Σύγχρονο αποτύπωμα και νέες τάσεις, φεστιβαλική πολυσυλλεκτικότητα, ορίζοντας επιλογών ανοιχτός στο ελληνικό, αλλά και στο διεθνές τοπίο σηματοδότησαν τις θεατρικές προτάσεις των 54ων Δημητρίων. Νησίδα εξωστρέφειας για την πόλη, συμπεριέλαβαν παράλληλα επιστημονική διημερίδα με θέμα το θέατρο για παιδιά και νέους, καθώς και showcase παραστάσεων, δηλαδή μια έκθεση-επίδειξη σε ξένους διευθυντές θεάτρων και διοργανωτές φεστιβάλ, δοκιμάζοντας τις εξαγώγιμες αντοχές επιλεγμένων ελληνικών παραγωγών.
Ακολουθεί μίνι κριτικός απολογισμός για τις παραστάσεις που είδαμε:
“Macbettu” (σκηνοθ. Alessandro Serra)
Μια ασπρόμαυρη, τραχιά και γαιώδης εκδοχή του σαιξπηρικού Μακμπέθ, νοηματικά διαυγέστατη μέσα στην αφαιρετικότητά της. Το κείμενο ακούστηκε στη σαρδηνιακή διάλεκτο, προσαρμοσμένο έξοχα στη μεσογειακή κράση -απολαυστική η σκανταλιάρικη παρέα των γριών-μαγισσών – και απέδειξε με ποιο τρόπο η τοπικότητα μπορεί να ανανεώσει την κλασσική δραματουργία, αλλά και να επιβεβαιώσει την οικουμενικότητά της.
“Real Magic” (ομάδα Forced Entertainment)
Ένα διαγωνιστικό μικρο-show επαναλαμβάνεται επί σκηνής άπειρες φορές, με τους παίκτες-ηθοποιούς να αποτυχαίνουν διαρκώς στο κυνήγι της σωστής απάντησης. Η μέχρι εξουθένωσης αποστράγγιση των αντοχών του θεατή (πολλοί δεν άντεξαν) και των υποκριτών, καθώς το κωμικό και το ανώδυνο βαθμιαία καταλήγουν ανησυχητικά και επώδυνα, κραυγάζει πνιχτά για την κοινωνία του θεάματος, για τα ανελέητα γρανάζια του συστήματος, για το χρήμα, για την καταπίεση των ανυποψίαστων, για τη σισύφεια ανθρώπινη προσπάθεια, για τη ματαίωση, για το ανέφικτο της ευτυχίας. Άσκηση μάλλον παρά παράσταση, είχε εντούτοις απολαυστικές ερμηνείες και, κυρίως, στάθηκε μια επίδειξη για το πώς από έναν στοιχειώδη και φαινομενικά αθώο σεναριακό καμβά μπορεί να προκύψει το πολιτικό, η πρόκληση και η διανοητική αντίδραση του θεατή.
“Personas” (Αντώνης Κουτρουμπής και Ομάδα Πλεύσις)
Ατμοσφαιρική χοροθεατρική εμπειρία, χάρη στη διάδραση μιας κομψής, ρευστής κινησιολογίας με μουσική, ήχους και βιντεο-εικαστικότητα. Ένας χαμηλόφωνος, υπαρξιακός προβληματισμός γεννιέται μέσα από τη σκηνική αυτή πολυ-γλώσσα, αναπτύσσοντας μια οπτική αφήγηση για την ατομική ταυτότητα και τις πολλαπλές εκδοχές της, για το πώς βλέπω εγώ τον εαυτό μου, πώς με βλέπουν οι άλλοι, πώς εγώ βλέπω τους άλλους, πώς επικοινωνώ, πώς παγιδεύομαι σε πλαίσια, πώς δραπετεύω από αυτά: όταν το ορχούμενο σώμα μιλά για την έννοια του προσώπου ως όψη, ως προσωπικότητα, ως βαθύτερο σύμβολο εαυτότητας, ως κοινωνικό ρόλο και ως προσωπείο, δηλαδή persona.
