Νικόλαος Γύζης: Ο μόνιμος ένοικος της Casa Bianca

Η μόνιμη συλλογή με έργα του Νικόλαου Γύζη στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης.

Θεωρείται ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους Έλληνες ζωγράφους του 19^ου αιώνα και σημαντικός εκπρόσωπος της Σχολής Μονάχου. Ο Νικόλαος Γύζης (1842 – 1901) άφησε πίσω του, στα 59 του χρόνια, μια πλούσια καλλιτεχνική κληρονομιά, μέρος της οποίας βρήκε στέγη στο διατηρητέο κτίριο της Casa Bianca, ως μόνιμη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης από το 2001.

Η συγκεκριμένη συλλογή αποτελείται κυρίως από προσχέδια του ζωγράφου, κάποια πορτρέτα της οικογένειάς του, αφίσες και διπλώματα, καθώς και από τις πολύ ιδιαίτερες «ζελατίνες» του. Τα εκθέματα καλύπτουν χρονικά το μεγαλύτερο μέρος της καλλιτεχνικής του πορείας, παρουσιάζοντας έτσι την εξέλιξη της τεχνικής του, αλλά και τις διαφορετικές θεματικές με τις οποίες καταπιανόταν κατά περιόδους.

Με προφανείς επιρροές από την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου, στην οποία και σπούδασε, τα έργα του ανήκουν στο λεγόμενο κίνημα της Σχολής Μονάχου ή αλλιώς του Ακαδημαϊκού Ρεαλισμού, ένα εικαστικό κίνημα με καλλιτέχνες που σπούδασαν στην εν λόγω σχολή και γύρισαν στη συνέχεια στην Αθήνα για να διδάξουν στη Σχολή των Τεχνών. Χαρακτηριστικά αυτών των καλλιτεχνών είναι η άψογη χρήση χρωμάτων, οι θεατρικές σκηνές και η ηθογραφία, με την προσωπογραφία, την τοπιογραφία και τη νεκρή φύση ν’ ακολουθούν ως θεματικές.Η ηθογραφία, λοιπόν, απασχόλησε το Γύζη από την εποχή των σπουδών του στην πόλη του Μονάχου, αρχικά με μικροαστικά θέματα και στη συνέχεια με τη ζωή της υπαίθρου. Αποτύπωσε χαρακτηριστικές σκηνές τόσο της καθημερινότητας στη Γερμανία, όσο και του ελληνικού τρόπου ζωής, με τα αρκετά ταξίδια του να εμπλουτίζουν το περιεχόμενο των έργων του. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα, έδωσε έμφαση στη ζωή του χωριού, την αρχιτεκτονική των κατοικιών, τις τοπικές ενδυμασίες, καθώς και χαρακτηριστικές στιγμές χαράς, γιορτής ή πένθους.

Εκτός από ηθογραφικά θέματα, από νωρίς ζωγράφισε και θρησκευτικά, εκφράζοντας μέσω της πνευματικότητας τις υπαρξιακές του ανησυχίες. Αξιοθαύμαστα είναι τα προσχέδιά του με τον Αρχάγγελο σε θριαμβικές στάσεις, τα οποία, αν και αποτελούν απλώς τμήμα μιας ευρύτερης σύνθεσης, παρουσιάζουν ωστόσο τέτοια δυναμική, που μοιάζουν με ολοκληρωμένα έργα.Προς το τέλος της καλλιτεχνικής του παραγωγής, ο Γύζης στράφηκε σε αλληγορικά θέματα, αναλαμβάνοντας έργα, μεταξύ των άλλων, για μουσεία της Γερμανίας. Παράλληλα, ασχολήθηκε και με τη δημιουργία αφισών, κάτι πρωτόγνωρο για ζωγράφο της εποχής εκείνης, προσδίδοντας καλλιτεχνική αξία σε μια εφήμερη κατά τ’ άλλα μορφή τέχνης. Οι συνθέσεις του απλοποιήθηκαν και εγγράφηκαν σε κύκλο, ενώ δόθηκε έμφαση στις γραμμές και στα έντονα χρώματα. Η πιο γνωστή ίσως αφίσα του Νικόλαου Γύζη, η Ιστορία, είναι ένα από τα ελάχιστα ολοκληρωμένα έργα της μόνιμης συλλογής στην Casa Bianca.Λιγότερο γνωστές είναι οι ζελατίνες του καλλιτέχνη, οι οποίες όμως όχι μόνο δεν υστερούν μπροστά στα άλλα έργα, αλλά ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη τεχνική τους. Πρόκειται για έργα μικρών διαστάσεων που δημιουργήθηκαν, σύμφωνα με τον Καλλιγά, στην επιφάνεια ενός φωτογραφικού φιλμ, από το οποίο είχε αφαιρεθεί ήδη η φωτοευαίσθητη λεπτή επίστρωση. Ο Γύζης άπλωνε σινική μελάνη πάνω σ’ αυτό το υλικό και, πριν στεγνώσει τελείως, «χάραζε» το θέμα του. Κάποιες φορές, μάλιστα, χρησιμοποιούσε και τα δάχτυλά του για να δώσει φόρμες.

Η συλλογή της Casa Bianca, λοιπόν, φέρνει τον επισκέπτη σ’ επαφή με τους πρώτους χειρισμούς του Νικόλαου Γύζη και τις αρχικές του σκέψεις πριν την ολοκλήρωση των έργων του. Ακόμα και στα προσχέδιά του είναι εμφανής η προσοχή του στη λεπτομέρεια και τη φωτοσκίαση, ακόμα και στην ποιότητα του χαρτιού. Δεν σταματούσε να πειραματίζεται τόσο θεματικά όσο και στην τεχνική και τα υλικά του, επιλέγοντας κάπως παράδοξα να χρησιμοποιήσει μέχρι και λάδι σε ζελατίνα. Το έργο του διακρίνεται από μια συνεχή αναζήτηση – μια αναζήτηση της πολιτισμικής και πνευματικής του ταυτότητας.