«Έχε το νου σου στο παιδί, γιατί αν γλιτώσει το παιδί υπάρχει ελπίδα» – Παύλος Σιδηρόπουλος
Αδιαμφισβήτητο χαρακτηριστικό της ψηφιακής εποχής είναι η εκτεταμένη χρήση των έξυπνων συσκευών. Έχουν ήδη γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και δικαιολογημένα, καθότι οι διευκολύνσεις που προσφέρουν είναι πάρα πολλές. Από την απλή επικοινωνία ως την εργασία, τις σχέσεις και τη διασκέδαση, οι έξυπνες συσκευές έχουν καταφέρει να εισχωρήσουν σχεδόν σε όλους τους τομείς της καθημερινότητάς μας. Η τηλεόραση, το κινητό και τα τάμπλετ δεν παύουν να είναι «εργαλεία» και ανάλογα με την χρήση τους να διαφέρει και η χρησιμότητά τους. Δεν είναι λίγοι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν στην αλόγιστη χρήση των εν λόγω μέσων. Αυτοί είναι ακόμα πιο ορατοί στα παιδιά καθώς ο εγκέφαλος των τελευταίων βρίσκεται σε πλήρη ενεργητικότητα, αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και επηρεάζεται πολύ εύκολα. Οι ώρες μπροστά από τις οθόνες ενδέχεται να επηρεάσουν την ταχύτητα και τον τρόπο ανάπτυξης του παιδικού εγκεφάλου και να έχουν επιπτώσεις στη σκέψη, την αντίληψη, τις συνήθειες ακόμα και τη συμπεριφορά.
Το φαινόμενο να τρώνε τα παιδιά μαζί με το κινητό κάθε άλλο παρά σπάνιο είναι στις μέρες μας. Οι γονείς είτε για να αποκτήσουν λίγο ελεύθερο χρόνο είτε απλά για να τα πείσουν να φάνε ήρεμα και χωρίς δράματα, τους «σερβίρουν» μαζί με το γεύμα και την πολυπόθητη συσκευή. Τα επακόλουθα αυτής της τακτικής, ιδίως όταν χρησιμοποιείται χωρίς μέτρο, είναι αν όχι καταστρεπτικά για το παιδί, τουλάχιστον επικίνδυνα.
Η παχυσαρκία είναι σύνηθες αποτέλεσμα τέτοιων πρακτικών. Το παιδί, όπως και οι ενήλικες, όταν αποσπώνται τρώνε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού από αυτές που θα κατανάλωναν σ’ άλλη περίπτωση. Η τηλεόραση ή η οθόνη του κινητού μονοπωλούν το ενδιαφέρον και την προσοχή και το γεύμα έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Αυτό συμβαίνει διότι ο εγκέφαλος συγκεντρώνεται σε πάνω από μία πράξη ταυτόχρονα και αποσπάται. Συνεπώς οι ποσότητες τροφής αυξάνονται και η γεύση γίνεται συνεχώς και πιο άχρωμη. Το παιδί δε μαθαίνει να τρώει μόνο του και να δίνει σημασία και αξία στο φαγητό του. Δεν εκτιμάει ούτε το ίδιο το φαγητό αλλά ούτε και ό,τι αυτό συνεπάγεται, από την κοινωνικοποίηση μέχρι την απόλαυση. Πολλά παιδιά μάλιστα φτάνουν στο σημείο να μην τρώνε καθόλου αν δεν βλέπουν κάτι. Αυτές οι συσκευές είναι έτσι σχεδιασμένες ώστε να είναι πολύ θελκτικές προς τα παιδιά προσφέροντας εύκολη και γρήγορη διασκέδαση ενθαρρύνοντας όμως την καθιστική ζωή και την αποκοπή από άλλες πιο παραγωγικές δραστηριότητες. Η οικογένεια χάνει πολύτιμο ποιοτικό και συνεκτικό χρόνο καθώς προσηλώνεται στις εκάστοτε ίντσες. Μειώνεται η ανθρώπινη αλληλεπίδραση και ενισχύεται η αποξένωση.
