Κ.Π. Καβάφης
Ο Αλεξανδρινός που «πόθησε» την «Ιθάκη»
«Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα
που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι
να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει
έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντας το πέρα
πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησή του.
Ο αρνηθείς δεν μετανιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι,
όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει
εκείνο το Όχι -το σωστό – εις όλην τη ζωή του».
(Che fece …. il gran rifiuto)
Σύμφωνα με πρόσφατες επιστημονικές μελέτες, κάποιοι άνθρωποι πεθαίνουν την ημέρα των γενεθλίων τους. Το έντονο stress του χρόνου που φεύγει και της φθοράς που έρχεται, λένε, είναι η αιτία. Ένας από αυτούς είναι και ο κορυφαίος Έλληνας ποιητής Κ.Π.Καβάφης…
Στις 29 Απριλίου του 1863 γεννιέται στην Αλεξάνδρεια το ένατο παιδί, του Πέτρου-Ιωάννη και της Χαρίκλειας Καβάφη, ο Κωνσταντίνος, ο οποίος μέλλει να γίνει ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, τόσο, που η φήμη του κατάφερε να «σπάσει» τα σύνορα της Ελλάδας.
Κωνσταντινουπολίτες στην καταγωγή οι γονείς του Καβάφη εγκαταλείπουν την γενέτειρα πόλη τους και εγκαθίστανται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ικανότατος έμπορος ο πατέρας με διπλή υπηκοότητα, ελληνική και βρετανική, και από αρχοντική οικογένεια η μητέρα, παρέχουν στα παιδιά τους το καλύτερο δυνατό, διαμορφώνοντας χαρακτήρες με εμπορικό ταμπεραμέντο και επιβλητική αρχοντική παρουσία.
Ο Πέτρος Καβάφης, προπάππος του ποιητή, διετέλεσε γραμματέας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, και ο Ιωάννης Καβάφης, επίσης προπάππος του ήταν για κάποιο διάστημα κυβερνήτης του Ιασίου, ενώ ο προ-προ-προπάππος του, Θεοδόσιος Φωτιάδης (αδελφός του Kυρίλλου, Eπισκόπου Kαισαρείας Φιλίππων) διετέλεσε Aξιωματούχος της Oθωμανικής κυβέρνησης.
H οικογένεια Kαβάφη, με την εγκατάστασή της στην Αλεξάνδρεια, αποκτά ιδιαίτερη οικονομική άνεση και υψηλή κοινωνική θέση, αλλά ο θάνατος του Πέτρου-Iωάννη το 1870, σε συνδυασμό με τις δυσχερείς οικονομικές συγκυρίες, αναγκάζει τη Xαρίκλεια να φύγει από την Aλεξάνδρεια μαζί με τα παιδιά της το 1872 για να εγκατασταθεί στη Bρετανία. Εκεί διέμενε ο αδελφός του Πέτρου-Ιωάννη που ήταν και συνέταιρός του. Ο Kωνσταντίνος ήταν τότε εννέα ετών…
Η οικογένεια, χωρίς τον πατέρα πια, μένει για δύο χρόνια στο Λίβερπουλ, άλλα τόσα στο Λονδίνο, και πάλι Λίβερπουλ. Στα 1876 η εταιρεία «Καβάφης κ Σία» διαλύεται και η Χαρίκλεια με τα παιδιά της επιστρέφουν στην Αλεξάνδρεια τον επόμενο χρόνο, το 1877.
Στη Βρετανία, ο Κωνσταντίνος, από τα εννέα μέχρι τα δεκατέσσερα χρόνια του, πήγε σε σχολείο και με την επιστροφή της οικογένειας στην Αλεξάνδρεια, σπουδάζει στο εμποροπρακτικό λύκειο «ΕΡΜΗΣ». Ο διευθυντής του Λυκείου, Κ. Παπαζής, τον παροτρύνει να μελετήσει αρχαίους Έλληνες.
Εκεί, ο ποιητής θα δημιουργήσει και τις πρώτες του φιλίες.
Λάτρης της γνώσης, επισκέπτεται πολύ συχνά τις βιβλιοθήκες της περιοχής και στα δεκαοχτώ του αρχίζει να συντάσσει ένα ιστορικό λεξικό.
