Συνειδητά όνειρα: Τι είναι και πώς να τα πετύχετε

Σας έχει συμβεί ποτέ να έχετε αρχίσει να ονειρεύεστε και ξαφνικά να συνειδητοποιήσετε ότι βρίσκεστε μέσα σε ένα όνειρο; Έχετε καταφέρει ποτέ να αποκτήσετε τον έλεγχο της αφήγησης του ονείρου σας; Εάν η απάντηση σε τουλάχιστον μία από τις δύο ερωτήσεις είναι «ναι», τότε έχετε βιώσει αυτό που ονομάζεται «συνειδητό όνειρο» (lucid dreaming).

Τι είναι τα συνειδητά όνειρα;

Τα συνειδητά όνειρα συμβαίνουν όταν γνωρίζεις ότι ονειρεύεσαι, ενώ κοιμάσαι. Γνωρίζεις πως τα γεγονότα που προβάλλονται μπροστά σου δεν συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Ωστόσο, το όνειρο έχει έντονη και πραγματική αίσθηση. Μπορείς να έχεις τον έλεγχο των ενεργειών σαν να είσαι σκηνοθέτης μιας ταινίας στον ύπνο σου. Οι έρευνες αποδεικνύουν πως περίπου το 50% του ανθρώπινου πληθυσμού είχε κάποτε έστω και ένα συνειδητό όνειρο. Ωστόσο, συνήθως, δεν συμβαίνουν συχνά, αλλά μόνο λίγες φορές μέσα σε έναν χρόνο.

Η ιστορία των συνειδητών ονείρων

Η επίγνωση των σταδίων των ονείρων έπαιξε σημαντικό ρόλο στις δυτικές θρησκευτικές παραδόσεις, συμπεριλαμβανομένου του βουδισμού. Πρώτη καταγραφή ενός συνειδητού ονείρου έχουμε από τον φιλόσοφο Αριστοτέλη. Στο έργο του «Περί ενυπνίου», περιέγραψε το γεγονός ότι έφτασε σε ένα συνειδητό επίπεδο, ενώ ονειρευόταν.

Ενώ το φαινόμενο παρατηρήθηκε και περιγράφηκε για πρώτη φορά χιλιάδες χρόνια πριν, τον 19ο αιώνα ξεκίνησαν οι επιστήμονες να το μελετούν πιο σοβαρά. Μόλις τις τελευταίες δεκαετίες οι ερευνητές χρησιμοποίησαν απτές επιστημονικές μεθόδους για να μελετήσουν τι συμβαίνει στην πραγματικότητα κατά τη διάρκεια ενός συνειδητού ονείρου. Η έρευνα κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 οδήγησε στην ανακάλυψη ότι τα συνειδητά όνειρα συνδέονται με το στάδιο ύπνου REM και τη δημιουργία του ηλεκτροοφθαλμογραφήματος (EEG) που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ανιχνεύσει ένα προκαθορισμένο σύνολο κινήσεων του ματιού με στόχο να γίνει αντιληπτή η συνειδητότητα.

Η διαμόρφωση τεχνολογικών επιτευγμάτων, όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG) και άλλα εργαλεία που επιτρέπουν στους ερευνητές να μελετήσουν τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια του ύπνου, έχει οδηγήσει σε αυξημένη έρευνα πάνω στις αλλαγές της εγκεφαλικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του συνειδητού ονείρου.

Πότε συμβαίνουν τα συνειδητά όνειρα;

Τα συνειδητά όνειρα είναι πιο κοινά κατά τη διάρκεια του σταδίου REM, μία περίοδο πολύ βαθέως ύπνου που χαρακτηρίζεται από έντονη κίνηση των ματιών, γρήγορη αναπνοή και αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα. Συνήθως μπαίνουμε στο στάδιο REM 90 λεπτά, αφού αποκοιμηθούμε. Διαρκεί περίπου 10 λεπτά. Όσο κοιμόμαστε, κάθε περίοδος REM είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη, αγγίζοντας τη διάρκεια της μίας ώρας.

