Η ιστορία πίσω από τα φλεγόμενα αρμένικα σπίτια στην περιοχή Ναγκόρνο Καραμπάχ
Η σύναψη συμφωνίας ειρήνευσης και κατάπαυσης πυρός στο Ναγκόρνο Καραμπάχ μεταξύ Μπακού, Γερεβάν και Μόσχας, υπαγορεύει την υποχώρηση και την ασφαλή απομάκρυνση των αρμενικών δυνάμεων και των Αρμένιων κατοίκων από την περιοχή, προβλέποντας παράλληλα πως ένα τμήμα του θύλακα θα τεθεί υπό τον έλεγχο αζερικών (αζερμπαΐτζανικών) δυνάμεων. Τις τελευταίες ημέρες, το βλέμμα της επικαιρότητας έχει στραφεί στα σπίτια των Αρμενίων, που καίγονται από τους ίδιους ώστε να μην πέσουν στα χέρια των Αζέρων.
Η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ βρίσκεται στο νότιο Καύκασο, ανάμεσα στις πρώην σοβιετικές χώρες: Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν. Παρόλο που το Ναγκόρνο Καραμπάχ αναγνωρίστηκε ως έδαφος του Αζερμπαιτζάν σύμφωνα με την απόφαση της ογδοηκοστής έκτης Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στις 14 Μαρτίου 2008, το μεγαλύτερο μέρος του έχει τεθεί υπό τον έλεγχο της Δημοκρατίας του Αρτσάχ, ενός κράτους το οποίο δεν έχει αναγνωριστεί de jure (δηλαδή, με βάση το νόμο) από τη διεθνή κοινότητα, αλλά στηρίζεται από την Αρμενία. Η Δημοκρατία του Αρτσάχ, ευρέως γνωστή ως Αρτσάχ και μέχρι πρότινος ονομαζόμενη Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ελέγχει επίσης ένα πέρασμα πλάτους 5 χιλιομέτρων, γνωστό και ως Διάδρομο του Λατσίν, που συνδέει το Ναγκόρνο Καραμπάχ με την ηπειρωτική Αρμενία.
Το χρονικό μίας μακροχρόνιας διαμάχης
Η ιστορία αυτής της περίπλοκης γεωπολιτικής υπόθεσης ξεκινά αρκετές δεκαετίες πίσω: το 1918, με την κατάρρευση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που εποικιζόταν κατά κύριο λόγο από Αρμένιους, αποτέλεσε το μήλο της έριδος ανάμεσα στο Αζερμπαΐτζάν (τότε ονομαζόμενο ως Λαοκρατική Δημοκρατία του Αζερμπαΐτζάν) και στην Αρμενία (τότε ονομαζόμενη ως Πρώτη Δημοκρατία της Αρμενίας). Οι δύο χώρες είχαν μόλις αποκτήσει την ανεξαρτησία τους, οπότε οι ισορροπίες ήταν ιδιαίτερα λεπτές και έτσι σημειώθηκαν πολλαπλές συγκρούσεις μεταξύ των δύο δυνάμεων από το 1918 έως το 1920.
