Αποφθέγματα από το έργο του Μιχαήλ Μπακούνιν.
«Ο πραγματικός κόσμος κι ο άνθρωπος δεν είναι τίποτα. Όντας ο θεός η αλήθεια, η δικαιοσύνη, το καλό, η ομορφιά, η δύναμη κι η ζωή, ο άνθρωπος είναι το ψέμα, η αδικία, το κακό, η ασχήμια, η αδυναμία, κι ο θάνατος. Όντας ο θεός ο αφέντης, ο άνθρωπος είναι δούλος».
«Όσον αφορά τη μόρφωση, ο Μαρξ ήταν, και εξακολουθεί να είναι ασύγκριτα πιο μπροστά από μένα. Δεν ήξερα τίποτα εκείνη τη δεδομένη χρονική περίοδο για πολιτική οικονομία, δεν είχα ακόμη απαλλαγεί από τις μεταφυσικές μου αποκλίσεις, και ο σοσιαλισμός μου ήταν απλά ενστικτώδης. Αν και μικρότερος από εμένα, ήταν ήδη ένας άθεος, ένας συνειδητός υλιστής, και ενημερωμένος σοσιαλιστής. Ήταν ακριβώς αυτή την περίοδο που είχε αναπτύξει τα θεμέλια του συστήματός του όπως είναι σήμερα. Βλέπαμε ο ένας τον άλλον συχνά. Τον σεβόμουνα σε μεγάλο βαθμό για τη μόρφωσή του και για την παθιασμένη του αφοσίωση- αν και ήταν πάντα ανακατεμένη με έπαρση- στην υπόθεση του προλεταριάτου. Ανυπόμονα αναζητούσα κουβέντα μαζί του, που ήταν πάντα διδακτική και σπιρτόζικη όταν δεν ήταν εμπνευσμένη από μικροπρεπές μίσος, που δυστυχώς! ήταν πάρα πολύ συχνά. Δεν υπήρξε ποτέ καμία ειλικρινής οικειότητα μεταξύ μας- τα ταμπεραμέντα μας δεν το επέπτρεπαν. Με έλεγε συναισθηματικό ιδεαλιστή, και είχε δίκιο· τον έλεγα ματαιόδοξο, ύπουλο, και πανούργο, και είχα επίσης δίκιο».
«Η εργασιακή ενέργεια του ανθρώπου, που είναι η μέγιστη δόξα και σωτηρία του, καθώς η εργασία είναι η πράξη διά της οποίας ο άνθρωπος γίνεται δημιουργός, διαμορφώνει τον κόσμο του· είναι το θεμέλιο και η συνθήκη της ανθρώπινης ύπαρξης και, ομοίως, το μέσο διά του οποίου ο άνθρωπος κερδίζεiτην ίδια στιγμή την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του».
«Η εθνικότητα, όπως και η ατομικότητα, είναι ένα από τα γεγονότα αυτά. Οφείλουμε λοιπόν να τη σεβόμαστε. Η καταπίεσή της είναι έγκλημα, και για να μιλήσουμε με τη γλώσσα του Μαντσίνι, αυτή γίνεται ιερή αρχή κάθε φορά που απειλείται ή καταπιέζεται».
«Ο δικός μου σοσιαλισμός δεν είναι επιστημονικός όπως του Μαρξ, είναι ενστικτώδης».
«Η ευημερία του Κράτους είναι η αθλιότητα του πραγματικού Έθνους, του λαού.
Το Κράτος δεν είναι η Πατρίδα. Είναι η αφαίρεση, ο μεταφυσικός, μυστικιστικός, πολιτικός, νομικός μύθος της πατρίδας. Οι λαϊκές μάζες όλων των χωρών αγαπούν βαθιά την Πατρίδα τους. Αλλά αυτό είναι μία φυσική πραγματική αγάπη. Ο πατριωτισμός του λαού δεν είναι ιδέα, αλλά γεγονός και ο πολιτικός πατριωτισμός, η αγάπη του Κράτους δεν είναι η ακριβής έκφραση αυτού του γεγονότος, αλλά μια εκφυλισμένη έκφραση μέσω μιας απατηλής αφαίρεσης και πάντα προς όφελος μιας εκμεταλλεύτριας μειοψηφίας.Η Πατρίδα αντιπροσωπεύει το ιερό και αδιαφιλονίκητο δικαίωμα κάθε ανθρώπου, κάθε ομάδας ανθρώπων, ενώσεων, κοινοτήτων, περιοχών, εθνών, να αισθάνονται, να σκέπτονται, να θέλουν και να δρουν κατά τον τρόπο τους και ο τρόπος αυτός είναι πάντα το αναμφισβήτητο αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας ιστορικής εξέλιξης.