Τεχνικές για συνειδητά όνειρα

Υπάρχουν πολλές τεχνικές που υιοθετούν οι άνθρωποι που θέλουν να δοκιμάσουν ή να τελειοποιήσουν τις εμπειρίες συνειδητών ονείρων. Μία έρευνα που διεξήγαγαν το 2017 ο Dr.Aspy και οι συνάδελφοί του εξέτασε την αποτελεσματικότητα τριών κοινών πρακτικών.

Η πρώτη ονομάζεται «reality testing» (τεστ πραγματικότητας). Αυτή η τεχνική περιλαμβάνει την επιβεβαίωση του εάν ονειρεύεσαι και στην πραγματική ζωή, αλλά και κατά τη διάρκεια ενός ονείρου. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της ημέρας, ένα άτομο μπορεί να ρωτήσει τον εαυτό του «Ονειρεύομαι αυτή τη στιγμή;», ενώ προσπαθεί να περάσει το χέρι του μέσα από έναν τοίχο. Στην πραγματική ζωή ο τοίχος θα παραμείνει αδιαπέραστος, ενώ σε ένα όνειρο το χέρι θα τον διαπεράσει εύκολα.

Ένα άλλο τεστ πραγματικότητας είναι το να διαβάσεις ξανά μία σειρά ενός κειμένου. Στην πραγματική ζωή, εάν διαβάσουμε ένα κείμενο, θα παραμείνει το ίδιο όταν το ξαναδιαβάσουμε. Σε ένα όνειρο, ωστόσο, το κείμενο θα αλλάζει συνεχώς.
Η διεξαγωγή τέτοιων πειραμάτων επαναλαμβανόμενων μέσα στην ημέρα ενδέχεται να μας κάνει να θυμηθούμε πιο εύκολα να τα διεξάγουμε και στα όνειρά μας, επιτρέποντάς μας να έχουμε επίγνωση της κατάστασης. Μπορείτε να βάζετε υπενθύμιση κάθε δύο ή τρεις ώρες για να υπενθυμίζετε στον εαυτό σας να κάνει ένα τεστ πραγματικότητας.

Κάποια επιπλέον τεστ πραγματικότητας:

• Καθρέφτες. Τσεκάρετε την αντανάκλασή σας για να δείτε εάν φαίνεται φυσιολογική.
• Στερεά αντικείμενα. Προσπαθήστε να περάσετε το χέρι σας μέσα από αντικείμενα ή ακόμα και μέσα από την αντίθετη παλάμη σας.
• Χέρια. Κοιτάξτε τα χέρια σας. Έχουν φυσιολογική όψη;
• Ώρα. Εάν ονειρεύεστε, η ώρα στο ρολόι θα αλλάζει συνεχώς. Εάν είστε ξύπνιοι, η ώρα θα αλλάζει ελάχιστα.
• Αναπνοή. Πιέστε τη μύτη σας και δείτε εάν μπορείτε να αναπνεύσετε. Εάν μπορείτε, σημαίνει ότι ονειρεύεστε.

Συστήνεται να διαλέξετε ένα τεστ πραγματικότητας και να το κάνετε πολλές φορές μέσα στην ημέρα. Έτσι, θα εκπαιδεύσετε το μυαλό σας να επαναλάβει το τεστ και ενώ κοιμάστε, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε συνειδητά όνειρα.
Μία άλλη τεχνική είναι το «waking back to bed». Η συγκεκριμένη τεχνική απαιτεί να βάλετε ξυπνητήρι για να ξυπνήσετε τον εαυτό σας γύρω στις 5-6 ώρες αφότου πέσατε για ύπνο. Αφού ξυπνήσετε, πρέπει να προσπαθήσετε να παραμείνετε ξύπνιοι για λίγο πριν ξανακοιμηθείτε. Αυτή η τεχνική υποτίθεται πως βουλιάζει το άτομο κατευθείαν στο στάδιο REM που είναι το στάδιο κατά το οποίο είναι πιο πιθανό να βιώσετε ένα συνειδητό όνειρο.

Τα συνειδητά όνειρα μπορούν επίσης να συμβούν μέσω της «μνημονικής επαγωγής». Με τη μνημονική επαγωγή το άτομο πρέπει να επαναλάβει στον εαυτό του – ακριβώς πριν πάει για ύπνο – μία φράση όπως «Απόψε, θα παρατηρήσω ότι ονειρεύομαι», έτσι ώστε να προγραμματίσει τον εαυτό του να καταφέρει μία ονειρική συνειδητότητα.