Ένα στρατιωτικό εθνικιστικό κίνημα που λαμβάνει χώρα στην Αλεξάνδρεια περίπου πέντε χρόνια από την επιστροφή της οικογένειας αναγκάζει τη Χαρίκλεια να εγκαταλείψει την πόλη της Αιγύπτου για δεύτερη φορά με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Δεκαπέντε μέρες μετά, η Αλεξάνδρεια βομβαρδίζεται από τον Βρετανικό στόλο προκειμένου να καταπνιγεί το στρατιωτικό κίνημα, Ήταν Ιούνιος του 1882. Το σπίτι του Καβάφη καίγεται μαζί με όλα τα υπάρχοντα της οικογένειας, καθώς και τα χειρόγραφα του ποιητή, μαζί με τα βιβλία του. Το πρώτο διασωθέν χειρόγραφο του ποιητή είναι το Ημερολόγιο που ενημέρωνε καθώς ταξίδευε για την Πόλη, ενώ το πρώτο του ποίημα είναι γραμμένο στα Αγγλικά και φέρει τον τίτλο «Leaving Therapia». Γράφτηκε, σύμφωνα με χρονολόγηση του ίδιου του ποιητή, στις 16 Ιουλίου του 1882.
Στην Κωνσταντινούπολη η οικογένεια φιλοξενείται από τον πατέρα της Χαρίκλειας, Γεωργάκη Φωτιάδη, και θα παραμείνει εκεί για τρία χρόνια. Από το 1882 έως το 1885.Ο Καβάφης θα αναζητήσει τις ρίζες του και καθώς ανδρώνεται σκέφτεται με τι θα ασχοληθεί στο μέλλον. Όνειρό του, να γίνει δημοσιογράφος ή πολιτικός. Εκεί στην Πόλη των πόλεων, ο Καβάφης θα έχει και την πρώτη του ερωτική επαφή(σύμφωνα με μια μαρτυρία) εμπειρία, που θα μοιραστεί με άτομο του ίδιου φύλλου…
«Θάναι μόλις είκοσι δυο ετών.
Κι όμως εγώ είμαι βέβαιος που, σχεδόν τα ίσα
χρόνια προτήτερα, το ίδιο σώμα αυτό το απήλαυσα.……..
Κι αν δεν θυμούμαι, που – ένα ξέχασμά μου δεν σημαίνει»
(Το Διπλανό Τραπέζι)
Το 1884 τα αδέρφια του ποιητή επιστρέφουν στην Αλεξάνδρεια προκειμένου να εργαστούν. Ο Κωνσταντίνος και η μητέρα του μένουν για λίγο καιρό ακόμη στην Πόλη και όταν έρχεται η ασφαλιστική αποζημίωση για το κατεστραμμένο από τους βομβαρδισμούς σπίτι στην Αλεξάνδρεια, τον Οκτώβρη του 1885, ταξιδεύουν κι αυτοί προς τα αιγυπτιακά εδάφη.
Η υπογραφή συνθήκης μεταξύ Οθωμανών και Βρετανών που όριζε ύπατους αρμοστές έναν Οθωμανό και έναν Βρετανό, οδηγεί τον Καβάφη να αποποιηθεί τη βρετανική του υπηκοότητα, πράγμα που είχε συνέπειες στην επαγγελματική του ζωή. Προσλαμβάνεται στον Tρίτο Kύκλο Aρδεύσεων του Yπουργείου Δημοσίων Έργων της Aιγύπτου ως έκτακτος υπάλληλος. Ήταν, όμως, τόσο ευσυνείδητος που κράτησε αυτή τη θέση για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Παράλληλα, ασχολείται με το Χρηματιστήριο, γεγονός που του αποφέρει μεγάλα κέρδη, ώστε να έχει μια οικονομική άνεση, αλλά ταυτόχρονα εργάζεται και ως δημοσιογράφος, στην εφημερίδα Τηλέγραφος.
