Ουιγούροι και ανθρώπινα δικαιώματα σε εξαφάνιση: πώς η Κίνα προχωρά στην εθνοκάθαρση μιας φυλής
Κάπου στα βάθη της Ανατολής, στο βορειοδυτικό τμήμα της Κίνας, βρίσκεται η περιοχή της Σιντζιάνγκ (Xinjiang). Πανύψηλα βουνά, αχανείς στέπες, έρημοι, με μια άγρια ομορφιά, ένας τόπος πολυπολιτισμικός, όπου ζούνε Ουιγούροι, Καζάκοι, Κιργίζιοι και Μογγόλοι. Η πόλη Ουρούμτσι είναι η πολύχρωμη πρωτεύουσα της Σιντζιάνγκ, μια πόλη σχετικά καινούρια, κοντά στον δρόμο του μεταξιού.
Η Σιντζιάνγκ ακούγεται σίγουρα σαν ένα μέρος απ’ αυτά τα εξωτικά στα δικά μας μάτια, στα μάτια αυτών που ζούμε στον δυτικό κόσμο, ίσως πολύ θελκτικό για έναν ταξιδευτή ή για έναν εξερευνητή που θέλει να γνωρίσει μια κουλτούρα διαφορετική, που θέλει να σκαρφαλώσει στα ψηλά βουνά και να πεζοπορήσει στις ατέλειωτες στέπες παρέα με τους νομάδες, να φάει φαγητό του δρόμου και να φωτογραφήσει τα έθιμα των ντόπιων. Θα μπορούσε η Σιντζιάνγκ να είναι ένας τόπος ταξιδιωτικής περιπέτειας, ίσως όχι τόσο πολυφωτογραφημένος, αλλά σίγουρα κατάλληλος γι’ αυτούς που ξεφεύγουν από τον συρμό. Τελικά, η Σιντζιάνγκ είναι ένας τόπος περιπέτειας, αλλά μιας περιπέτειας που δεν συνοδεύεται από χαρά και ενθουσιασμό για ανακάλυψη και που δεν συνδέεται με όσους λόγους έχουμε πει μέχρι τώρα. Γιατί, πέρα από τις όμορφες στέπες και τα ανήμερα βουνά στην Σιντζιάνγκ, βρίσκει πια κανείς εκεί και στρατόπεδα συγκέντρωσης, αυτά που νομίζαμε ως ανθρωπότητα πως είχαμε ξεφορτωθεί μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ουιγούροι: Η ματωμένη ιστορία τους
Μετά την κτηνωδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τα ανείπωτα εγκλήματα των ναζί προς την ανθρωπότητα, φάνηκε σαν να ήθελε η υφήλιος να βάλει ένα τέρμα στις πρακτικές που ακολούθησε το Ράιχ. Κι όμως, το 2021, υπάρχουν ακόμη στρατόπεδα συγκέντρωσης, αυτά που η κινεζική κυβέρνηση ονομάζει «re-education camps», βαφτίζοντάς τα με ένα δήθεν ανάλαφρο όνομα. Στην πραγματικότητα, η Σιντζιανγκ και, για την ακρίβεια οι Ουιγούροι της περιοχής, αυτή την στιγμή υποφέρουν βιώνοντας ένα καθεστώς εξόντωσης από την κυβέρνηση του ίδιου του κράτους στο οποίο ζούνε.
Εδώ και χρόνια, κυρίως στα ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία, τα ρεπορτάζ και τα άρθρα για την εθνοκάθαρση των Ουιγούρων της Σιντζιάνγκ από την κινεζική κυβέρνηση όλο και πληθαίνουν. Οι Ουιγούροι, Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα και με γλώσσα και ρίζες σαφώς εγγύτερα στην Τουρκία και την κεντρική Ασία, θεωρούνται από την κυβέρνηση της Κίνας ως εχθροί της, ως μία ομάδα που πρέπει να εξαφανιστεί, πριν να διεκδικήσει οποιαδήποτε αυτονομία.