Υποκλινόμαστε, λοιπόν, μπροστά στην παράδοση, μπροστά στην ιστορία.
«…Ο λαός επίσης είναι από τη φύση του πατριώτης. Αγαπά τη γη όπου γεννήθηκε, το κλίμα μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε…Ο πραγματικός, ζωντανός, ισχυρός, φυσικός πατριωτισμός του λαού, δεν είναι καθόλου εθνικός πατριωτισμός, ούτε καν τοπικός, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του αποκλειστικά κοινοτικός. Αλλά αγαπά ακόμα τη γλώσσα που μιλά…Ταυτίζεται επίσης με τα έθιμα και τις αληθινές ή λαθεμένες αντιλήψεις της χώρας του. Αν αυτά τα έθιμα, αυτές οι ιδέες κι αυτή η γλώσσα καλύπτουν μια περιοχή, τότε αρχίζει να γίνεται πραγματικά ένας τοπικός πατριώτης. Αν καλύπτουν ένα ολόκληρο έθνος, τότε γίνεται ένας εθνικός πατριώτης. Με την έννοια αυτή, κανείς δεν είναι τόσο βαθιά ούτε τόσο ειλικρινά πατριώτης όσο ο λαός…»
«Η πατρίδα αντιπροσωπεύει το αδιαφιλονίκητο και ιερό δικαίωμα κάθε ανθρώπου, ομάδας ανθρώπων, ενώσεων, κοινοτήτων, περιοχών, να ζουν, να σκέφτονται, να θέλουν και να δρουν κατά τον τρόπο τους, που γεννήθηκε ως αποτέλεσμα της μακρόχρονης ιστορικής εξέλιξης.
Υποκλίνομαι λοιπόν μπρος στην παράδοση και την ιστορία των λαών, γιατί είναι το αίμα και η σάρκα, η σκέψη και η θέληση κάθε λαού.
Γι αυτό, ειλικρινά, είμαι ο πατριώτης όλων των καταπιεσμένων πατρίδων».
«Καμία θεωρία, κανένα σύστημα, κανένα βιβλίο δεν πρόκειται να σώσουν τον κόσμο».
«Δεν είμαι κομμουνιστής, γιατί ο κομμουνισμός συγκεντρώνει και απορροφά όλες τις δυνάμεις της κοινωνίας στα χέρια του κράτους». (Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Εργατών στη Βέρνη, 1868)
«Δεν πιστεύω σε κανένα σύστημα, είμαι ένας κυνηγός της αλήθειας».
«Αληθινοί επαναστάτες είναι εκείνοι που δεν έχουν να χάσουν τίποτε».
«Έχει ειπωθεί σήμερα ότι η μετατροπή της ατομικής ιδιοκτησίας σε συλλογική θα συναντήσει σοβαρά εμπόδια μεταξύ των αγροτών, των μικρών γαιοκτημόνων. Και πράγματι, εάν προσπαθούσαμε να απαλλοτριώσουμε αυτά τα εκατομμύρια των μικρών αγροτών με διάταγμα μετά τη διακήρυξη της κοινωνικής εκκαθάρισης, θα τους αναγκάζαμε αναπόφευκτα να αντιδράσουν και θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε βία εναντίον τους για να τους εντάξουμε σε επανάσταση, δηλαδή, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε κάποια αντίδραση εναντίον τους ώστε να τους φέρουμε υπό την επανάσταση.
Τότε θα ήταν καλό να τους αφήσουμε ουσιαστικούς κατόχους αυτών των αγροτεμαχίων που κατέχουν τώρα. Αλλά αν δεν καταργήσετε το δικαίωμα της κληρονομιάς, τι θα συμβεί στη συνέχεια; Θα αφήσουν τα αγροτεμάχια αυτά στα παιδιά τους, ενώ το Κράτος θα επιβάλει κυρώσεις στα δικαιώματά τους.