Στις 3 Ιανουαρίου του 1886 δημοσιεύει στην εφημερίδα Kωνσταντινούπολις «Tο κοράλλιον υπό μυθολογικήν έποψιν». Τον ίδιο χρόνο θα δημοσιεύσει και το πρώτο του ποίημα με τίτλο «Βακχικόν» στο περιοδικό Έσπερος της Λειψίας.
Από το 1886 έως το 1905 ο Καβάφης βιώνει πολλές απώλειες δικών του ανθρώπων. Μέσα σ΄ αυτό το διάστημα χάνει δύο φίλους, τέσσερα αδέλφια, τον παππού, τον θείο του και τη μητέρα του. Η δεκαετία αυτή τον σημαδεύει βαθιά, γιατί του στερεί αγαπημένα πρόσωπα.
«Όταν η μνήμη εις το κοιμητήριον
τα βήματά σου διευθύνει,
μ’ ευλάβειαν το ιερόν μυστήριον
του σκοτεινού μας μέλλοντος προσκύνει»
(Εν τω Κοιμητηρίω)
Ο Καβάφης λατρεύει την Αλεξάνδρεια, γι’ αυτό και ταξιδεύει ελάχιστα. Ένα ταξίδι στο Λονδίνο και το Παρίσι και άλλα τέσσερα στην Αθήνα. Επίσης, συνηθίζει να επισκέπτεται το Κάιρο, όπως έκανε συχνά και ο πατέρας του. Το τελευταίο του ταξίδι θα γίνει στην Αθήνα με τη συνοδεία του Αλέκου και της Ρίκας Σεγκοπούλου, για λόγους υγείας.
Στα 1901, στην Πρωτεύουσα, ο Καβάφης θα γνωρίσει το συγγραφέα Γρηγόρη Ξενόπουλο, ο οποίος θα γράψει γι’ αυτόν στα «Παναθήναια», το περίφημο άρθρο «Εις ποιητής…»
«Άτεχνα στιχουργήματα» «ξεχαρβαλωμένος στίχος», είναι η κριτική που ασκεί ο Κωστής Παλαμάς στο έργο του Καβάφη. Αντίθετα, ο Ε.Μ Φόρστερ, που στα 1914 θα γνωριστεί με τον Αλεξανδρινό ποιητή, θα θαυμάσει το έργο του και θα τον κάνει γνωστό εκτός συνόρων.
Στην Οδό Λέψιους ο Καβάφης θα μετακομίσει στα 1907. Εκεί, θα περάσει το υπόλοιπο της ζωής του, αλλά και θα δημιουργήσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Στα 1922 θα σταματήσει την εργασία του στις Αρδεύσεις έχοντας φτάσει στον βαθμό του υποτμηματάρχη. «Επιτέλους, απελευθερώθηκα από αυτό το μισητό πράγμα», θα δηλώσει ο ίδιος. Έτσι, θα αφοσιωθεί στους ποιητικούς περιπάτους του νου και της καρδιάς…
Ο ελεύθερος,πια, από περισπάσεις ποιητής, γράφει. Γράφει για ηδονικά μυρωδικά, για εξαίσια σώματα εφήβων, για φανταστικές αρχαίες φιγούρες και ιδανικές φωνές, αγαπημένες…
Πολλές οι απόψεις που κυκλοφόρησαν κατά καιρούς για την ερωτική του ζωή. Ο ίδιος ο Καβάφης γράφει για το «πάθος» του κατά την περίοδο 1897-1909 σε χειρόγραφες εξομολογήσεις που βρίσκονται συγκεντρωμένες από τον Περίδη και έχουν κατατεθεί στο Μουσείο Μπενάκη …
«Αμάρτησα εκ νέου. Καμμιά ελπίδα δεν υπάρχει παρεκτός αν σταματήσω. Θεέ μου, βοήθα με. 16 Μαρτίου 1897».
«Να σωθώ, να σωθώ, να σωθώ. Φτάνουν τα βασανιστήρια όπου κυλιέμαι τώρα και πού φθείρουν τον οργανισμό μου, λευκαίνουν τα μαλλιά μου και μου δίνουν μια όψη φρικώδη».
«Και όμως, ενέδω.(σα) πάλι. Και τώρα! τώρα! ΠΑΛΙ ΟΜΝ.(ΥΩ)!! 10 Σεπτ. 1 1 μ.μ.»