“Ο Άνθρωπος Ανεμιστήρας ή Πώς να Ντύσετε έναν Ελέφαντα” (ομάδα Εν Δυνάμει, σκηνοθ. Ελένη Ευθυμίου)
Υπενθύμιση του πρώτου εγχειρήματος μιας σειράς παραστάσεων από τη γνωστή πλέον ομάδα, που αποτελείται από άτομα με και χωρίς αναπηρίες. Περιέχει εν σπέρματι τον προβληματισμό για την κοινωνική ενσωμάτωση της διαφορετικότητας, ο οποίος θα αναπτυχθεί στις επόμενες παραγωγές τους, ιχνηλατώντας θέματα δύσκολα, πάντα όμως με τρόπο φωτεινό, εσωτερικά ποιητικό και με διακριτική τόλμη. Θέατρο ενημερωτικό και ήμερα παρεμβατικό, με πρόταση για την αναθεώρηση των στάσεων και για τις πολιτικές τής συνύπαρξης, συγχρόνως όμως λειτουργική σκηνοθεσία συνόλων και φίνες αισθητικές όψεις που μας ανοίγουν τα μάτια και τις πόρτες για να ανακαλύψουμε την κρυμμένη ομορφιά της ετερότητας. Γι’ αυτό και αποχωρούμε από την παράσταση όχι λυπημένοι, παρά σκεπτικοί και θαυμάζοντας.
“Revolt Athens” και “Το Σπήλαιο” (ODC Ensemble, σκηνοθ. Έλλη Παπακωνσταντίνου)
Μολονότι θα άξιζε χωριστός σχολιασμός στις δυο αυτές παραστάσεις, συνοψίζουμε για τις ανάγκες της παρούσας στήλης μόνο όσα χαρακτηριστικά τους αποτυπώνουν την καλλιτεχνική πρόταση της Παπακωνσταντίνου: πολυμεσικότητα και live μικρο-κινηματογράφηση, έντονη μουσική διάσταση και έμφαση στον ήχο, μοντέρνα όψη με γρήγορες εναλλαγές, πολλαπλές εστίες θέασης και πρόσκληση του κοινού σε πολυαισθητηριακή πρόσληψη, κείμενο όχι ως προτεραιότητα, αλλά ως μια μόνο από τις πολλές παραστασιακές συνιστώσες, ελληνικότητα θεμάτων αλλά με ορατό προσανατολισμό σε διεθνές κοινό (το «Revolt Athens» είναι μάλιστα αγγλόφωνο). Με θέμα την ελληνική κρίση η πρώτη και με αφορμή τον πλατωνικό μύθο του σπηλαίου η δεύτερη, οι δυο παραστάσεις προτείνονται ως ολικά έργα τέχνης και φέρουν πρόσημο ρητά ή υπόρρητα πολιτικό. Κυρίως όμως μπορούν να θεωρηθούν ως μια ειδολογική ποικιλία που ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία θεάτρου του πραγματικού, άρα ως ένα διαθλαστικό, επαυξημένο σχόλιο για τον σύγχρονο κόσμο και τα επείγοντά του. Καλοφτιαγμένες κι ενδιαφέρουσες αμφότερες, με εξαιρετική τη σκηνική παρουσία της Ρόζας Προδρόμου στην πρώτη.
“By Heart” (Tiago Rodrigues)
Με άξονα την ιστορία της γιαγιάς Candida που, επειδή ξέρει ότι τυφλώνεται, επιθυμεί να απομνημονεύσει ένα βιβλίο, o Rodrigues γράφει, σκηνοθετεί και ερμηνεύει ένα τρυφερό, βιβλιοφιλικό θέαμα, που μιλά για τη λογοτεχνία και την αποστήθισή της ως δράση ψυχής και πράξη (από) καρδιάς. Επικοινωνιακός αφηγητής-οδηγός, ζητά από επιλεγμένους θεατές να απομνημονεύσουν συλλογικά στίχους από το σονέτο 30 του Σαίξπηρ, διδάσκοντάς μας πώς μπορεί να επιβιώσουν τα σημαντικά κείμενα αποθησαυρισμένα στην κοινή μνήμη. Το έργο είναι στο μεγαλύτερο μέρος του ένα κολάζ από αναφορές σε βιβλία, ιστορίες ή παραθέματα συγγραφέων όπως ο Μπράντμπερι, ο Στάινερ, ο Μπρόντσκι, ο Μάντελσταμ, ο Πάστερνακ, παραμένοντας παραδόξως εξομολογητικό και πολύ προσωπικό. Η πολυγλωσσία της παράστασης (συν το σονέτο που απαγγέλθηκε από στήθους στα ελληνικά), άλλο ένα δοξαστικό σχόλιο για τις παγκόσμιες λογοτεχνίες, τις γλώσσες και τη δύναμη του λόγου.
