Πριγκίπισσες της εποχής τους: Walt Disney Animation Studios 1937-1999

Τέσσερις πριγκίπισσες, τέσσερις ταινίες σε τρεις περιόδους-ορόσημα για τη Walt Disney Animation Studios από την πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους έως το τέλος του αιώνα

Όταν το 1937 η Walt Disney Animation Studios αποφασίζει να κυκλοφορήσει την πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους, ο αμερικάνικος κινηματογράφος διένυε ήδη τη τρίτη δεκαετία ζωής του.  Το ίδιο ίσχυε και για το χώρο παραγωγής ταινιών κινουμένων σχεδίων με τις πρώτες απόπειρες δημιουργίας ταινιών μικρού μήκους να εμφανίζονται στα 1900s. Τα  δεδομένα που ίσχυαν μέχρι  το 1937 λοιπόν, μπορούν να εξεταστούν υπό το πρίσμα της επικρατούσας στυλιστικής κατεύθυνσης που έμεινε γνωστή ως rubber hose animation. Συγκεκριμένος σχεδιασμός με έμφαση στο καρτουνίστικο στοιχείο και φόρμες που ο ίδιος ο Walt Disney θα παραμερίσει, χρόνια μετά τη δημιουργία του θρυλικού Steamboat Willie και των ταινιών που ακολούθησαν.

Η πρώτη ηρωίδα σε ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους δεν είναι ούτε ποντίκι, ούτε σκύλος, ούτε πάπια αλλά μία δεκατετράχρονη πριγκίπισσα που με την εμφάνισή της σήμανε τόσο την έναρξη της «Χρυσής Εποχής» (Golden Age 1937-1942) για την παραγωγή ταινιών κινουμένων σχεδίων της Walt Disney Animation Studios όσο και του αργότερα γνωστού σε όλους μας σύμπαντος Disney Princess. Πρόκειται για τη γνωστή σε όλους μας Χιονάτη στη ταινία Snow White and the seven dwarfs (ελ Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι).

Για το γύρισμα της ταινίας, ο ίδιος ο Walt Disney αποφάσισε να ακολουθήσει τους κανόνες που ίσχυαν στις live-action ταινίες της εποχής, τόσο σεναριακά όσο και στυλιστικά. Έχουμε επομένως μια ταινία που σε πολλά επίπεδα αντανακλά τις σύγχρονες τάσεις της εποχής: μιας μετεξπρεσιονιστικής κινηματογραφικής περιόδου που έδωσε έμφαση στις έντονες αντιθέσεις. Τόσο η Χιονάτη, η οποία είναι εσωτερικά το σύμπλεγμα αυτών των αντιθέσεων και συναισθημάτων, όσο και το σενάριο της ταινίας που εξυπηρετεί τούτο το σκοπό. Από τη χαρούμενη Χιονάτη που τραγουδάει στα ζωάκια του δάσους, στη Χιονάτη που τρέχει έντρομη στο σκοτάδι προκειμένου μη δολοφονηθεί από τη σατανική βασίλισσα. Στο ψυχισμό τους οι δύο γυναίκες αντιπροσωπεύουν το γυναικείο πολύπλευρο δίπολο (αθωότητας και κακίας-ανεμελιάς και ματαιοδοξίας- νεότητας και γήρατος) που επικρατούσε (και) στην κινηματογραφική glamour ταυτότητα της εποχής του ’30.

Ο Walt Disney πήρε τον κλασικό μύθο της Χιονάτης, όπως αυτός δημοσιεύτηκε από τους αδερφούς Grimm στο βιβλίο τους Grimms’ Fairy Tales το 1812 και τελειοποιήθηκε το 1854 και τον αναδιαμόρφωσε, σχεδιαστικά τουλάχιστον, για να χωρέσει στα στυλιστικά καλούπια της εποχής του παρά τον γερμανικό Μεσαίωνα στον οποίο εκτυλίσσεται ο μύθος. Η Χιονάτη είναι ένα κορίτσι με μαύρα μαλλιά σαν τον έβενο που όμως έχουν το χαρακτηριστικό sleek and wavy στυλ χτενίσματος της δεκαετίας που παραπέμπει και στη προγενέστερη non-disney δημοφιλή φιγούρα Betty Boop.

Επιπροσθέτως, τα φρύδια της Βασίλισσας ακολουθούν τη ζωγραφιστή, λεπτή γραμμή φρυδιών, στοιχείου-σήματος κατατεθέν του γυναικείου προσώπου της εποχής. Ακόμη και τα χαρακτηριστικά των προσώπων τους είναι σχεδιασμένα με τρόπο που να προσθέτουν μια ρεαλιστική βάση στη καρτουνίστικη φιγούρα. Από τα αμυγδαλωτά και σαγηνευτικά μάτια της βασίλισσας στα μικρά και παιχνιδιάρικα της Χιονάτης, όλα μελετημένα με γνώμονα τις επικρατούσες συνθήκες της εποχής και του οράματος του Walt Disney για μια ταινία κινουμένων σχεδίων που θ’αποτελούσε ένα κράμα σουρεαλισμού και ρεαλισμού.

