Του Εμμανουήλ Pοΐδη
Το 1866, ο λογοτεχνικός κόσμος της Ελλάδας συνταράζεται από ένα πρωτοφανές σκάνδαλο. Δημοσιεύεται το λογοτεχνικό έργο του Εμμανουήλ Pοΐδη με τίτλο Πάπισσα Ιωάννα και υπότιτλο Μεσαιωνική Μελέτη.
Πρόκειται για την αναπαραγωγή ενός μύθου που ο συγγραφέας πρωτοάκουσε στη Γένοβα όταν ήταν παιδί και τον σημάδεψε τόσο, ώστε μεγαλώνοντας αφιέρωσε πολύ χρόνο ψάχνοντας σχετικές πηγές στις βιβλιοθήκες της Γερμανίας και της Αθήνας : τον 9ο αιώνα, μια γυναίκα φημολογείται ότι κατόρθωσε να παραπλανήσει την καθολική Εκκλησία και να ανέλθει στον παπικό θρόνο για κάποιο χρονικό διάστημα.
Ο Pοΐδης ξεκινά την ιστορία του από τη γέννηση της Ιωάννας, η οποία υπήρξε καρπός της ένωσης δυο ιεραποστόλων. Η απόφασή της να ασπαστεί το μοναχισμό δεν την εμποδίζει να ερωτευτεί το μοναχό Φρουμέντιο, τον οποίο ακολουθεί στα ταξίδια του στην Ευρώπη μεταμφιεσμένη σε άντρα. Η εγκατάστασή της στη Ρώμη σημαίνει την αρχή του τέλους της, καθώς η Ιωάννα ανεβαίνει στην εκκλησιαστική ιεραρχία γοργά, αποκρύπτοντας το φύλο της, χωρίς όμως να απαρνηθεί τα πάθη της. Αναρριχάται στον παπικό θρόνο και συνάπτει σχέση με τον θαλαμηπόλο της, μένοντας έγκυος. Το φριχτό μυστικό της αποκαλύπτεται όταν, κατά τη διάρκεια μιας λιτανείας, την πιάνουν οι πόνοι της γέννας, με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή της μαζί με το παιδί.
Με γλώσσα κοφτερή και ύφος διακριτικά ειρωνικό, ο Συριανός συγγραφέας στηλιτεύει τα κακώς κείμενα της Εκκλησίας, η οποία ευαγγελίζεται την αγνότητα, ωστόσο συχνά κρύβει στους κόλπους της ανομολόγητα αμαρτήματα.
Η υπόθεση του έργου βρίθει περιστατικών υποκρισίας από ανθρώπους που διακηρύσσουν την τιμιότητά τους – αποτελώντας έτσι ένα έμμεσο κοινωνικό σχόλιο, παρουσιάζει συναρπαστικά στοιχεία ταξιδιωτικής περιπέτειας, προσφέρει μια σχεδόν πιστή απεικόνιση της μεσαιωνικής εποχής και παρουσιάζει τον έρωτα ως καταλυτικό παράγοντα καταστροφής.
Παρόλο που σκοπός του Pοΐδη δεν είναι να προκαλέσει, η Πάπισσα Ιωάννα προσβάλλει τον καθωσπρεπισμό και τα ήθη των θρησκόληπτων Ελλήνων – εξάλλου, η τακτική του συγγραφέα να πλουτίσει το υλικό του με πλήθος υποσημειώσεων και παραπομπών, καθιστά στον αναγνώστη δύσκολο να ξεχωρίσει πού τελειώνει η ιστορική έρευνα και πού αρχίζει η φαντασία. Έτσι, νύξεις για το σκοταδισμό της μεσαιωνικής κοινωνίας ή κομμάτια μύθου, μπορούν να μεταφραστούν ως βιτριολική σάτιρα για κάθε επίκαιρο θέμα, προκαλώντας εκνευρισμό και οργή στους εύθικτους της εποχής.
Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια και να πραγματοποιηθούν πολλές μεταφράσεις του έργου σε διάφορες γλώσσες, για να αναγνωριστούν η λογοτεχνική του αξία, αλλά και η δύναμη της πένας και του πνεύματος του συγγραφέα.
Οι εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ κυκλοφορούν το έργο του Pοΐδη σε μια έκδοση εμπλουτισμένη με τον αφορισμό του (εγκύκλιος της Ιεράς Συνόδου «περί αποκηρύξεως βλασφήμου και κακοήθους βιβλίου»), καθώς και με τις επιστολές «ενός Αγρινιώτου», υπογεγραμμένες από κάποιον Διονύσιο Σουρλή, ψευδώνυμο του ίδιου του συγγραφέα. Επιπλέον, διατίθεται το περίφημο «Υπόμνημα συνοδεύον την ανακοπήν του υπ’ αριθμόν 32 βουλεύματος των κ.κ. Πλημμελειοδικών», ως απόδειξη για την έκταση του σκανδάλου που δημιουργήθηκε, αλλά και η απάντηση του Pοΐδη για το συμβάν με τίτλο Ολίγαι Λέξεις. Την Εισαγωγή του βιβλίου υπογράφει ο Γιάννης Παπαθεοδώρου, αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Πρόκειται για μια έκδοση πλήρη, που προσφέρει στον αναγνώστη το έργο στην πρωτότυπη μορφή του μαζί με το παρασκήνιο και τα ντοκουμέντα της εποχής, ένα μοναδικό κομμάτι για κάθε βιβλιοθήκη.