Ίσως η σημαντικότερη όμως συνέπεια αυτού του τρόπου ζωής να είναι η μείωση της εγκεφαλικής αντίληψης του παιδιού. Όταν περνάει πολύ χρόνο μπροστά στις μαύρες οθόνες, η αντιληπτική του ικανότητα μειώνεται σημαντικά καθώς τα ερεθίσματα που λαμβάνει προέρχονται από ένα σημείο και μόνο, συγκεκριμένων διαστάσεων, διακόπτοντας μ’ αυτόν το τρόπο την αλληλεπίδραση με τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο. Η οθόνη δεν διεγείρει τον παιδικό εγκέφαλο αλλά τουναντίον, τον αποχαυνώνει, εφόσον ο τελευταίος δεν ασκεί κάποια νοητική ή σωματική δραστηριότητα. Αυτό που του προσφέρει απλόχερα είναι ένα πλήθος πληροφοριών που δεν είναι σε θέση να φιλτράρει και να αποκωδικοποιήσει ακόμα και που δύναται να τον επηρεάσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Είναι νομίζω σαφές ότι οι παραπάνω επιπτώσεις προκαλούν προβλήματα τα οποία θα επηρεάσουν πολλές πτυχές της μετέπειτα ζωής του παιδιού. Κι αν μπορούμε να πούμε για την παχυσαρκία ότι είναι ιάσιμη, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για την ανάπτυξη της αντίληψης, της κοινωνικοποίησης ή και την ίδια την παιδικότητα εν γένει, μεγάλο μέρος της οποίας θα χαθεί μέσα στον ψηφιακό κόσμο. Ο εγκέφαλος ποτέ ξανά δεν θα έχει την απορροφητικότητα και τις αναπτυξιακές δυνατότητες της παιδικής ηλικίας και η διαμόρφωση του καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό κατά αυτή τη περίοδο. Αν το παιδί δεν μάθει να αξιοποιεί και να εξερευνεί το όλον του φάσματος των δυνατοτήτων του και τα όρια του άγνωστου κόσμου γύρω του από τα πρώτα χρόνια της ζωής του, μάλλον δε θα το μάθει ποτέ.
Η μεγαλύτερη ευθύνη προφανώς επιρρίπτεται στους γονείς. Είναι αλήθεια ότι πολλά παιδιά δεν τρώνε εύκολα ή είναι πολύ ατίθασα και χρειάζεται συνεχής ενασχόληση μαζί τους. Αλήθεια είναι επίσης ότι με αυτές τις συσκευές λύνονται αυτά τα προβλήματα πλέον πολύ εύκολα. Το τίμημα όμως είναι βαρύ και θα το πληρώσουν τα παιδιά. Αυτά τα παιδιά τα οποία δεν μαθαίνουν να κρίνουν, να αντιλαμβάνονται και να κατανοούν, να νουθετούνται και να πειθαρχούν, τα παιδιά τα οποία δεν παίζουν έξω, δεν τρέχουν, δεν χτυπάνε, δεν ενθουσιάζονται με μία πεταλούδα και δε ρωτούν για τον ουρανό. Βλέπουν όμως τηλεόραση και παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια πολλές ώρες της ημέρας. Θυμώνουν και εκνευρίζονται με τις απαγορεύσεις ενώ δεν ενδιαφέρονται για φυσική άσκηση και περαιτέρω κοινωνικοποίηση. Είναι η γενιά που μεγαλώνει η εποχή της πληροφόρησης και οι παλαιότερες γενιές οφείλουν να τα προστατεύσουν από τις επιπτώσεις της εμμονής κι επιμονής στην ψηφιακή εποχή. Επηρεάζονται από τις εμπειρίες τους και κάνουν ό,τι τους επιτρέπεται, λαμβάνουν από ό,τι υπάρχει διαθέσιμο, είτε αυτό είναι βιβλίο, είτε υπολογιστής. Όπως ήδη έχει ειπωθεί, η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει τόσο υπέρ μας όσο και εναντίον μας και το μεγάλο στοίχημα είναι αν θα μπορέσουμε εμείς τελικά να είμαστε κύριοι της, πριν μας κατακτήσει αυτή. Κι αν εμείς δεν ξέρουμε πως ακριβώς θα το πετύχουμε αυτό, ας αρχίσουμε τουλάχιστον από τα παιδιά.
