Τέχνη και Ακτιβισμός: τα περίεργα σχέδια του Keith Haring

Είναι μια ανθρωπιστική χειρονομία, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο… μια πολιτική και ανατρεπτική πράξη, μια προσπάθεια να καταστρέψω ψυχολογικά τον τοίχο ζωγραφίζοντας τον
Keith Haring

Ήταν ένα παζλ κατά την διάρκεια των περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας του Covid-19 που στάθηκε αφορμή για να γνωρίσω καλύτερα τον Keith Haring. Ένα παζλ που με απασχόλησε για τέσσερις ημέρες, αλλά μία μορφή ακτιβισμού μέσω της τέχνης που με απασχολεί μέχρι και σήμερα.

Keith Haring – Μία σύντομη, πολύχρωμη ζωή

Ο Keith Haring γεννήθηκε στο Ρέντινγκ της Πενσυλβάνια το 1958. Από νεαρή ηλικία, ζωγράφιζε σχέδια της Walt Disney εμπνευσμένος από τον πατέρα του που ήταν ερασιτέχνης γελοιογράφος. Αφού εγκατέλειψε την σχολή εμπορικής τέχνης, το 1978 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη αναζητώντας καλλιτεχνική έμπνευση. Παρακολούθησε τη Σχολή Εικαστικών Τεχνών στη Νέα Υόρκη, όπου εκτέθηκε στις πρωτοποριακές προτάσεις της ζωντανής καλλιτεχνικής σκηνής της πόλης και πολύ σύντομα «βυθίστηκε» στην τέχνη του γκράφιτι. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, είχε γνωρίσει καλλιτέχνες όπως οι Andy Warhol, Kenny Scharf και Jean-Michel Basquiat. Το 1988 διαγνώστηκε με HIV/AIDS. Η τεράστια καριέρα του Haring ήταν σύντομη και πέθανε από επιπλοκές που σχετίζονται με την ασθένεια, στις 16 Φεβρουαρίου 1990 και σε ηλικία 31 ετών. Πριν από το θάνατό του, ο Haring ίδρυσε το Keith Haring Foundation, ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα, με σκοπό την ευαισθητοποίηση για το AIDS μέσω της τέχνης.

Τα σχέδια του Keith Haring

Κατά τη διάρκεια μιας σύντομης αλλά έντονης καριέρας που εκτείνεται στη δεκαετία του 1980, το έργο του Haring εμφανίστηκε σε περισσότερες από 100 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Μόνο το 1986, ήταν αντικείμενο περισσότερων από 40 άρθρων εφημερίδων και περιοδικών και συνεργάστηκε με τόσο διαφορετικούς καλλιτέχνες και ερμηνευτές όπως η Madonna, η Grace Jones, ο Bill T. Jones, ο William Burroughs, ο Timothy Leary, η Jenny Holzer, η Yoko Ono και ο Andy Warhol.

Μια σειρά σχεδίων, στο διάστημα 1978-1979, όπως το Untitled (1978) και το Untitled (1979), αποτελούν παραδείγματα του πρώτου ενδιαφέροντος του Haring για την εξερεύνηση αφηρημένων σχημάτων που αλληλεπιδρούν με έντονες χειρονομίες μέσα σε έναν προσεκτικά οριοθετημένο χώρο. Αυτά τα πρώτα πειράματα θα οδηγήσουν στη δημιουργία ενός διακριτού στυλ που κυριαρχείται από γραμμικότητα, εύκολα ευανάγνωστα θέματα και μοτίβα και κυρίως απόλυτη ελευθερία έκφρασης μέσα από μια φωτεινή παλέτα.

Το 1980, διαμορφώθηκε το στυλ του Haring, έτσι όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Ο Haring έγινε διάσημος για την τέχνη του δρόμου (γκράφιτι), η οποία επηρεάστηκε από το κίνημα της Pop Art. Ξεκίνησε ζωγραφίζοντας (παράνομα) σχέδια στο μετρό της Νέας Υόρκης. Οι μαύρες γραμμές και τα φωτεινά χρώματα που χρησιμοποιούσε έγιναν συνώνυμα με τις δημιουργίες του. Είτε ζωγράφιζε μοτίβα είτε σχολίαζε σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, το έργο του προκαλούσε και προκαλεί πάντα γοητεία και ζωντανεύει με τη στρατηγική χρήση γραμμών και κουκκίδων που πέρα από την εικόνα μεταφέρουν ήχο και κίνηση.