“Αμάρυνθος” (Μάρθα Μπουζιούρη)
Ενημερωμένο και αποτελεσματικά δομημένο ήταν το θεατρικό ντοκιμαντέρ που σχεδίασε η Μάρθα Μπουζιούρη (κείμενο-δραματουργία-σκηνοθεσία), με θέμα μια υπόθεση που είχε έντονα απασχολήσει την κοινή γνώμη το 2006: τον βιασμό μιας έφηβης βουλγαρικής καταγωγής από συμμαθητές της, στη φιλήσυχη ευβοϊκή κωμόπολη της Αμαρύνθου. Η σκηνοθέτις μοιάζει να γνωρίζει καλά τις αρχές και τη μεθοδολογία του είδους, λαμβάνοντας υπόψη τις συνάψεις του με την ανθρωπολογική, τη δημοσιογραφική και την αστυνομική έρευνα και δραματοποιώντας όχι το γεγονός, αλλά, στην ουσία, την αναζητητική διαδικασία. Με βασικό εργαλείο τη συνέντευξη και κεντρικό δραματουργικό μοτίβο τις αντικρουόμενες μαρτυρίες του περίγυρου και όχι των άμεσα εμπλεκομένων, η αλήθεια δεν μονονοηματοδοτείται, παρά αναδύεται θραυσματική, πολυπαραγοντική και πολύπλοκη, θίγοντας και ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα – όπως άλλωστε προγραμματικά επιδιώκει το θέατρο-ντοκουμέντο. Φιλική σκηνική όψη, καλοί ρυθμοί, οργανωμένη ύλη και λειτουργικές αυτοαναφορές στο σκεπτικό της έρευνας και στα διλήμματα των ερευνητών/ηθοποιών.
“Ύψωμα 731” (Άρης Μπινιάρης)
Ένα έξοχο δείγμα της προσωπικής σκηνικής τεχνικής που αναπτύσσει ο Άρης Μπινιάρης, με κειμενική βάση ένα λογοτεχνικά επανιστορημένο από τον ίδιο, πραγματικό γεγονός του ελληνοϊταλικού πολέμου. Πρόκειται για πρόταση υβριδικής ιδιοσυγκρασίας, που συναρμόζει τη μουσική με την έρρυθμη εκφορά του λόγου, απηχώντας απαγγελτικές επιρροές από τον Ρέτσο και τον Αβδελιώδη, μέχρι τη ραπ, το χιπ χοπ και τα poetry slam, καταφέρνοντας ωστόσο να οριοθετήσει τη δική της, μοναδική ταυτότητα. Με συναυλιακή αισθητική και μουσικούς επί σκηνής, αλλά και με στίξη ορατοριακού ρετσιτατίβο, η παράσταση σε αρπάζει από το αυτί για να σε κάνει να δεις. Αυτό που προκύπτει είναι μια λαχανιαστή, ηλεκτρισμένη διήγηση υψηλής έντασης και ωμού λυρισμού, με φράσεις κοφτές και εμπύρετες, με επαναλήψεις εν είδει ρεφραίν, με καλοζυγισμένες κορυφώσεις και υφέσεις. Στην εκσυγχρονισμένη απόδοσή του, το φαινομενικά ιστορικό θέμα για την απίθανη ελληνική νίκη στο ύψωμα 731 συνείρει σκέψεις για το σήμερα, αλλά και για την ανθρώπινη υπέρβαση μπροστά σε ό,τι φαντάζει αδύνατο. Θαυμάσιοι οι δυο ηθοποιοί-ερμηνευτές (Κωνσταντίνος Σεβδαλής και ο ίδιος ο Μπινιάρης) σε αυτή την αφηγηματική, ένδον αναφλεγόμενη, ροκ ραψωδία.
