Χωράνε πολλές γυναίκες στην καρδιά ενός άνδρα. Αρκεί αυτή να χτυπά…
[dropcap size=big]Έ[/dropcap]νας τόσο απλός τίτλος, κι όμως προδιαθέτει τον αναγνώστη ή τον θεατή για κάτι… άσχημο. «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» δεν μοιάζει με το δικό σου ή το δικό μου. Στην πραγματικότητα δεν μοιάζει καν με σπίτι. Θα ΄λεγες πως είναι το άνδρο του πόνου, μια πένθιμη παλαίστρα θανάτου και έρωτα με έπαθλο την τιμή.-
– Το βλέπω στα μάτια της. Έχει το κοίταγμα της τρελής.
– Μη μιλάς για τρελές. Εδώ μέσα είναι το μόνο μέρος που δεν πρέπει να λες αυτή τη λέξη.
Μετά τον θάνατο του δεύτερου συζύγου της, η Μπερνάρντα γίνεται κυρίαρχος του σπιτιού. Πιάνει στο χέρι το μπαστούνι της κι επιβάλλει στις πέντε της κόρες (Αγκούστιας, Μαγκνταλένα, Αμέλια, Μαρτίριο και Αδέλα) πένθος οκτώ χρόνων μέσα στο σπίτι. Εκείνες μαστιγώνονται από την αδυναμία τους να αντιδράσουν στη μάνα-μονάρχη. Η κοινωνική τους θέση τους απαγορεύει να σχετίζονται με κοινωνικά κατώτερούς τους. Ο ερωτικός πόθος, όμως, και η στέρηση του αρσενικού βράζουν μέσα στις ψυχές τους. Γιατί, στην κοινωνία του Λόρκα το να γεννηθείς γυναίκα, είναι η μεγαλύτερη κατάρα. Η ζοφερή απαισιοδοξία, ο συντηρητισμός, η υποταγή, ο συμβιβασμός, η καταπίεση εκτονώνονται μόνο μέσα από αναμασημένες συζητήσεις, κουτσομπολιό και καταστροφική κακεντρέχεια. Η αξιοπρέπεια αλλάζει αξιωματικά νόημα και το πένθος για τον πατέρα μετατρέπεται σε πένθος για τη ζωή που περνά.
– Η καρδιά μου είναι πλημμυρισμένη με τόση κακία που, δίχως να το θέλω, η ίδια αυτή με πνίγει.
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]ο «μέλι» της ιστορίας αυτής είναι ο – σκηνικά απών – Πέπε Ρομάνο. Στο πρόσωπό του στρέφεται το πάθος και, τελικά, η κάνη. Εκείνος είναι το στοίχημα και συνάμα η πηγή του κακού. Η Μαρτίριο τον ποθεί, η Αδέλα τον διεκδικεί, αλλά η Αγκούστιας τον έχει, γιατί φέρει ένα τεράστιο προσόν παρότι ασθενική, δύσμορφη και γριά για τα δεδομένα της εποχής: είναι η πλούσια κληρονόμος του πατέρα της και πρώτου συζύγου της Μπερνάρντα. Η τραγική μοίρα, ωστόσο, έχει προκαθορίσει τις τύχες όλων. Και η πιο ανυπόταχτη θα βαδίσει πλάι σ’ εκείνον που λαχταρά παίρνοντας μαζί της ό, τι εκείνος έχει σπείρει…
– Κάνει όποια μπορεί κι όποια τολμάει. Εσύ θα ‘θελες, αλλά δεν μπόρεσες.
«Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» είναι το κύκνειο άσμα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα που συμπληρώνει την τριλογία της «Ισπανικής Υπαίθρου» μαζί με τη «Γέρμα» και τον «Ματωμένο γάμο». Γραμμένο το 1936, στο κατώφλι της δικτατορίας του Φράνκο, προοικονομεί το επερχόμενο καθεστώς. Σκιαγραφεί την κοινωνία σε οριζόντιο και κάθετο άξονα, όχι μόνο παρουσιάζοντας την εικόνα μιας αυταρχικής μάνας – αφέντρας της οικογένειας, αλλά καταδεικνύοντας τον ζόφο μιας ολόκληρης περιόδου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ρόλος της Μπερνάρντα Άλμπα είναι από τους πιο αγαπημένους, τους πιο χυμώδεις και ζηλευτούς ακόμη και από άνδρες ηθοποιούς. Διαβάζοντας το σύνολο του έργου του Λόρκα και ειδικά τη συγκεκριμένη τριλογία, διαπιστώνει κανείς αρκετές διαφορές στο τελευταίο αυτό θεατρικό κείμενο σε σχέση με τα υπόλοιπα, καθώς πια η συγγραφή του χαρακτηρίζεται από ωριμότητα και ισορροπία περιεχομένου και μορφής. Εξάλλου, στο διάστημα της συγγραφής της Μπερνάρντα, ο Λόρκα είχε αναπτύξει ήδη ενεργή αντιφασιστική δράση εν μέσω του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, γεγονός που σε συνδυασμό με την κοινώς γνωστή ομοφυλοφιλία του οδήγησαν στη σύλληψη και τον βασανιστικό θάνατό του ένα μήνα μετά την ολοκλήρωση του έργου.
[dropcap size=big]Η[/dropcap] ίδια η Μπερνάρντα Άλμπα αποτελεί πλέον σύμβολο της απόγνωσης, της δέσμιας θέλησης και της απέλπιδης προσπάθειας διατήρησης των εθίμων (η παρθενία, η θέση της γυναίκας, η κοινή γνώμη, κ. ά.). Ένας τύραννος που συνθλίβεται από τις ίδιες του τις επιλογές.
– Και δεν θέλω κλάματα. Τον θάνατο πρέπει να τον κοιτάμε πρόσωπο με πρόσωπο. Σιωπή! Πάψε είπα! Τα δάκρυα όταν θα ‘σαι μόνη. Θα βυθιστούμε όλες σε μια θάλασσα από πένθος. Αυτή, η μικρή κόρη της Μπερνάρντα Άλμπα, πέθανε παρθένα. Με ακούσατε; Σιωπή, σιωπή είπα. Σιωπή!
ΑΥΛΑΙΑ
Ως πολιτικό έργο «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» βρίσκει το τραγικό αντικαθρέφτισμά του στην κοινωνία του σήμερα, στην Ελλάδα του τώρα, κι αυτό είναι ίσως πιο συνταρακτικό από την ίδια την ιστορία που πραγματεύεται. Ο Λόρκα κατάφερε να συγκεντρώσει σε ένα έργο του 1936 όλη την σύγχρονη παθογενή κοινωνικοπολιτική δομή μέσα από φανερές αναλογίες, τύραννος, υποταγμένος – ανυπότακτος, στέρηση, ψέμα, κιτρινισμός, πάθη, κακία, φθόνος…
*Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο των εκδόσεων «Κέδρος» σε μετάφραση του Πάνου Κυπαρίσση.