Τα πιο επαναλαμβανόμενα θέματά του περιλαμβάνουν ανθρώπινες φιγούρες που χορεύουν, μωρά που σέρνονται, σκυλιά που γαβγίζουν, ιπτάμενους δίσκους, πυραμίδες, μοτίβα καρδιάς και άλλα γνωστά μοτίβα. Αυτή η αναγνωρίσιμη εικόνα μεταφέρθηκε σύντομα στο χαρτί και τον καμβά και η μοναδική ενέργεια και αισιοδοξία της τέχνης του, καθώς και το απόλυτα αναγνωρίσιμο στυλ ζωγραφικής του γνώρισε μεγάλη αγάπη και θαυμασμό από το κοινό.

Τρύπα στο στομάχι

Πολλές από τις φιγούρες του Haring έχουν κενά στη μέση του στομαχιού τους και συχνά αλληλεπιδρούν με άλλες μορφές μέσα στον χώρο. Ο καλλιτέχνης, αρχικά, βρήκε αυτήν την οπτικοποίηση, ως απάντηση στη δολοφονία του John Lennon, στις 8 Δεκεμβρίου 1980. Ωστόσο, πέρα από αυτό, η τρύπα στο στομάχι έχει, επίσης, υποστηριχθεί ότι αντιπροσωπεύει την έλλειψη σκοπού, την απουσία ιδανικών και φιλοδοξιών και την πνευματική κενότητα.

Χορός

Οι χορευτικές φιγούρες του Haring αντικατοπτρίζουν ξεκάθαρα τη διασκέδαση, τη χαρά, την ενέργεια και γενικά τη δύναμη και την ζωντάνια της κοινότητας. Επιπλέον, μπορούν να θεωρηθούν μια αντανάκλαση της αγάπης του καλλιτέχνη για το hip hop, το οποίο εμφανίστηκε στη Νέα Υόρκη, την ίδια στιγμή που η τέχνη του είχε τη μεγαλύτερη απήχηση. Συχνά, άκουγε ραπ ενώ ζωγράφιζε, γιατί εμπνεόταν από την κίνηση και την ενέργεια της μουσικής. Ο συνάδελφoς και φίλος του Kenny Scharf, αναφέρει: «Συνήθιζε να ζωγραφίζει ένα χτύπημα (μία πινελιά) κάθε φορά, ανάλογα με τον ρυθμό όσων άκουγε».

Αγκαλιές

Ενώ υπάρχουν πολλές βίαιες εικόνες στο έργο του Haring, η αγάπη, η συντροφικότητα και η σύνδεση ήταν πάντα τα κύρια μηνύματα του. Γι’ αυτό υπάρχουν τόσες πολλές απεικονίσεις μορφών που αγκαλιάζονται, είτε με ρομαντικό, είτε με πλατωνικό τρόπο, με τις γραμμές που περιβάλλουν τις σιλουέτες τους να υποδηλώνουν τη θετική ενέργεια.

Τεχνολογία

Ο Haring αφιέρωσε πολλή σκέψη στην τεχνολογία και στον αντίκτυπο που θα είχε στην ανθρωπότητα, γράφοντας: «Το τσιπ του υπολογιστή έχει γίνει η νέα μορφή ζωής. Τελικά, η μόνη αξία του ανθρώπου θα είναι η εξυπηρέτηση και η εξυπηρέτηση του υπολογιστή. Είμαστε εκεί; Με πολλούς τρόπους είμαστε». Ως αποτέλεσμα, οι φιγούρες του απεικονίζονταν, συχνά, να ασχολούνται με μηχανήματα. Οι γραμμές γύρω από αυτές υπογραμμίζουν τη δύναμή τους και συχνά οι εικόνες του προκαλούν προβληματισμό – όπως αυτή η μεταξοτυπία μιας μορφής που «καταναλώνεται» από την τεχνολογία.

