Ποια η ετυμολογία του όρου πτυελοδοχείο και ποια η ιστορία του;

Πού συναντάμε τον όρο πτυελοδοχείο και τι σημαίνει;

Πτυελοδοχείο είναι το ειδικό δοχείο, το οποίο βρίσκεται συνήθως σε δημόσιους χώρους ώστε να φτύνει κανείς μέσα σε αυτό. Πιο συγκεκριμένα, η ετυμολογία του όρου είναι η εξής: προέρχεται από το ουσιαστικό πτύαλον που σημαίνει σάλιο και από το δοχεῖον< δοχή< δέχομαι. Ο όρος πτύαλον προέρχεται από το αρχαίο ρήμα πτύω που στον Όμηρο σήμαινε φτύνω. Επιπλέον, όμως γίνεται χρήση του όρου και για την θάλασσα που σημαίνει ξέβρασμα και χρησιμοποιείται και για τα κύματα «ἐπ’ἀϊόνι πτύονταω» όπως αναφέρεται στον Θεόκριτο.

Δε μ’ αναγνωρίζετε γιατί έλειπα καιρό,
τα δάκρυά μου δε σας λένε κάτι.
Λοιπόν, διηγηθείτε μου τι έγινε εδώ
να βρω ξανά του νήματος την άκρη.

Πείτε μου εκείνες τις ιστορίες σας,
που κάνουν τα καλάμια να λυγίζουν,
στα όρια των χωραφιών κι εν μέσω άπνοιας
τα μέτωπα των αγροτών δροσίζουν.
Πείτε μου εκείνες τις ιστορίες σας.

Φωτογραφίες δείξτε μου αυτών που Κυριακή
γεννήθηκαν κι εκείνων που έχουν πέσει,
από τη βάρκα λίγο πριν φτάσει στην ακτή,
γιατί η ζωή τους πια δεν τους αρέσει.

Τα τραγούδια πείτε μου που λέτε την αυγή,
σαν σβήνουνε τα φώτα στην πλατεία.
Καθώς και τ’ απογεύματα μετά την προσευχή
και πριν να ξεκινήσει η αλητεία.
Τα τραγούδια πείτε μου που λέτε την αυγή.

Αν συνεχίζουν πείτε μου κοιτώντας τη φωτιά,
οι άνθρωποι να κάθονται στις φτέρνες,
και αν οι ομορφότερες γυναίκες στα κρυφά,
κάτω από τη γλώσσα εκτρέφουν σμέρνες.

Πείτε μου, ακόμα, αν έρχεται στην άκρη του χωριού
ο λύκος του θανάτου τους χειμώνες,
που σαν κουνούσε την ουρά το γάλα έπηζε
στα τρομαγμένα στήθη απ’ τις λεχώνες.
Πείτε μου ακόμα αν έρχεται στην άκρη του χωριού.

Πείτε μου, μη βρέθηκε η σκάφη που, παλιά,
λουζόμουνα με ήλιο και με χιόνι
ή τα μαλλιά που φύλαξε απ’ την πρώτη μου κούρα
η μάνα που ακόμα ρούχα απλώνει.

Το πτυελοδοχείο του Μπακούνιν το χυτό,
συντρόφια, μήπως βρέθηκε και κείνο,
να φτύσω μέσα με οργή που οι νέες εποχές
με κάνουνε να μοιάζω με κρετίνο.