Οι διαφορές των δύο χωρών «πάγωσαν» όταν η περιοχή πέρασε στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης με την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στο Ναγκόρνο Καραμπάχ το Μάιο του 1920⋅ τον Ιούλιο του 1923, με την απόφαση της Kavbiuro, της Επιτροπής των Μπολσεβίκων για τον Καύκασο, δημιουργήθηκε η Αυτόνομη Περιφέρεια του Ναγκόρνο Καραμπάχ (NKAO– Nagorno Karabakh Autonomous Oblast) εντός του πλέον σοβιετικού Αζερμπαΐτζάν, όπου κατοικούσαν κυρίως αρμενικές εθνοτικές ομάδες. Ταυτόχρονα με την αρχή του τέλους της Σοβιετικής Ένωσης, το 1988, η διαμάχη επανήλθε στο προσκήνιο, με τις δύο χώρες να διεκδικούν και πάλι τα εδάφη του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Στις 20 Φεβρουαρίου 1988 και ενώ μόλις μία βδομάδα πριν είχε πραγματοποιηθεί διαδήλωση υπέρ της επανένωσης του Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία, το τοπικό σοβιέτ της Αυτόνομης Περιφέρειας, που διατηρεί την έδρα του στην πόλη Στεπανακέρτ (νυν πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ), ζητά από τις σοβιετικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες του Αζερμπαΐτζάν και της Αρμενίας αντίστοιχα, τον έλεγχο της περιοχής από τις αρμενικές δυνάμεις. Τις επόμενες ημέρες ακολουθούν διαδηλώσεις και συγκρούσεις ανάμεσα σε ομάδες Αζέρων και Αρμενίων. Από τις 27 Φεβρουαρίου, η βία παίρνει τη μορφή πρακτικών εθνοκάθαρσης, με το πογκρόμ του Σουμγκαΐτ, στη διάρκεια του οποίου ο τοπικός αρμενικός πληθυσμός της πόλης δέχεται επίθεση και μετρά εικοσιέξι ανθρώπινες απώλειες⋅ ακουλουθεί το πογκρόμ του Μπακού κατά του αρμενικού πληθυσμού της πόλης, που ξεκίνησε στις 12 Ιανουαρίου 1990 και διήρκεσε επτά ολόκληρες ημέρες, ενώ η σφαγή του Χοτζαλί το 1992, όπου 161 Αζέροι συνολικά έχασαν τη ζωή τους αποτελεί εθνική τραγωδία για το Αζερμπαΐτζάν.
Στις αρχές του 1993, οι αρμενικές δυνάμεις κατέλαβαν επτά περιοχές οι οποίες κατοικούνταν ως επί το πλείστον από Αζέρους έξω από τον ίδια την περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, απειλώντας τις ήδη εύθραυστες σχέσεις μεταξύ των γύρω χωρών. Μέχρι το τέλος του πολέμου το 1994, οι Αρμένιοι είχαν τον πλήρη έλεγχο του θύλακα, του διαδρόμου Λατσίν, ακόμα και των περιφερειών του Αζερμπαϊτζάν. Μια κατάπαυση του πυρός με μεσολάβηση της Ρωσίας υπογράφηκε τον Μάιο του 1994, αλλά οι τακτικές ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη) απέτυχαν να καταλήξουν σε ειρηνευτική συνθήκη. Αυτό άφησε την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε «γκρίζα» νομική κατάσταση, με τη Δημοκρατία του Αρτσάχ να παραμένει de facto ανεξάρτητη αλλά, διεθνώς μη αναγνωρισμένη.
Μετά τις τελευταίες συγκρούσεις του 2016, όπου 92 Αρμένιοι και 93 Αζέροι στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους, στις 26 Σεπτεμβρίου 2020 Αρμενικές πηγές έκαναν λόγο για επίθεση των Αζέρων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με την αζέρικη πλευρά να διαδίδει ακριβώς το αντίθετο. Η αγωνία κορυφώθηκε όταν κηρύχθηκε γενική επιστράτευση σε Γερεβάν και Μπακού, με την Ευρωπαΐκή Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και τη Ρωσία να τάσσονται υπέρ της λήξης τυχόν εχθροπραξιών στην περιοχή. Η Τουρκία, στηρίζοντας για ιστορικούς και γεωπολιτικούς λόγους το Αζερμπαΐτζάν, έστειλε στρατεύματα – απαρτιζόμενα από Σύρους μισθωτούς και ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες – και πολεμικά αεροσκάφη στην περιοχή. Στις 2 Οκτωβρίου 2020, βομβαρδίστηκε η πόλη Στεπανακέρτ, προκαλώντας απώλειες και καταστροφές. Σύμφωνα με στοιχεία που συλλέχθηκαν από τη CIA, συνολικά 52.000 Αρμένιοι από το Αζερμπαϊτζάν και 700.000 Αζέροι από την Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ έχουν εκτοπιστεί ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης από το 1994.
Το παρόν άρθρο έχει συνταχθεί από τη Μαρία Στεφιάδου (Lavart)