Έντεκα χρόνια αργότερα, το 1950 με τον πόλεμο πλέον να αποτελεί παρελθόν και για τον κινηματογραφικό κόσμο της Walt Disney Animation Studios, κάνει πρεμιέρα η ταινία Cinderella (ελ Σταχτοπούτα) που συστήνει στο κοινό μία ακόμη νεαρή κοπέλα που θα αποτελέσει επιπλέον προσθήκη στο φανταστικό σύμπαν των Disney Princess. Πρόκειται για τη Σταχτοπούτα, η οποία με τη σειρά της θα σημάνει την έναρξη μιας νέας κινηματογραφικής περιόδου για την Walt Disney: της «Αργυρής Εποχής» (Silver age 1950-1967) που άφησε πίσω της τη «Πολεμική Εποχή» (Wartime Era 1943-1949).

Η Σταχτοπούτα αποτελεί την ενσάρκωση της Αμερικανίδας γυναίκας που κατέκτησε το αμερικάνικο όνειρο. Είναι όμορφη, αγνή με ξανθά μαλλιά και γαλάζια μάτια. Εργατική όσον αναφορά τις δουλειές του σπιτιού που πάντα ελπίζει σε ένα καλύτερο αύριο χωρίς όμως να είναι διατεθειμένη να κάνει κάτι για να αλλάξει το παρόν της. Αυτό είναι δουλειά του Αμερικανού άνδρα ή, όπως στη περίπτωση της Σταχτοπούτας, εξωτερικών -από μηχανής θεών- παραγόντων.

Πιο συγκεκριμένα, τον υπέροχο του χαρακτήρα της έρχεται να τελειοποιήσει η αδύνατη φιγούρα της με τη λεπτή μέση, το hyperfeminine πρότυπο ομορφιάς για τη γυναίκα του ’50 και η υψηλή ραπτική στα κουρελιασμένα ρούχα της και το φόρεμα του χορού –που ακολουθούσαν τη γραμμή των σύγχρονων γυναικείων ενδυμάτων– παρόλο που ο Walt Disney χρησιμοποίησε την εκδοχή του μύθου από τον Γάλλο Charles Perrault που γράφτηκε το 1697. Ωστόσο η ζηλιάρα μητριά της και οι κακότροπες αδερφές της στηρίζουν περισσότερο το αυθεντικό, κατά τον μύθο, ιστορικό στοιχείο. Η ταινία μένει περισσότερο πιστή στη γαλλική Baroque (Μπαρόκ) αισθητική στο κομμάτι των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων της ταινίας, παρά στο ενδυματολογικό στο οποίο υπάρχουν μπαρόκ ψήγματα θέτοντας το χρονικό πλαίσιο του έργου σε άχρονο.

Παρόλα αυτά η ταινία Cinderella κατάφερε να μας δώσει την πιο iconic σκηνή στην ιστορία των ταινιών κινουμένων σχεδίων, και αναφέρομαι φυσικά στη σκηνή μεταμόρφωσης της Σταχτοπούτας σε μια ιστορία δοσμένη ως κλασσική χολιγουντιανή παραγωγή των 50s -φτάνει κανείς ν’ ακούει τα έγχορδα και vocals στο background-.

Παρακάτω και προς το τέλος της ίδιας δεκαετίας και πιο συγκεκριμένα το 1959, η Walt Disney Animated Studios, διανύοντας ακόμη την «Αργυρή Εποχή» της και έχοντας πει κι άλλες ιστορίες στο μεταξύ, αποφάσισε να ξανακοιτάξει πίσω στη «Χρυσή Εποχή» της και να αντλήσει υλικό από εκεί προσθέτοντας άλλη μια πριγκίπισσα στο ενεργητικό της. Η Aurora ή Αυγούλα στα ελληνικά, στην ταινία Sleeping Beauty (ελ Η Ωραία Κοιμωμένη) είναι η μόνη πριγκίπισσα που εμφανίζεται τα λιγότερα λεπτά σε ταινία όπου είναι πρωταγωνίστρια. Κι αυτό γιατί η εταιρία είχε αλλάξει τον τρόπο που ήθελε να πει μια ιστορία: η πριγκίπισσα είναι μέρος της ιστορίας, η ιστορία δεν είναι για αυτήν. Η ιστορία πραγματεύεται το καλό και το κακό και έχει στον αντίποδα της Aurora την Maleficent (Μαγκούφισσα) «την δεξιοτέχνη του κακού», ακολουθώντας και τα πρότυπα ταινιών τρόμου και φιλμ νουάρ με τις damsels in distress (κορίτσια σε κίνδυνο) που χρειάζονται τον άνδρα για να τις σώσει.