Η ιστορία του πτυελοδοχείου

Από τη μια πλευρά τα πτυελοδοχεία ήταν δοχεία που δέχονταν τα πτύελα (σάλια), αλλά από την άλλη ήταν ειδικά κατασκευασμένα για να δέχονται απορρίμματα καπνού ή κρασιού μετά από δοκιμή. Επιπλέον, γίνεται χρήση του στα νοσοκομεία και στα οδοντιατρεία. Συνήθως, ήταν κατασκευασμένα από μπρούτζο, ώστε να μην οξειδώνονται, αλλά και από άλλα υλικά όπως ο σίδηρος, το γυαλί, καθώς και από πορσελάνη από την οποία αποτελούνταν τα πιο καλής ποιότητας πτυελοδοχεία. Αρκετά πτυελοδοχεία είχαν επάνω τους καπάκι για να εκκενώνεται το περιεχόμενο τους, αλλά και για να είναι πιο εύκολος ο καθαρισμός τους. Βέβαια, σε ορισμένα ακριβά ξενοδοχεία υπήρχαν πτυελοδοχεία με περίτεχνες διακοσμήσεις που απεικόνιζαν την πολυτέλεια του χώρου.  Οι γιατροί συνιστούσαν, επίσης, σε όσους είχαν φυματίωση να χρησιμοποιούν δικά τους πτυελοδοχεία τσέπης και να μην φτύνουν στα δημόσια. Στα τέλη του 19ου αιώνα, τα πτυελοδοχεία υπήρχαν σε πάμπ, οίκους ανοχής, ξενοδοχεία, καταστήματα, τράπεζες των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αυστραλίας, καθώς και σε οποιονδήποτε άλλο δημόσιο χώρο. Αυτό σήμανε τεράστια πρόοδο στη δημόσια υγεία εφόσον απαγορεύτηκαν σε ορισμένους τόπους τα δημόσια φτυσίματα στα πεζοδρόμια και θεσπίστηκαν νόμοι για την επικράτηση των πτυελοδοχείων. Τα δημόσια πτυελοδοχεία περιείχαν επιπλέον μια αντισηπτική ουσία που αποτελούσε αρωγή στην ανοσία από αρρώστιες, όπως η φυματίωση. Το 1918, όμως, εν μέσω της ισπανικής γρίπης, άρχισε να παρακμάζει η χρήση τους. Πτυελοδοχεία εντοπίστηκαν, παρόλα αυτά, σε απορρίμματα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου που αποδεικνύουν τη χρήση τους ακόμα και τότε. Πλέον, έχει περιοριστεί κατά πολύ η χρήση τους και υπάρχουν κυρίως σε μουσεία καπνού. Σήμερα, τα πτυελοδοχεία κατασκευάζονται κυρίως για όσους μασούν καπνό, αλλά και για τους δοκιμαστές κρασιών στις διάφορες εκθέσεις οίνου.

Λάνγκστον Χιουζ: «Τα Μπρούτζινα πτυελοδοχεία»

Καθάρισε τα πτυελοδοχεία, αγόρι.
Ντιτρόιτ,
Σικάγο,
Ατλάντικ Σίτι,
Παλμ Μπητς.
Καθάρισε τα πτυελοδοχεία.
Ο ατμός στις κουζίνες του ξενοδοχείου,
Και ο καπνός στα λόμπυ του ξενοδοχείου,
Και η γλίτσα στα πτυελοδοχεία του ξενοδοχείου:
Μέρος της ζωής μου.
Ε, αγόρι!
Μια πεντάρα,
Μια δεκάρα,
Ένα δολάριο,
Δύο δολάρια την ημέρα.
Ε, αγόρι!
Μια πεντάρα,
Μια δεκάρα,
Ένα δολάριο,
δύο δολάρια
Να αγοράσω παπούτσια για το μωρό.
Έχω να πληρώσω το ενοίκιο του σπιτιού
Τζιν, το Σάββατο,
Την εκκλησία την Κυριακή.
Θεέ μου!
Μωρά και τζιν και εκκλησία
Και γυναίκες και την Κυριακή
Όλα ανακατεύονται με δεκάρες και
Δολάρια και καθάρισμα πτυελοδοχείων
Και το ενοίκιο του σπιτιού να πληρώσω.
Ε, αγόρι!
Ένα γυαλισμένο μπολ από ορείχαλκο είναι όμορφο στον Κύριο.
Ο φωτεινός γυαλισμένος ορείχαλκος, όπως τα κύμβαλα
Των χορευτών του Βασιλιά Δαβίδ,
Όπως και τα ποτήρια κρασιού του Σολομώντα.
Ε, αγόρι!
Ένα καθαρό πτυελοδοχείο στο βωμό του Κυρίου.
Ένα καθαρό φωτεινό πτυελοδοχείο όλα πρόσφατα γυαλισμένα
Τουλάχιστον αυτό μπορώ να προσφέρω.
Έλα εδώ, αγόρι!

Κείμενο: Δήμητρα Γκαμπλιά (Lavart)

Πηγές πληροφοριών: 1,2,3,4

Πηγές φωτογραφιών: 1,2,3