Πώς να ξυπνήσετε

Ορισμένες φορές, ενδέχεται να θελήσετε να ξυπνήσετε από ένα συνειδητό όνειρο. Δοκιμάστε να το κάνετε με αυτές τις τεχνικές:
• Φωνάξτε για βοήθεια. Λέγεται πως το ουρλιαχτό στο όνειρο δίνει σήμα στον εγκέφαλο πως είναι ώρα να ξυπνήσει. Ή εάν καταφέρετε να μιλήσετε δυνατά, μπορεί να ξυπνήσετε τον εαυτό σας.
• Ανοιγοκλείστε τα μάτια σας. Εάν το κάνετε επαναλαμβανόμενα μπορεί να βοηθήσετε το μυαλό σας να ξυπνήσει.
• Κοιμηθείτε στο όνειρό σας. Εάν γνωρίζετε ότι ονειρεύεστε, πηγαίνετε για ύπνο στο όνειρο, έτσι ώστε να ξυπνήσετε στην πραγματική ζωή.
• Διαβάστε. Δοκιμάστε να διαβάσετε μία πινακίδα ή ένα βιβλίο στο όνειρό σας. Αυτό μπορεί να ενεργοποιήσει κάποια μέρη του εγκεφάλου σας που δεν χρησιμοποιούνται στο στάδιο REM.

Philippe Halsman - Dali Atomicus, 1948 — Philippe Halsman – Dali Atomicus, 1948

Συνειδητά όνειρα: Οφέλη

Τα συνειδητά όνειρα περιλαμβάνουν οφέλη όπως:
• Λιγότερο άγχος. Η αίσθηση ελέγχου που αισθάνεστε στα συνειδητά όνειρα μπορεί να παραμείνει και να σας ενδυναμώσει, επιτρέποντάς σας ακόμα και να ελέγχετε τα όνειρά σας, εάν υποφέρετε από εφιάλτες.
• Καλύτερες κινητικές ικανότητες. Ορισμένες έρευνες προτείνουν πως κατά τη διάρκεια των συνειδητών ονείρων είναι δυνατόν να βελτιωθούν/τελειοποιηθούν κάποιες κινήσεις μας.
• Επίλυση προβλημάτων. Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που υποστηρίζουν ότι τα συνειδητά όνειρα μπορούν να βοηθήσουν στην επίλυση προβλημάτων, όπως μία διαμάχη με ένα άτομο.
• Περισσότερη δημιουργικότητα. Νέες ιδέες που προκύπτουν από τους χαρακτήρες των ονείρων.

Συνειδητά όνειρα: Μειονεκτήματα

Ωστόσο, οι γνώμες διίστανται σχετικά με το εάν τα συνειδητά όνειρα είναι ωφέλιμα ή επιβλαβή για την ψυχική υγεία. Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι τα συνειδητά όνειρα σκοπίμως θολώνουν τις γραμμές μεταξύ των ονείρων και της πραγματικότητας και πως αυτό μπορεί να έχει αρνητικές επιδράσεις στην μακροπρόθεσμη ψυχική υγεία κάποιου. Τα συνειδητά όνειρα έχουν αποδειχθεί πλήρως αναποτελεσματικά σε κάποιες ομάδες, όπως οι άνθρωποι με διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Επίσης, τα συνειδητά όνειρα συνδέονται με αυξημένη λειτουργία του εγκεφάλου και, επομένως, κάνουν χειρότερη την ποιότητα του ύπνου. Τα συχνά συνειδητά όνειρα μπορούν να καταστρέψουν το πρόγραμμα ύπνου του ατόμου, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική αστάθεια, απώλεια μνήμης κ.α.. Η μελέτη των συνειδητών ονείρων βρίσκεται σε πολύ πρώιμο στάδιο και δεν έχει ολοκληρωθεί. Χρειάζεται περισσότερη έρευνα για την κατανόηση των τύπων των ονείρων και την εξήγηση του γιατί κάποιοι άνθρωποι βιώνουν συχνότερα τέτοιες εμπειρίες.

Μία ταινία που σχετίζεται με τη συνειδητότητα της ύπαρξης, στη ζωή και στα όνειρα, είναι το Waking Life του Richard Linklater.