Θα διατηρήσετε και θα διαιωνίσετε την ατομική ιδιοκτησία, που ψηφίσατε να καταργηθεί και να μετατραπεί σε συλλογική ιδιοκτησία.
Αντιθέτως, αν διεξάγετε την κοινωνική εκκαθάριση ταυτόχρονα με την κήρυξη της πολιτικής και νομικής εκκαθάρισης του Kράτους, εάν καταργήσετε το δικαίωμα της κληρονομιάς, τι θα μείνει για τους αγρότες; Τίποτα πέρα από την de facto κατοχή, και αυτή η κατοχή, στερημένη από όλες τις νομικές επικυρώσεις, δεν θα προστατεύεται πλέον από την ισχυρή προστασία του Κράτους και θα μετασχηματιστεί εύκολα από την πίεση των επαναστατικών γεγονότων και δυνάμεων».
(Ομιλίες στο Συνέδριο της Βασιλείας Ελβετία – 1871)
«Κάθε υποδούλωση των ανθρώπων, είναι ταυτόχρονα περιορισμός της δικής μου ελευθερίας. Είμαι ελεύθερος άνθρωπος μόνο στο μέτρο που αναγνωρίζω την ανθρωπιά και την ελευθερία όλων των ανθρώπων γύρω μου. Όταν σέβομαι την ανθρωπιά τους, σέβομαι τη δική μου».
«Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αισθάνεται και να ξέρει ότι είναι ελεύθερος – και επομένως δεν μπορεί να εκφράσει την ελευθερία που αισθάνεται – παρά μόνο ανάμεσα στους ανθρώπους. Για να είμαι ελεύθερος, έχω ανάγκη να βλέπω ότι με περιβάλλουν και με θεωρούν ως ελεύθερο, ελεύθεροι άνθρωποι. Η ελευθερία όλων δεν είναι ένα όριο για εμένα, όπως ισχυρίζονται οι ατομικιστές, αντίθετα, είναι η επιβεβαίωση, η απόδειξη και η ατελείωτη επέκταση». (Τρεις διαλέξεις στους εργάτες της Κοιλάδας του Σεν ΙμιέρΜάιος του 1871
«Όσο θα υπάρχουν κράτη, οι λαϊκές μάζες, ακόμα και στα πιο δημοκρατικά καθεστώτα, θα είναι πραγματικοί σκλάβοι, γιατί δεν θα εργάζονται για τη δική τους ευτυχία, αλλά για την κυριαρχία και τον πλουτισμό του κράτους». (Συζήτηση με τους εργάτες της Κοιλάδας του Σεν Ιμιέρ)
«Η επιστήμη είναι η πυξίδα της ζωής, όχι όμως η ίδια η ζωή».
«Είμαι βέβαιος ότι, από την μία πλευρά, η οικογένεια Ρότσιλντ εκτιμά την αξία του Μαρξ, και από την άλλη πλευρά, ο Μαρξ αισθάνεται μία ενστικτώδη συμπάθεια και τρέφει έναν μεγάλο θαυμασμό για την οικογένεια Ρότσιλντ. Αυτό ίσως φαίνεται περίεργο. Τι κοινό θα μπορούσε να υπάρχει μεταξύ του κομμουνισμού και της υψηλής διαχείρισης χρημάτων; Ω! Ο κομμουνισμός του Μαρξ ζητά ένα ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος και όπου αυτό υφίσταται, πρέπει αναπόφευκτα να υπάρχει μία κεντρική κρατική τράπεζα, και όταν αυτό υφίσταται, εκεί το παρασιτικό εβραϊκό έθνος, το οποίο κερδοσκοπεί πάνω στον μόχθο του λαού, θα βρίσκει πάντοτε τα μέσα για την ύπαρξή του».
( Επιστολή του Μπακούνιν, το 1871)
Κείμενο:Αγγέλικα Αγόρα (Lavart)
Βιβλιογραφία:
1) Μ. Μπακούνιν και Ιταλία, 2ο μέρος, σελ. 81-83 μετ. Πόλυ Γκέκα, εκδ. Πλέθρον.
2) Γράμματα για τον Πατριωτισμό,1869.
3) Μ. Μπακούνιν, Θεός και Κράτος.
4) Μιχαήλ Μπακούνιν, Φεντεραλισμός, σοσιαλισμός, αντιθεολογισμός (1867).
5) Κρατισμός και αναρχία, Μιχαήλ Μπακούνιν