Η ιστορία των Ουιγούρων της Σιντζιάνγκ ξεκινά από πολύ παλιά και είναι όντως αρκετά περίπλοκη, ενώ οι τεταμένες σχέσεις με την Κίνα δεν είναι νέο φαινόμενο. Ήδη πριν από τον 19ο αιώνα η περιοχή πολιουρκούνταν από πολλά κράτη με την Κίνα, και συγκεκριμένα την δυναστεία των Qing, την τελευταία αυτοκρατορική δυναστεία της Κίνας, να παίρνει τον έλεγχο της περιοχής έως και το 1912, ενώ η Σιντζιάνγκ είχε γίνει επαρχία της αυτοκρατορίας ήδη από το 1884. Από το 1912 κι έπειτα, ακολούθησαν πολλές αναταραχές και μια περίοδος κατά την οποία η Σιντζιάνγκ περνούσε από την αυτονομία στον εξωτερικό έλεγχο. Με την εξέγερση του Ίλι, που ενίσχυθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, δημιουργείται στην Σιντζιάνγκ η Δεύτερη Δημοκρατία του Ανατολικού Τουρκεστάν, η οποία όμως δε θα επιβιώσει για πολλά χρόνια. Στο μεταξύ από τη δεκαετία του ’50 και έπειτα, η κινεζική κυβέρνηση, μέσα από σχέδιο οργανωμένης μετανάστευσης, στέλνει στην Σιντζιάνγκ Κινέζους Χαν με σκοπό να αλλοιώσουν τη φυλετική ταυτότητα των Ουιγούρων και να τους καταστήσουν δημογραφική μειονότητα, κάτι το οποίο πράγματι σήμερα έχουν επιτύχει. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και τη δημιουργία ανεξάρτητων μουσουλμανικών κρατών στην Ασία, αποσχιστικές ομάδες επιχείρησαν να διεκδικήσουν και πάλι την αυτονομία της Σιντζιάνγκ. Κάθε τέτοια προσπάθεια, όμως, γρήγορα τέθηκε σε καταστολή από το Πεκίνο.
Η εθνοκάθαρση των Ουιγούρων βρίσκεται σε εξέλιξη
Τα δήθεν «στρατόπεδα αναμόρφωσης» που δημιούργησε η κινεζική κυβέρνηση αποτελούν μόνο ένα κομμάτι της οργανωμένης τακτικής κατά τον Ουιγούρων, στην πραγματικότητα της οργανωμένης εθνοκάθαρσης. Τα Ηνωμένα Έθνη υπολογίζουν πως, πάνω από ένα εκατομμύριο Ουιγούροι βρίσκονται φυλακισμένοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κι ακόμη κι αν κάποιοι απελευθερώνονται από αυτά, συνεχίζουν στην πραγματικότητα να ζούνε σε συνθήκες φόβου και ανελευθερίας. Οι ιστορίες που έρχονται, μετά από μεγάλες δυσκολίες στο φως της δημοσιότητας, είναι πραγματικά συγκλονιστικές. Σε ρεπορτάζ του το BBC, του οποίου η υπηρεσία BBC World News έχει απαγορευτεί να εκπέμπει στην Κίνα, κάνει λόγο για μαζικούς βιασμούς κατά τον κρατούμενων γυναικών, βασανιστήρια, κάθε είδους σεξουαλική κακοποίηση και αμβλώσεις, ακόμη και μαζικό πρόγραμμα στειρώσεων. Φυσικά, η κινεζική κυβέρνηση αρνείται κάθε τέτοια κατηγορία προβάλλοντας έναν δήθεν εκπαιδευτικό χαρακτήρα των στρατοπέδων, παρουσιάζοντάς τα περισσότερα σαν σχολεία που έχουν ως στόχο να εξαλείψουν τον ισλαμικό εξτρεμισμό, αλλά και να διδάξουν νέες δεξιότητες.
Βεβαίως, οι μαρτυρίες όσων Ουιγούρων καταφέρνουν να γλιτώσουν από την εθνοκάθαρση, που συστηματικά και μεθοδευμένα διενεργεί η κινεζική κυβέρνηση, είναι πραγματικά αποκαλυπτικές. Μακριά από τον φόβο και τα βασανιστήρια, συνήθως αυτοεξόριστοι σε κάποια χώρα της Δύσης, μιλούν ανοιχτά για όσα έζησαν.
