Το κλασικό πείραμα του Χάρρυ Χάρλοου σχετικά με την ψυχολογία των ζώων χρησιμοποιείται ως αναλογία για να εξηγήσει τη δημιουργία και τη διατήρηση της συλλογικής κουλτούρας, κανόνων, κανονισμών και διαδικασιών, που εξακολουθούν να ισχύουν στη συλλογική δράση μιας κοινωνικής ομάδας, ακόμη κι αφού ο αρχικός λόγος για την εισαγωγή τους ξεχνιέται ή καταντάει ασήμαντος. Είναι η ιστορία πέντε πιθήκων, μιας μπανάνας και της δημιουργίας της κοινωνικής νόρμας.
Κατά τη δεκαετία του 60, ο Xάρρυ Χάρλοου διεξήγαγε ένα πείραμα για να ερευνήσει την συμπεριφορά του όχλου. Έκλεισε 5 μαϊμούδες σ’ ένα κλουβί, από το ταβάνι του οποίου κρέμονταν μπανάνες. Μια σκάλα κάτω από τις μπανάνες ήταν ο τρόπος που τα ζώα μπορούσαν να τις φτάσουν. Όταν η πρώτη ανέβηκε τη σκάλα για να πάρει τις μπανάνες, ο Χάρλοου έβρεχε με παγωμένο νερό τις υπόλοιπες από κάτω, ενώ το ίδιο έγινε και όταν μια ακόμα μαϊμού πήγε να τις φτάσει. Σε κάθε παρόμοια απόπειρα, ο επιστήμονας έβρεχε επανειλημμένα τα υπόλοιπα ζώα με παγωμένο νερό. Τη στιγμή που και η τρίτη μαϊμού πήγε να πάρει τη λιχουδιά, οι άλλες γνωρίζοντας τι τις περιμένει, την έπιασαν και την ξυλοκόπησαν. Το ίδιο έγινε και με την επόμενη. Τότε, ο Χάρλοου σκέφτηκε να αντικαταστήσει μια παλιά μαϊμού με μια καινούρια. Έχοντας άγνοια η καινούρια για το τι συμβαίνει στην περίπτωση που πάει κάποια να πάρει το φαγητό, είπε να δοκιμάσει την τύχη της. Οι παλιές όμως την έπιασαν και την χτύπησαν. Ακολούθως, ο Χάρλοου άλλαξε κι άλλη μια παλιά μαϊμού με μια καινούρια. Όταν πάλι η νεοφερμένη δοκίμασε να πιάσει το φαγητό, οι υπόλοιπες επανέλαβαν το αναμενόμενο. Εν τέλει, παρ’ όλο που όλες οι παλιές μαϊμούδες αντικαταστάθηκαν με νέες, κάθε φορά που μια πήγαινε να πάρει την μπανάνα δεχόταν την βία των υπολοίπων. Κι αυτό, όχι γιατί ήξεραν ότι θα τις καταβρέξουν με νερό, καθώς αυτές δε βίωσαν ποτέ κάποια τέτοια συνθήκη, αλλά γιατί, όταν αυτές προσπάθησαν να φάνε, υπέστησαν αυτές τις συνέπειες.
Και το φαινόμενο αυτό, έρχεται να εξηγήσει η έννοια της «κοινωνικής νόρμας». Κοινωνικές νόρμες είναι τα προσδοκώμενα πρότυπα συμπεριφοράς των κοινωνικών ομάδων. Αυτές οι ομάδες κυμαίνονται από ομάδες φιλίας και ομάδες εργασίας έως έθνη. Υπάρχουν νόρμες που καθορίζουν την αρμόζουσα συμπεριφορά για κάθε κοινωνική ομάδα. Καθώς κινούμαστε από τη μία ομάδα στην άλλη, η συμπεριφορά μας μεταβάλλεται ανάλογα.
Φυσικά, η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πολύ πιο περίπλοκη από αυτή των ζώων, ωστόσο ορισμένες φορές αποδεικνύεται προβλέψιμη όσον αφορά την επίλυση προβλημάτων κι αυτό οφείλεται κυρίως στην επιρροή της ομαδικής κουλτούρας. Ο Edgar Schein, ένας διακεκριμένος κοινωνικός επιστήμονας, προσφέρει έναν τυπικό ορισμό της ομαδικής κουλτούρας: «ένα μοτίβο από βασικές διαμοιρασμένες υποθέσεις/πεποιθήσεις που έχει αφομοιωθεί από μία ομάδα όσο αυτή έλυνε τα προβλήματα εξωτερικής προσαρμογής και εσωτερικής ενσωμάτωσης, το οποίο έχει δουλέψει αρκετά καλά, ώστε να θεωρείται έγκυρο και να διδάσκεται, επομένως, στα νέα μέλη ως ο σωστός τρόπος να αντιλαμβάνονται, να σκέφτονται και να αισθάνονται ό,τι έχει σχέση με αυτά τα προβλήματα».
