Προς μια απτή επαναστατική πραγματικότητα

Στην έκθεση «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΛΟΓΙΚΗ. Έργα ρωσικής πρωτοπορίας από τη συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης» στο ΜΜΣΤ.

[dropcap size=big]Π[/dropcap]έρα από την κοινή λογική, δηλαδή, πέρα από τις «αυτονόητες ιδέες» περί τέχνης των αρχών του 20^ουαιώνα. Αυτό νοείται στην έκθεση της συλλογής Κωστάκη, που λαμβάνει χώρα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Η έκθεση αυτή, λοιπόν, μας εισάγει στην τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας μέσω εξήντα επτά έργων των σημαντικότερων εκπροσώπων της. Nikritin, Kliun, Malevich, Rodchenko είναι μερικοί από αυτούς. Παράλληλα εκτίθεται αρχειακό υλικό από τη ζωή του Κωστάκη, όπως π.χ. φωτογραφίες και πίνακες.

Η έκθεση οργανώνεται σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στη μετάβαση της τέχνης από την αναπαράσταση στη μη-αντικειμενικότητα. Η αρχή έγινε με το Συμβολισμό για να ακολουθήσει στη συνέχεια ο Εξπρεσιονισμός. Ο Συμβολισμός αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα ως υπέρβαση της ιμπρεσιονιστικής αντίληψης έχοντας μια πνευματοκρατική κατεύθυνση. Η τέχνη οφείλει να φανερώνει την πραγματικότητα με γραφήματα, με σύμβολα, να μην την συλλαμβάνει με πιστό τρόπο. Αυτές οι ιδέες επηρέασαν σημαντικά το κίνημα του Εξπρεσιονισμού, το οποίο ενθάρρυνε τον Πειραματισμό. Διακήρυττε πως σημαντικό στην τέχνη δεν πρέπει πλέον να είναι η μίμηση της φύσης, αλλά η έκφραση των συναισθημάτων. Κι αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την επιλογή των χρωμάτων και των γραμμών. Μια από τις ηγετικές μορφές του κινήματος αυτού θεωρείται ο Wassily Kandinsky (1866-1944). Όντας μυστικιστής πίστευε στην αναγέννηση του κόσμου μέσα από μια νέα τέχνη ανόθευτης «εσωτερικότητας», καθώς και στην ψυχολογική επίδραση του καθαρού χρώματος (Περί του πνευματικού στοιχείου, 1912). Εμμέσως πλην σαφώς είναι ένας από τους πρωτοπόρους της αποκαλούμενης αφηρημένης τέχνης. Ο όρος αφηρημένη (ενν. τέχνη), όμως, δεν είναι εύστοχος, γι’ αυτό και προτιμάται η συγκεκριμένη τέχνη να αποκαλείται μη αντικειμενική ή ανεικονική. Βασικό της χαρακτηριστικό είναι η απλοποίηση του σχεδίου μέσω της απουσίας της φωτοσκίασης, τεχνική που δίνει μια επίπεδη εντύπωση δίνοντας έμφαση στα σχήματα και τα χρώματα. Ένας ακόμη σημαντικός πρωτοπόρος αυτής της τέχνης, ο Kazimir Malevich (1879-1935), αφού μελέτησε τα έργα των Cézanne και Picasso ως προς την ουσία των τυπολογικών τους στοιχείων, κατέληξε στην πρωτογενή σημασία των συμβόλων και των εκφραστικών γραφημάτων, στη λειτουργική, δηλαδή, δομή της εικόνας. Και κάπως έτσι γεννήθηκε το κίνημα του Σουπρεματισμού, γύρω στο 1913, προτείνοντας έναν κόσμο άδειο από αντικείμενα, με απόλυτη αφαιρετικότητα, καθιστώντας τον πίνακα ένα νοητικό εργαλείο.

[dropcap size=big]Η[/dropcap] δεύτερη ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στο έργο του Mikhail Matyushin (1861-1934), σημαντικό μέλος της Ομάδας Οργανικής Παιδείας (Soyuz Molodyozhi). Ο Matyushin υπήρξε, επίσης, δάσκαλος στο Κρατικό Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας (ΓΚΙΝΧΟΥΚ) της Πετρούπολης, όπου παρέδιδε μαθήματα για το Χρώμα. Ως επαγγελματίας μουσικός και ερασιτέχνης ζωγράφος ανέπτυξε τη θεωρία της τέταρτης διάστασης, συνδυάζοντας τις οπτικές με τις μουσικές τέχνες. Οι θεωρίες του αυτές δοκιμάστηκαν μέσα στις τάξεις του, τόσο στο ΓΚΙΝΧΟΥΚ όσο και στα εργαστήρια ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ (Ανώτατα Καλλιτεχνικά-Τεχνικά Εργαστήρια).