Λίγους μήνες πριν, ο Guardian δημοσίευσε την ιστορία της Gulbahar Haitiwaji με τίτλο: «Οι ψυχές μας είναι νεκρές: Πώς επέζησα σε ένα κινεζικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Ουιγούρων». H Haitiwaji, Ουιγούρα στην καταγωγή, κατέφυγε το 2006 στη Γαλλία με τις κόρες της. Εκεί βρήκε τον σύζυγό της που είχε εγκαταλείψει την Κίνα νωρίτερα προσπαθώντας να βρει δουλειά, καθώς, εξαιτίας της φυλετικής του καταγωγής, αντιμετώπιζε ήδη σοβαρά προβλήματα στον εργασιακό τομέα. Οι κόρες της Haitiwaji και ο άντρας της ζήτησαν άσυλο και απέκτησαν γαλλικό διαβατήριο αποφασίζοντας να αποξενωθούν πλήρως από την Κίνα. Η ίδια όμως ένιωθε πως δεν μπορούσε να το κάνει αυτό· η στέρηση της δυνατότητας επιστροφής στην πατρίδας της και τις ρίζες της την πονούσε. Η ζωή για την οικογένεια της Haitiwaji συνεχίστηκε σχετικά ομαλά μέχρι και το 2016, όταν δέχτηκε ένα τηλεφώνημα. Στην άλλη άκρη της γραμμής η φωνή που συνομιλούσε ισχυρίστηκε πως καλούσε από το λογιστήριο της εταιρίας στην οποία εργαζόταν η Haitiwaji πριν φύγει από την Κίνα. Βρισκόταν σε άνευ αποδοχών άδεια όλα αυτά τα χρόνια, όμως τώρα την καλούσαν, για να υπογράψει κάποια έγγραφα απαραίτητα για την συνταξιοδότησή της. Όταν η Haitiwaji ζήτησε να ορίσει κάποιο εξουσιοδοτημένο πρόσωπο, η φωνή στην άλλη άκρη της γραμμής της είπε πως αυτό είναι αδύνατο κι έτσι αποφάσισε τελικά να επιστρέψει στην Σιντζιάνγκ, γνωρίζοντας, βέβαια, πολύ καλά την κατάσταση που επικρατούσε, θεωρώντας ωστόσο πως δεν υπήρχε κανείς λόγος να φοβάται. Εξάλλου τόσα χρόνια απλά απουσίαζε. Το χειρότερο σενάριο για εκείνη ήταν μια απλή ανάκριση.
Όταν τελικά η Haitiwaji έφτασε στην εταιρία που εργαζόταν την παρέλαβαν αστυνομικοί που πράγματι την μετέφεραν σε αστυνομικό τμήμα ρωτώντας την τους λόγους που έφυγε στη Γαλλία και για τη ζωή της εκεί. Λίγο αργότερα όμως, της έδειξαν μια φωτογραφία της κόρης της σε διαδήλωση για την καταπάτηση των δικαιωμάτων των Ουιγούρων. Για τους αστυνομικούς, η κόρη της Haitiwaji ήταν τρομοκράτης, κι όχι μόνο η κόρη της αλλά και ολόκληρη η οικογένεια. Από το αστυνομικό τμήμα η συνέχεια ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένη. Η Haitiwaji μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, εκεί που οι Ουιγούροι δήθεν αναμορφώνονται σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης, Τον Αύγουστο του 2019 μετά από τρία χρόνια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και έπειτα από μια σύντομη δίκη αφέθηκε ελεύθερη.
Και ο υπόλοιπος κόσμος πώς αντιδρά;
Οι Ουιγούροι της Σιντζιάνγκ δεν είναι ο μόνος στόχος της κυβέρνησης της Κίνας. Κι άλλες μειονότητες, όπως οι Θιβετιανοί, αντιμετωπίζουν σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους, επιπλέον η ελευθερία του λόγου βρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, είναι έως ανύπαρκτη. Σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, πλέον, η σκέψη για μποϊκοτάζ στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνο γίνεται όλο και πιο έντονη. Ο Πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, Τόμας Μπαχ, ζητά την μη εμπλοκή πολιτικών ζητημάτων στους Ολυμπιακούς Αγώνες, τονίζοντας πως προέχει η χαρά του αθλητισμού. Βέβαια, πόση χαρά μπορεί να νιώσει ένας αθλητής που ξέρει πως συμμετέχει στους αγώνες μιας χώρας που γι’ αυτήν η έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι άγνωστη;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επίσης μέχρι στιγμής δεν έχει κινηθεί ιδιαίτερα δυναμικά ως προς το ζήτημα των Ουιγούρων. Μόλις πριν λίγες ημέρες επιβλήθηκαν κυρώσεις έπειτα από αρκετά χρόνια σε Κινέζους αξιωματούχους που κατηγορούνται για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η σιωπή της -όπως θέλουμε να πιστεύουμε- συνεπούς στα θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων Δύσης οδηγεί σε ένα ακόμη βαθύτερο σκοτάδι.
Κείμενο: Ανθή Γιάγκα (Lavart)
Πηγές: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