«Και τώρα στο πόδι, στάς 1 1/2 νά οργ.(ανώσω) την προσεχή άντστ. (άντίστασιν). Άρα γε: Θά άντιστ.(αντισταθώ), θά θυμούμαι ή και αυτά εις μάτην!!». (Περίδης, οπ. παρ., σελ. 48).
Πρόκειται, άραγε, για τις ερωτικές του προτιμήσεις ή μήπως για ροπή προς το αλκοόλ, όπως θεωρεί ο Στρατής Τσίρκας; Η αλήθεια ίσως να βρίσκεται στα έργα του ίδιου του ποιητή…
«Επέστρεφε γλυκά και παίρνε με…αγαπημένη αίσθησις, επέστρεφε και παίρνε με…όταν ξτπνά του σώματος η μνήμη…»
«Σώμα θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες,
όχι μονάχα τα κρεββάτια όπου πλάγιασες,
αλλά κ’ εκείνες τες επιθυμίες που για σένα
γυάλιζαν μες στα μάτια φανερά,
κ’ ετρέμανε μες στην φωνή…»
Μήπως, όμως, ο Καβάφης έπλαθε μύθους, σύμφωνα με την εντολή του Πλάτωνα που έλεγε πως ο ποιητής οφείλει να είναι μυθοπλάστης;
Η Κυβέρνηση Πάγκαλου απονέμει στον ποιητή το Παράσημο του Φοίνικος. Ο Καβάφης το αποδέχεται. « Η επιστροφή του παρασήμου», θα δηλώσει ο ίδιος «θα είναι προσβολή εκ μέρους μου προς την Ελληνικήν Πολιτείαν γι’ αυτό και το κρατώ».
Την ίδια περίοδο ο Αλεξανδρινός ποιητής θα γνωρίσει τη μεγάλη ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη και το συγγραφέα και διανοητή Νίκο Καζαντζάκη.
1930.Ο ποιητής αρχίζει να έχει σοβαρά προβλήματα με την υγεία του. Υποφέρει από το λάρυγγά του. Δύο χρόνια μετά, το 1932, διαγιγνώσκεται με καρκίνο. Στην Αθήνα, οι γιατροί προχωρούν σε τραχειοτομή. Μετά από τέσσερις μήνες, ο Καβάφης επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια όπου και θα παιχτεί η τελευταία πράξη της ζωής του. Στις 29 Απριλίου, ημέρα των γενεθλίων του, θα παραδώσει το πνεύμα του σε ηλικία 70 ετών. Μα δε θα μείνει άδοξος ποιητής. Σχεδόν 100 χρόνια μετά τον θάνατό του, συνεχίζει να είναι ο αγαπημένος μιας μεγάλης μερίδας των ανθρώπων του κόσμου.
Κι αν η κάμαρά του ήταν μοναχική, δεν υπήρξε πιο ηχηρή μοναξιά από τη μοναξιά της. Αν υπήρξε «πτωχική και πρόστυχη», έγινε η πιο πλούσια και ηθική στις συνειδήσεις των αναγνωστών του.
«Κ’ εκεί στο λαϊκό, το ταπεινό κρεββάτι
είχα το σώμα του έρωτος, είχα τα χείλη
τα ηδονικά και ρόδινα της μέθης…»
(Μια Νύχτα)
Και η Ιθάκη, ο προορισμός που μοιάζει αδιάφορο αν ολοκληρωθεί , «το ωραίο ταξείδι» που προσφέρει τα μυστικά του σε ταξιδιώτες που ξέρουν να διαβάζουν τα σημάδια και τους οιωνούς, θα δίνει πάντα «περιπέτειες και γνώσεις» «σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους, και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής»…
…έτσι ώστε ο «ταξιδευτής» να γίνει «Πλούσιος, με όσα κέρδισε στο δρόμο»!
Για περισσότερα αφιερώματα, πατήστε εδώ.
«Ένας ποιητής» του Γ. Ξενόπουλου: Το άρθρο που καθιέρωσε τον Καβάφη
Κείμενο: Νάσια Δεληγιάννη (Lavart)