Σταυροί

Οι σταυροί εμφανίζονται έντονα στο έργο του Haring με φιγούρες ζωγραφισμένες δίπλα τους, είτε προσκολλημένες σε αυτούς, ή ζωγραφισμένοι έτσι ώστε να μοιάζουν με το ίδιο το θρησκευτικό σύμβολο. Μεγάλωσε σε ένα χριστιανικό περιβάλλον, αλλά ήταν γενικά σκεπτικός για την οργανωμένη θρησκεία και άλλες μορφές φονταμενταλισμού, λέγοντας: «Οι φονταμενταλιστές Χριστιανοί και όλες οι δογματικές “θρησκείες ελέγχου”, είναι κακές. Οι πρωτότυπες ιδέες είναι καλές. Αλλά είναι τόσο περίπλοκες που απομένει μόνο ένας σκελετός καλών προθέσεων». Αρκετά από τα έργα του δείχνουν σταυρούς που χρησιμοποιούνται για διάπραξη δολοφονίας, ενώ άλλες φιγούρες στο φόντο απλά παρακολουθούν.

Οι πολύχρωμες, απρόσωπες φιγούρες του Haring δεν αποκαλύπτουν καμία ένδειξη φύλου, φυλής, θρησκείας ή σεξουαλικού προσανατολισμού και αντιπροσωπεύουν τους ανθρώπους ως διακριτά, αλλά ισότιμα όντα. Ο Haring έγραψε στο ημερολόγιό του ότι: «Είναι σημαντικό για τη μελλοντική ύπαρξη της ανθρώπινης φυλής να κατανοήσουμε τη σημασία του ατόμου και την πραγματικότητα ότι είμαστε όλοι διαφορετικοί, όλοι άνθρωποι, όλοι αλλάζουν και όλοι συμβάλλουν στο σύνολο ως άτομα, όχι ως ομάδες ή προϊόντα “μαζικής ταυτότητας” με τους ίδιους στόχους, ιδέες και ανάγκες». Εκφράζοντας καθολικές έννοιες όπως η γέννηση, ο θάνατος, η αγάπη και το σεξ και χρησιμοποιώντας την υπεροχή της γραμμής και της ευθύτητας του μηνύματος, ο Haring μπόρεσε να προσελκύσει ένα ευρύ κοινό και να διασφαλίσει την προσβασιμότητα και την παραμονή της δύναμης των εικόνων του, η οπτική γλώσσα των οποίων έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως.

Αναπτύσσοντας μια συγκεκριμένη αντίληψη για το τι πρέπει να αντιπροσωπεύει η τέχνη και πιστεύοντας ακράδαντα ότι δεν είναι κάτι που πρέπει να είναι ιδιωτικό ή να πωλείται, αλλά ανήκει στην κοινότητα, ο Keith Haring άνοιξε το Pop Shop του με αντικείμενα, όπως αφίσες και μπλουζάκια, καθιστώντας την τέχνη του προσιτή σε όλους.

Street art και οπτικός ακτιβισμός

Καθώς μεγάλωνε, οι πολιτικές του πεποιθήσεις διαμορφώθηκαν από τη ριζοσπαστική πολιτική της δεκαετίας του ’60 και τη φρίκη του πολέμου του Βιετνάμ. Αμφισβητούσε συχνά την οργανωμένη δύναμη, τη θρησκεία και τις πολιτικές δομές. Το αντιλαμβανόταν ως δουλειά του καλλιτέχνη να προκαλεί και να εκφράζεται ενάντια στην ανισότητα και την αδικία. Οι ακτιβιστικές του ιδέες αντικατοπτρίζονται όχι μόνο στα καλλιτεχνικά του έργα, αλλά και στον τρόπο ζωής του.

Πολλοί από τους πίνακες του Haring «αγγίζουν» σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Η τοιχογραφία του “Crack Is Wack” (1986) και το έργο “Crack Down” (1986) δημιουργήθηκαν ως απάντηση στην επιδημία της κοκαΐνης που έπληξε την Αμερική, κατά τη δεκαετία του 1980.

