Ο Πολίτης Κέιν (1941) του Orson Welles θεωρείται μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου. Μπορεί στην Αμερική να εκτίμησαν την αξία της πολλά χρόνια μετά, ωστόσο είναι μια καθαρή απόδειξη ότι ο Όρσον Γουέλς δεν συμβιβαζόταν με τις μεθόδους του Hollywood. Τόσο από άποψη σεναρίου και σκηνοθεσίας, όσο και από άποψη κινηματογράφησης η ταινία συγκέντρωσε πολλές ριζοσπαστικές ιδέες για την εποχή και ίσως για αυτό στην αρχή απέσπασε την δυσαρέσκεια κριτικών και κοινού. Μία από αυτές τις προοδευτικές ιδέες ήταν και η φωτογραφία της. Και πίσω από την φωτογραφία της κρύβονται μεν και οι σκηνοθετικές επιλογές του Orson Welles, αλλά κυρίως ένας πολύ σπουδαίος διευθυντής φωτογραφίας, εξίσου ασυμβίβαστος, ο Gregg Toland.
Ο Gregg Toland, όπως και άλλοι φωτογράφοι της εποχής, προσπαθούσαν να βρουν τεχνικές και μεθόδους να εξελίξουν την φωτογραφία, ώστε να επιτύχουν το αποτέλεσμα που επιθυμούσαν. Ο Toland προσπαθούσε χρόνια να “βαθύνει” την εστίαση και να αυξήσει την ταχύτητα των φακών της κάμερας και έτσι κατάφερε να δημιουργήσει στον Πολίτη Κέιν πλάνα με μεγάλο βάθος πεδίου (βάθος πεδίου: η περιοχή μπρος και πίσω από το σημείο εστίασης που φαίνεται καθαρά (χωρίς να είναι) εστιασμένη). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά γενικά πλάνα στα οποία ο Welles μπορούσε να συνδυάσει τις δράσεις, όπως πχ στην σκηνή στο σπίτι του μικρού Κέιν, όπου φαίνεται καθαρά τόσο η οικογένεια μπροστά όσο και ο μικρός στο βάθος να παίζει στο χιόνι, πράγμα αδιανόητο για τα μέτρα της εποχής, όπου η εστίαση ήταν πιο περιορισμένη. Ο Welles έτσι είχε την ελευθερία να διαχειριστεί πολύ γενικά πλάνα και να τοποθετήσει τους ηθοποιούς όπου επιθυμούσε στο κάδρο. Η κάμερα, επίσης, κινούνταν συχνά από τον Toland, δίνοντας την δυνατότητα μονοπλάνων, σε αντίθεση με τα συνεχόμενα cuts που χρησιμοποιούσαν στο Hollywood.
Ο φωτισμός, επίσης, συνέβαλε σημαντικά σε αυτή την τεχνική και στον ύφος της ταινίας. Ο Toland χρησιμοποίησε με μαεστρία τον φωτισμό, με φυσικότητα και αισθητική, ακόμα και υπό χαμηλές γωνίες δημιουργώντας σε ορισμένα σημεία έντονες αντιθέσεις και σκιές, που έδωσαν μια ιδιαίτερη δυναμική στην ταινία. Ο Welles, μάλιστα, παραδέχτηκε αργότερα πώς ο Toland τον συμβούλευε στην τοποθέτηση της κάμερας και στα φωτιστικά εφέ κρυφά, ώστε να μην τον θίξει στα γυρίσματα. Έτσι έχουμε στη ταινία ενδιαφέρουσες γωνίες λήψεις και κινήσεις κάμερας, που σε συνδυασμό με τη σκηνογραφία, τον φωτισμό, και το μεγάλο βάθος πεδίου, δίνουν βάθος στον χώρο και μια ιδιαίτερη, δραματική ατμόσφαιρα στην εικόνα.
Ο Gregg Toland ήταν ένας πολύ ταλαντούχος διευθυντής φωτογραφίας και συνεργάστηκε με σημαντικούς σκηνοθέτες της εποχής όπως οι Howard Hawks, William Wyller, John Ford. Ο Orson Welles εκτιμούσε πολύ τη δουλειά του Toland και αυτό φαίνεται ιδιαιτέρως και από το γεγονός ότι τον έβαλε στην ίδια καρτέλα με το όνομα του, στους τίτλους της ταινίας. Παρόμοιες τεχνικές χρησιμοποιεί και σε προηγούμενες σημαντικές ταινίες , όπως Οι Άθλιοι (1937), Intermezzo (1939) και Τα Σταφύλια της Οργής (1940), δημιουργώντας έτσι ένα δικό του ρεύμα κινηματογράφησης, το οποίο μερικά χρόνια αργότερα υιοθετούν και άλλοι φωτογράφοι στο Hollywood σαν βασική γραμμή, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, μέχρι και σήμερα.
Σίγουρα ο Gregg Toland είναι ένας από τους λόγους που ο Πολίτης Κέιν είναι η καλύτερη ταινία όλων των εποχών.
Κείμενο: Κατερίνα Καρπούζη (Lavart)
Πηγές φωτογραφιών: 1, 2, 3, 4, 5
