“All art is autobiographical; the pearl is the oyster’s autobiography.”
Ο Φελίνι κάποτε διαμόρφωσε τις βασικές προϋποθέσεις για να γίνει κάποιος σκηνοθέτης. Περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την περιέργεια, την ταπεινοφροσύνη μπροστά στη ζωή, την επιθυμία να δει κάποιος τα πάντα μέσα από έναν φακό, την τεμπελιά, την άγνοια, την αδικία και την ανεξαρτησία. Ενώ πιθανότατα όλες αυτές οι ιδιότητες διαπερνούν τις ταινίες του, είναι η περιέργειά τους για τον κόσμο που γοητεύει, η αίσθηση ότι η ταινία θα μπορούσε να επιστρέψει σε μια στιγμή κοινωνίας μεταξύ του θεατή και του εσωτερικού κόσμου του σκηνοθέτη, ανάμεσα στον θεατή και σε ένα άλλο ανθρώπινο πρόσωπο. Μία τέτοια παραδοχή μπορούμε να πούμε πως διατρέχει τον κορμό της καινούριας ταινίας του Pedro Almodovar, “Pain and Glory”.
Ο «πόνος και η δόξα» είναι η ιστορία ενός Ισπανού σκηνοθέτη ονόματι Salvador, καταθλιπτικός, εθισμένος στα ναρκωτικά και εξουθενωμένος από τους σωματικούς του πόνους, που θα επανεξετάσει το δικό του παρελθόν σύμφωνα με τις διαθέσεις του και τις συναντήσεις του. Θυμάται τη μητέρα του (Penélope Cruz στην νεαρή εκδοχή της) στοργική, αλλά αυστηρή και σκληρή. Επανεξετάζει τα πρώτα του συναισθήματα, την ανακάλυψη του αισθησιασμού, τη γλυκύτητα των ομοφυλοφιλικών αγκαλιών. Μια απίστευτη εξομολογητική άσκηση, στην οποία ο Almodóvar απελευθερώνεται από τον εγωκεντρισμό του χάρη σε όλες τις τεχνικές που του προσφέρει ο κινηματογράφος. Ο «πόνος και η δόξα» κατοικείται από χάρη και μελαγχολία.
Όποιος την δει αυτή την ταινία θα αντιληφθεί ότι η ιστορία είναι αυτοβιογραφική, και είναι όντως με τον καλύτερο τρόπο. Είναι ποιητικά αυτοβιογραφική, επικεντρώνοντας τον φακό στις ανησυχίες του καλλιτέχνη πρωταγωνιστή, χρησιμοποιώντας ένα μίγμα πραγματικότητας και φαντασίας για να τις εκφράσει.
Αυτό που παραμένει τόσο σαγηνευτικό στον Almodovar είναι ο τρόπος με τον οποίο αναπαράγει την κίνηση της σκέψης, δημιουργώντας μια απρόσκοπτη ύφανση ανάμεσα στην ιστορία που προχωράει – μάλλον ελάχιστη στην περίπτωση αυτή – και στο πλουσιότερο, πιο φωτεινό παρελθόν. Ο Almodovar χορεύει προς όλες τις κατευθύνσεις, με ένα άγγιγμα που προσδίδει νέο νόημα στον όρο «without further ado». Σε ένα νεύμα προς την δική του πρακτική, η εναρκτήρια σκηνή λαμβάνει χώρα σε στροβιλιζόμενα ποτάμια χρώματος, προσωποποιήσεις ρευστότητας. Προβάλλει αυτή τη δημιουργική διαδικασία με μια εφευρετικότητα που ενισχύει την στυλιζαρισμένη κατεύθυνση των προηγούμενων ταινιών του. Κορνιζαρισμένες εικόνες, πολύχρωμη αρμονία και γραφικά ξεπηδούν σε κάθε σκηνή, χωρίς επανάληψη. Συνδέει τις ανακατασκευές της δεκαετίας του 1960 με το ‘80 αλλά και μέχρι σήμερα παίζοντας ένα «ρευστό» μοντάζ που ήταν απόλυτα συγχρονισμένο. Είναι σε τέτοια παράδοξα που χρειάζεται ένας μεγάλος κινηματογραφιστής. Ο Alberto Iglesias, συνθέτης αυτής της ταινίας, ολοκληρώνει μια μουσική διαδρομή που τρέφει τη λυρική δύναμη της ταινίας. Της δίνει μία διαφορετική ανάσα, με μια ποικιλία από τόνους και αξιοθαύμαστες ενορχηστρώσεις.