Επιπλέον, το σκηνικό background έχει τετραγωνισμένη φόρμα στη συγκεκριμένη ταινία, πράγμα που τη κάνει να απομακρύνεται πολύ από τους ρεαλιστικούς κανόνες. Και οι φιγούρες ακολουθούν αυτή τη θέση με έντονες καθαρές γραμμές, σε αντίθεση με το smooth περίγραμμα των παραπάνω ταινιών. H Αurora δεν ακολουθεί κανένα πρότυπο μόδας της εποχής του ’50, το ίδιο και η νέμεσι της, Maleficent.  Το έργο μένει πιστό στο μύθο του, τοποθετημένο σε έναν γερμανικό Μεσαίωνα χωρίς υπερβολικές παραφωνίες. Τα μόνα σημεία άξια προσοχής  είναι τα φορέματα της Aurora με το άνοιγμα του γενέθλιου φορέματος στο ύψος των ώμων της και το μάκρος της φούστας της χωριάτικης ενδυμασίας της που θα έπρεπε να φτάνει τους αστραγάλους της. Το πρώτο λάθος φαίνεται να μη κάνει η Maleficent με το full body φόρεμά της και το κερατώδες στέμμα της που παραπέμπει σε μείζον θέμα του Μεσαίωνα: το δαιμονικό στοιχείο στο φαντασιακό πλαίσιο του μεσαιωνικού κόσμου.

Προχωρώντας παρακάτω η Walt Disney Animation Studios ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με την αποτυχία μετά το θάνατο του Walt Disney, το 1966. Οι ταινίες κινουμένων σχεδίων της «Χάλκινης Περιόδου» δεν αγκαλιάστηκαν από το κοινό καθώς οι δημιουργοί, χωρίς την εποπτεία του Disney, αποφάσισαν να δοκιμάσουν νέες πηγές άντλησης θεματολογίας καθώς και καινούργιους τρόπους σχεδιασμού. Η «Χάλκινη Περίοδος» (Bronze Age 1970-1988) διήρκεσε δεκαοχτώ χρόνια και ήρθε να την διαδεχτεί η «Αναγέννηση» (Renaissance 1989-1999) για την παραγωγή ταινιών με γνωστές προσθήκες πριγκιπισσών στο κατάλογο Disney Princess όπως The Little Mermaid, Beauty and the Beast, Mulan και Pocahontas.

Η πιο αντιπροσωπευτική ηρωίδα ταινίας κινουμένων σχεδίων αυτής της περιόδου που να αποτελεί παράλληλα και καθρέφτη της σύγχρονης γυναίκας των 90s είναι η Ποκαχόντας στην ταινία Pocahontas (1995).  Οι δημιουργοί  φαίνεται να άρχισαν να καταλαβαίνουν τι ήταν αυτό που έλειπε από τις ταινίας των προηγούμενων ετών: τραγούδια. ‘Έτσι τη συγγραφή των τελευταίων αποτέλεσε μείζον θέμα για τους ειδικούς, με αποτέλεσμα τα περισσότερα αξιομνημόνευτα τραγούδια, που σημάδεψαν μια γενιά, να προέρχονται από τις ταινίες τις συγκεκριμένης περιόδου.

Μια διαφορετική πριγκίπισσα συγκριτικά με τις προκατόχους της. Είναι ατίθαση, γενναία και προπάντων δεν θεωρεί τον γάμο μοναδική πηγή της ευτυχίας της. Η Ποκαχόντας είναι η γυναικεία μορφή που εμφανίζεται σε διάφορα είδη live-action ταινιών της εποχής, σε περιοδικά μόδας και πασαρέλες. Είναι ψηλόλιγνη, δεν είναι λευκή και αναζητά το ποια  πραγματικά είναι ως αυτόνομο άτομο στη μικρο-κοινωνία της και παράλληλα στον κόσμο της ενώ γράφεται η Ιστορία. Το ρούχο της είναι σχεδιασμένο σε 90s γραμμές σε συνδυασμό με ethnic στοιχεία του πολιτισμού της, ενώ η φιγούρα της παραπέμπει σε supermodels της εποχής όπως η Naomi Campbel, η Cindy Crowford, η Claudia Schiffer κ.τ.λ. Ακόμη, η εκφρασμένη γυναικεία σεξουαλικότητα έπαψε να είναι ταμπού αρκετά χρόνια πριν την δημιουργία της ταινίας, κάτι που οι δημιουργοί  πρόσθεσαν με μαεστρία στην πριγκίπισσα τους , κάτι που έκανε την ίδια και τη μητέρα φύση, που υπερασπίζεται με σθένος, ένα.

Συμπερασματικά η κάθε ταινία που δημιουργείται μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο είναι ταυτόχρονα αντανάκλαση και της εποχής μέσα στην οποία συντελείται. Στις ταινίες κινουμένων σχεδίων είναι περισσότερο εμφανές τηn τελευταία δεκαετία με τη παραγωγή μόνο 3D (τρισδιάστατων) ταινιών από την Walt Disney Animation Studios. Η Tiana από την ταινία The Princess and the Frog (2009) είναι η τελευταία 2D (δισδιάστατη) πριγκίπισσα -μιας και μιλάμε γι’ αυτές- που έλαβε την έγκριση για να προστεθεί με τις υπόλοιπες στη συλλογή Disney Princess.

Πηγές Φωτογραφιών: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12

Κείμενο: Διμηνίδης Δανιήλ (Lavart).