Στις υπο-ομάδες των οργανισμών, οι διαμοιρασμένες πεποιθήσεις ενδέχεται να αμφισβητηθούν από τους νεοφερμένους, όσο αυτοί προσπαθούν να «πάρουν την μπανάνα». Ωστόσο, επειδή τα παλιά μέλη της ομάδας είναι πιθανό να μην θυμούνται καν το γιατί πράττουν μ’ αυτόν τον τρόπο, η απάντησή τους μπορεί να είναι όμοια μ΄ αυτή των μαϊμούδων που τιμωρούν το νέο μέλος. Μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, το νέο αυτό μέλος υιοθετεί τις ίδιες συνήθειες με τα υπόλοιπα κι έτσι, το status quo διατηρείται.
Για παράδειγμα, κάποιες εταιρείες διατηρούν ακόμα τον κανόνα του μαύρου μελανιού (black ink), δηλαδή την υποχρεωτική χρήση του μαύρου έναντι του μπλε, ως κατάλοιπο των τεχνολογικών αδυναμιών του παρελθόντος. Κάποια στιγμή στο παρελθόν, όταν εισήχθη αυτός ο κανονισμός, το μπλε μελάνι δεν ήταν τόσο «καθαρό» κι έντονο στα φωτοαντίγραφα, εξαιτίας των περιορισμένων δυνατοτήτων των μηχανών. Ωστόσο, παρ’όλο που κάτι τέτοιο δεν ισχύει σήμερα, αφού η βιομηχανία των φωτοαντιγράφων έχει εξελιχθεί σημαντικά (δυνατότητα έγχρωμης αντιγραφής), ο συγκεκριμένος κανονισμός εξακολουθεί να έχει ισχύ.
Το social correctness είναι τόσο παρόν στην καθημερινή μας ζωή που είναι ικανό να μας καθηλώσει στις καθεστηκυίες δυστοπίες μας, κάνοντάς μας έρμαια του παρόντος. Ακολούθως, παραμένουμε δεσμώτες μιας δυσλειτουργικής και περιοριστικής κοινωνίας, αδύναμης να αντικρίσει το δρόμο της αναβάθμισης και της εξέλιξης. Ο άνθρωπος, ως είδος, έχει την δυνατότητα να ξεπεράσει αυτή την λογική και υπάρχουν άνθρωποι ανάμεσά μας που ήδη εφαρμόζουν τον χρυσό κανόνα της αμφισβήτησης. Μολαταύτα, για να αυξηθεί το ποσοστό αυτών των ανθρώπων πρέπει ψήγματα αυτής της γνώσης να αρχίσουν να μας γίνονται οικεία από τα πρώιμα στάδια της ζωής μας (π.χ. μέσω της εκπαίδευσης).
Όλοι οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί και να μην στηριζόμαστε στις προηγούμενες επιτυχίες ως δικαιολογία για να κάνουμε αυτό που έχει λειτουργήσει στο παρελθόν. Σε αυτούς τους ταχέως μεταβαλλόμενους καιρούς που ζούμε, τα πράγματα αλλάζουν τόσο γρήγορα που είναι σημαντικό να επανεκτιμούνται τα πάντα, ώστε να αποκτούν συνεχώς νέες προοπτικές.
Η ιστορία με την μαϊμού και τη μπανάνα του Χάρλοου είναι σίγουρα ένας υπεραπλουστευτικός τρόπος προσέγγισης της περίπλοκης ανθρώπινης συμπεριφοράς, όμως είναι μία πολύ καλή ιστορία για να θυμόμαστε κάθε φορά που πετυχαίνουμε τον εαυτό μας να αναρωτιέται «Γιατί το κάνουμε αυτό;» και η απάντηση είναι κάτι σαν «πάντα έτσι το κάναμε». Απλώς και μόνο επειδή κάτι γινόταν πάντα μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο, αυτό δεν σημαίνει ότι ο τρόπος δεν μπορεί να αλλάξει. Απλώς πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πόσο πολύ θέλουμε την μπανάνα και πόσα είμαστε πρόθυμοι να ρισκάρουμε για να την κερδίσουμε.
Συνέντευξη Δρ. Μάνου Δανέζη για το πείραμα των μαϊμούδων στο Κρήτη Tv
You are currently viewing a placeholder content from YouTube. To access the actual content, click the button below. Please note that doing so will share data with third-party providers.
Πηγές πληροφοριών: Συνέντευξη Δρ. Μάνου Δανέζη στο Κρήτη Tv, exe-coach.com
Κείμενο: Εύη Καλαϊτζή (Lavart)