Ο Banderas αναπαράγει στην κινηματογραφική οθόνη, αβίαστα, μια σειρά από συναισθήματα. Από την ευπάθεια και την οργή στην ανεμελιά της παιδικής ηλικίας, από την λαμπρή μνήμη μιας προηγούμενης αγάπης, μέχρι την λατρεία για την μητέρα του, μικρής και άλλοτε μεγάλης. Στο διαμέρισμά του, ο Salvador πλαισιώνεται από μια πλούσια παλέτα χρωμάτων του Almodovar – ένα χαρακτήρα από μόνο του – το οποίο περιλαμβάνει το vermilion και το πράσινο καθώς και τα σκασμένα χρώματα από κάποιο ψυχεδελικό πλανήτη. Το Sabor είναι ο τίτλος της ταινίας μέσα στην ταινία και η λέξη αυτή μεταφράζεται ως “γεύση”, αλλά στην ισπανική γλώσσα μεταφέρει την έννοια του κάτι πλουσιότερου και λυγισμένου, απολαυστικό για όλες τις αισθήσεις. Και αυτό περιγράφει με ακρίβεια τη βαθιά “γεύση” της ταινία αυτής που υπηρετεί ο Banderas.
Ενώ κάθε παραλληλισμός περιέχει κάποια αυτοβιογραφική αλήθεια, κάθε ένας περιέχει ένα στοιχείο της φανταστικής υποκειμενικής αλήθειας του σκηνοθέτη. Περισσότερο από μια ακριβή απεικόνιση του κόσμου του παρελθόντος, του παρόντος και της φαντασίας, ο Almodovar επιδιώκει να εκπροσωπήσει τη δική του ψυχολογική κατάσταση και συνδυάζει την πραγματικότητα και τα όνειρα, αρκετά συχνά παραπλανητικά. Για να γίνει αυτό, ο σκηνοθέτης δημιουργεί έναν αγχωτικό ρυθμό που χτυπά από τη μια στιγμή στην άλλη με όλη την παρορμητικότητα του ασυνείδητου μυαλού. Καταφέρνει να μεταδώσει τη δική του ψυχολογική κατάσταση σε όλη του τη φρενήρη δόξα, παρόλο που κατά καιρούς η ψυχολογική απομάκρυνσή του φαίνεται να μειώνεται από τον τρόπο που συγκαλύπτει τις ομολογίες του με το στιλιστικό τρόπο να διαχειρίζεται την κάμερα. Αλλά ο «πόνος και η δόξα» είναι λιγότερο η καταλογογράφηση των προσωπικών ζητημάτων του, περισσότερο η διαδικασία αποδοχής τους.
Το τέλος υπάρχει ως ένας αντιθετικός Χορός της Ζωής για να αντισταθμίσει την ξεκάθαρη επιρροή του Χορού του Θανάτου στο τέλος της Έβδομης Σφραγίδας του Bergman. Αυτό το τέλος σηματοδοτεί μια γιορτή της αποδοχής του εαυτού του. Η αυτό-αποδοχή μπορεί να συμβεί μόνο όταν καταλάβουμε ότι το μόνο πράγμα που υπάρχει είναι ο αληθινός βαθύς εαυτός που θέλει να μεγαλώσει αυθόρμητα, αλλά που περιπλέκεται από ανενεργά ψέματα, μύθους και φαντασιώσεις που προτείνουν μια ανέφικτη ηθική ιερότητα ή τελειότητα – όλα τοποθετημένα μέσα μας κατά τη διάρκεια της αμυντικής μας παιδικής ηλικίας.
Σήμερα, οι ξεχωριστές προσωπικότητες είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται ο κινηματογράφος και παρόλα αυτά είναι εντελώς ανεπαρκείς. Το στυλ αυτής της ταινίας του και η «εγωκεντρική» αφήγηση εμφανίζονται πιο επιθυμητά από ποτέ ανάμεσα στις υπερπαραγωγές του ομογενοποιημένου προϊόντος του Χόλιγουντ. Η λαμπρή του ταινία είναι γεμάτη με σουρεαλιστικές εικόνες και προσωπικές ανησυχίες και παραμένει μια έντονα ακριβής απεικόνιση της εξαντλητικής αμφιβολίας και της νεφελώδους ψυχικής κατάστασης του σκηνοθέτη. Οι σινεφίλ δεν πρέπει ποτέ να σταματούν να χαίρονται που, αν και ο Αlmodovar αισθάνθηκε ότι δεν είχε τίποτα να πει, αποφάσισε να το πει ούτως ή άλλως.
Κείμενο: Ελένη Κουκουρίκου (Lavart)