Στη συνέχεια, όμως, (ενότητα 3) κάποιοι από τους καλλιτέχνες κατέληξαν πως η τέχνη δεν πρέπει να αποσπάται από την πραγματικότητα, αντιθέτως να βοηθάει στον καθημερινό αγώνα, να γίνει τέχνη για το λαό. Η λεγόμενη παραγωγική τέχνη ενοποιήθηκε με τον Κονστρουκτιβισμό, κατά τον οποίο η ζωγραφική και η γλυπτική αποτελούν κατασκευές και όχι αναπαραστάσεις. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτές τις θεωρίες, πρέπει στην τέχνη να γίνεται χρήση των ίδιων υλικών και τεχνικών διεργασιών με αυτά της αρχιτεκτονικής. Η προσπάθεια αυτή είναι εμφανής και στα έργα του Vladimir Tatlin (1885-1953), τα οποία αποτελούν αφηρημένες τρισδιάστατες συνθέσεις. Στην έκθεση του ΜΜΣΤ παρουσιάζεται συγκεκριμένα, μέσω φωτογραφιών και μιας πρωταρχικής κατασκευής, η πτητική μηχανή του, Letatlin, η οποία θεωρείται το τελευταίο του μεγάλο έργο. Η ονομασία προέκυψε από τον συνδυασμό της ρωσικής λέξης letat, που σημαίνει πετάω, με το επίθετό του. Η ιδέα της κατασκευής ήταν απότοκο του ενθουσιασμού του για το πέταγμα των πουλιών καθώς και της πεποίθησής του πως η τέχνη πρέπει να κατασκευάζεται με απλά, οργανικά υλικά.

[dropcap size=big]Η[/dropcap] τέταρτη και τελευταία ενότητα της έκθεσης περιέχει έργα του Solomon Nikritin (1898-1965), ενός Ουκρανού καλλιτέχνη εβραϊκής καταγωγής. Ο Nikritin ήταν από τους πρώτους που δημιούργησαν μια μέθοδο για τον εκθεσιακό σχεδιασμό, σύμφωνα με την οποία κάθε έκθεση έχει ένα χειρόγραφο του περιεχομένου της και μια υφολογική κατεύθυνση. Ως σκηνοθέτης προσπάθησε να συνδέσει τη ζωγραφική με το θέατρο και έδωσε έμφαση στην πειραματική μελέτη της κίνησης και του ήχου. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο (1919-1920) αποτύπωσε τη φρίκη του πολέμου σε σχέδια που απεικονίζουν παράλογα συμπλέγματα ανθρώπων, ζώων και κατασκευών, τα λεγόμενα Μνημεία. Η σύνδεση της ζωγραφικής του με την έννοια του παραλόγου είναι κάτι που με τη σειρά του οδηγεί στην αίσθηση του τρόμου και της απόγνωσης.

Μετά την επίσκεψη στο μουσείο και την επαφή με τα ίδια τα έργα καταλαβαίνει κάποιος την αξία της συλλογής Κωστάκη, η οποία προέκυψε από το αλάνθαστο ένστικτο του Γεωργίου Κωστάκη (1913-1990), αφότου ο ίδιος εντυπωσιάστηκε το 1946 από πίνακα της Olga Rozanova (1886-1918) και ανακάλυψε έτσι την τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας. Πρόκειται για μια τέχνη που κατάφερε να προκαλέσει πρωτοφανή δυναμισμό και να εμπνεύσει τους καλλιτέχνες της εποχής της, απαγορεύτηκε όμως κατά το σταλινικό καθεστώς για να δώσει την σκυτάλη στον αδιάφορο σοσιαλιστικό ρεαλισμό.

Η έκθεση, η οποία διεξάγεται στο πλαίσιο του προγράμματος στενότερης συνεργασίας μεταξύ του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, διαρκεί έως τις 8 Μαΐου (Πέμπτη 10:00-22:00, Παρασκευή 10:00-19:00, Σάββατο 10:00-18:00, Κυριακή 11:00-15:00). Περισσότερες πληροφορίες:

ΜΜΣΤ: mmcart@mmca.org.gr
ΚΜΣΤ: www.greekstatemuseum.com, info@greekstatemuseum.com