Το 1986, ο Haring κλήθηκε να ζωγραφίσει σε ένα τμήμα του τείχους του Βερολίνου, σε μια προσπάθεια να «καταστρέψει» τον τοίχο μέσω της ζωγραφικής του. Ζωγράφισε μια φωτεινή τοιχογραφία με εικόνες, χρησιμοποιώντας τα χρώματα της γερμανικής σημαίας με σκοπό να αποτυπώσει την ελπίδα της ενότητας μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας. Το έργο καταστράφηκε το 1989, όταν κατεδαφίστηκε το τείχος. Το 1987, έγραψε στο ημερολόγιό του: «Αν δεν θεωρείται “ιερό” και “πολύτιμο”, τότε μπορώ να ζωγραφίσω χωρίς αναστολή και να βιώσω την αλληλεπίδραση γραμμών και σχημάτων. Μπορώ να ζωγραφίσω αυθόρμητα χωρίς να ανησυχώ αν φαίνεται καλό».

Με την αναγνωρίσιμη εικονογραφική γλώσσα του, μέσα από έντονες καμπύλες γραμμές και κινητές φιγούρες, το “Untitled” του 1988 μοιάζει με μια σύγχρονη ιερογλυφική ζωγραφική σπηλαίου. Μέσα από μία γραφική συμμετρία, που όμως περιλαμβάνει κίνηση, ο πίνακας δείχνει μια φιγούρα να εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις από το σημείο της απόσπασης και ένα κόκκινο “Χ” υπάρχει στο κέντρο του κορμού της. Αυτή η φιγούρα εμφανίστηκε στα γραφικά κοινωνικής υποστήριξης του Free South Africa, σε μια αφίσα ενάντια στο απαρτχάιντ και σε μια αφίσα ακτιβισμού για την αντιμετώπιση του AIDS.

Ως ομοφυλόφιλος άντρας, χρησιμοποίησε την τέχνη του για να αντιμετωπίσει θέματα που τον επηρέασαν άμεσα, προωθώντας το ασφαλές σεξ και την ευαισθητοποίηση για το AIDS. Η επιθυμία δημιουργίας τέχνης, με σκοπό τη βελτίωση της ζωής διαφορετικών κοινοτήτων, ήταν κεντρική για τη ζωή και την καριέρα του. Πολλά από τα έργα του, όπως το “Ignorance = Fear” (1989) και το “Stop AIDS” (1989), ασχολήθηκαν ενεργά με την επιδημία του AIDS, επιδιώκοντας να ευαισθητοποιήσουν και να εξαλείψουν το στίγμα που συνδέεται με την ασθένεια. Στο “Safe Sex” (1988), ο καλλιτέχνης προώθησε την πρόληψη των ασθενειών, απεικονίζοντας με ειλικρινή και αποτελεσματικό τρόπο μια σκηνή ομοφυλοφιλικής αγάπης μέσα από το συνηθισμένο γελοιογραφικό και πολύχρωμο στυλ του. Το τελευταίο του έργο ήταν ο σχεδιασμός ενός γραμματοσήμου που του ανατέθηκε από το Word Federation of United Nations Associations για την καταπολέμηση του AIDS.

Η δημόσια τέχνη του Haring εξακολουθεί να αντέχει και να ηχεί δυνατά στον σύγχρονο πολιτισμό, χάρη στο αναγνωρίσιμο στυλ του, τη μοναδική αποτύπωση των πιο χαρούμενων πτυχών της ανθρώπινης εμπειρίας και την έντονη εμπλοκή με την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Ο Keith Haring αποδεικνύεται μία πολύ εμπνευσμένη φιγούρα. Ένας άντρας με πεποιθήσεις, σθένος και αγάπη για την τέχνη. Ένας καλλιτέχνης που βρίσκει φωνή μέσα από την ενέργεια και τη δύναμη που μπορεί να απελευθερώσει το σχέδιο. Σε μια εποχή συνεχών κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών και εντάσεων, το μήνυμα του Haring για την ευαισθητοποίηση μέσω της τέχνης μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ.