθεί την πιο απλή ιστορία όλων. Μία ιστορία αγάπης σε ένα δύσκολο κόσμο.
The hitchhiker’s guide to the galaxy (2005)
Η μεταφορά των βιβλίων του Doug Adams στη μεγάλη οθόνη έχει τα πάντα. Εξωγήινους, ρομπότ με κατάθλιψη, ταξίδια στο γαλαξία και μία κατεστραμμένη Γη. Ο Arthur Dent (Martin Freeman) σώζεται από τον φίλο του Ford Prefect (Mos Def) λίγα λεπτά πριν κατεδαφιστεί η Γη για τη δημιουργία μίας υπερδιαστημικής παράκαμψης. Βρίσκουν τον ξάδερφο του Ford, τον Zaphod Beeblebrox (Sam Rockwell), πρόσφατα εκλεχθέντα πρόεδρο του διαστήματος και κάπως έτσι, το ταξίδι τους ξεκινά. Το σενάριο του ίδιου του Doug Adams έχει καταφέρει να δώσει τις σωστές δόσεις παράνοιας και ιδιαιτερότητας, με τους ηθοποιούς του καστ να παίζουν αυτό που ξέρουν καλύτερα, ειδικά ο Freeman και ο Rockwell. Μια ταινία που είναι σαφώς κατώτερη του βιβλίου πάνω στο οποίο βασίζεται, αλλά μπορεί να λειτουργήσει σαν μια καλή εισαγωγή στο συνολικό έργο του συγγραφέα. Και δίνει «άδεια» σε όσους την παρακολουθήσουν να απαντούν «…42» σε κάθε ερώτηση που δεν έχει απάντηση.
Κείμενο: Κωνσταντίνα Καρπέτη (Lavart)
