Το μαντείο των Δελφών είναι γνωστό από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα για τη λατρεία του θεού Απόλλωνα. Ωστόσο, ήδη από τη δεύτερη χιλιετία η θέση ήταν αφιερωμένη στη θεά Γη. Σύμφωνα με το σχετικό μύθο η λατρεία του θεού του Φωτός, Απόλλωνα, επιβλήθηκε στους Δελφούς, όταν αυτός σκότωσε το ερπετό της θεάς Γης, Πύθωνα. Έπειτα από την εξολόθρευση του δράκοντα, ο Απόλλωνας ταυτίστηκε με το θύμα του, όπως συνηθιζόταν στην αρχαία μυθολογία, και ονομάστηκε Πύθιος. Η ετυμολογία της λέξης -η οποία χαρακτήριζε την ιέρεια του μαντείου ως Πυθία- φαίνεται ότι προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα πυνθάνομαι, που σημαίνει πληροφορούμαι.
Οι δυο δυνάμεις εξακολούθησαν να συνυπάρχουν στο ιερό, η Γη προσδίδοντας γονιμότητα και ο Απόλλωνας (δια)φωτισμό. Όλα αυτά έδεσαν εξαιρετικά σε ένα περιβάλλον με ανατριχιαστική φυσική ομορφιά και λαμπρότητα. Ο επισκέπτης φτάνοντας στους Δελφούς μπορούσε να νιώσει τη πνευματική επίδραση της θεϊκής παρουσίας. Όπως ήταν φυσικό, το ιερό των Δελφών αποτέλεσε την κύρια πηγή εισοδήματος της πόλης. Ο κύριος ναός του ιερού δεν ήταν άλλος από τον ογκώδη ναό του Απόλλωνα. Ηγέτες από όλον τον κόσμο, όπως ο Κροίσος, ο Θεμιστοκλής και ο Μέγας Αλέξανδρος, κατέφθαναν εκεί με μοναδικό σκοπό τον ιερό χρησμό της Πυθίας..
Με τη βοήθεια πηγών και ευρημάτων καταλήγουμε σε έναν εντυπωσιακό αριθμό επάλληλων κατασκευαστικών φάσεων του ναού. Συγκεκριμένα, ο πρώτος μυθικός ναός του Απόλλωνα χρονολογείται τον 8ο π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με το θρύλο ήταν αψιδωτός και κατασκευασμένος από ξύλο δάφνης, του ιερού δέντρου του Απόλλωνα. Μετά την καταστροφή της ξύλινης και επακολούθως εύθραυστης καλύβας, ακολούθησε ένα κέρινο κτίριο με δεκάγωνη κάτοψη. Στον μύθο αναφέρεται μάλιστα πως το κτίριο ενισχύθηκε με φτερά. Σύμφωνα με μια πραγματιστική ερμηνεία του, τα φτερά συμβολίζουν την περίσταση. Η πολυγωνική κάτοψη που θυμίζει κηρήθρα, σε συνδυασμό με την αναφορά σε φτερά και τη χρήση κεριού αποτελεί μια ηχηρή παραπομπή στις μέλισσες.
Η τρίτη οικοδομική φάση του θρύλου μιλάει για έναν ναό με χάλκινους κίονες. Η πιο εύστοχη ερμηνεία για την αναφορά στον χαλκό –καθώς αποκλείεται να αξιοποιήθηκε η ποσότητα χαλκού που απαιτείται για την κατασκευή κιόνων- είναι πως οι κίονες, όπως και το υπόλοιπο κτίριο ήταν ξύλινα. Ο χαλκός με τη σειρά του αξιοποιήθηκε για την κατασκευή σφυρήλατων ελασμάτων με σκοπό την επένδυση των ξύλινων τμημάτων. Τον ναό αυτό κατασκεύασε η θεά Αθηνά αλλά τον κατάπιε η γη.
Στην τέταρτη και τελευταία μυθική φάση, ο κύριος ξύλινος ναός ενισχύθηκε με οπτόπλινθους, τμήματα από μάρμαρο και με «πέτρινο κατώφλι». Ο μύθος μας παραδίδει τα ονόματα των αρχιτεκτόνων του ναού, Αγαμήδη και Τροφώνιου, οι οποίοι ολοκλήρωσαν το έργο με τη βοήθεια του ίδιου του Απόλλωνα. Τα ελάχιστα σπαράγματα που εντοπίστηκαν, μαρτυρούν έναν δωρικό ναό, με περίπτερη κάτοψη -κίονες περιμετρικά του κυρίως ναού- που μπορεί να χρονολογηθεί γύρω στο 600 π.Χ.
H πυρκαγιά του 548 π.Χ. ήρθε να καταστρέψει για άλλη μια φορά τον ναό, χωρίς να πτοήσει ωστόσο την ελληνική θρησκευτικότητα, καθώς πολύ γρήγορα μαζεύτηκε το απαραίτητο ποσό για την ανακατασκευή του. Η ανέγερση του ναού πραγματοποιήθηκε στα χρόνια από το 525 έως το 505 π.Χ. Παρά τον αρχικό σχεδιασμό προ φωτιάς, ο οποίος προέβλεπε την κατασκευή ενός ναού από πωρόλιθο, ο Κλεισθένης, Αθηναίος ευγενής από την περίφημη οικογένεια των Αλκμεωνίδων, χρηματοδότησε την ανέγερση ανατολικής όψης από μάρμαρο. Ο νέος δωρικός, περίπτερος ναός, ξεπέρασε τις αρχικές του φιλοδοξίες.
Στον ανάγλυφο διάκοσμο, θραύσματα του οποίου μας διασώζονται, εργάστηκε ο σπουδαίος γλύπτης της αρχαιότητας, Αντήνορας. Το ανατολικό, μαρμάρινο αέτωμα καλύφθηκε με την κυρίαρχη παρουσία του Απόλλωνα και κατώτερων θεϊκών μορφών εκατέρωθέν του. Στο δυτικό, πώρινο αέτωμα από την άλλη παριστάνεται η Γιγαντομαχία.
Μολονότι ο πέμπτος ναός είχε κατασκευαστεί με όλη την απαραίτητη φροντίδα και δεξιοτεχνία, επιβίωσε μόλις για 150 χρόνια. Το 373 π.Χ. για μια ακόμη φορά, μια φυσική καταστροφή προκάλεσε τη διάλυσή του. Το απαραίτητο χρηματικό ποσό με σκοπό την ανοικοδόμηση του ναού συγκεντρώθηκε γοργά και με κοινή χρηματοδότηση από όλη την Ελλάδα. Καθώς όμως η ανθρώπινη απληστία ήταν ανέκαθεν πανταχού παρούσα, οι Φωκείς έκλεψαν τα χρήματα με σκοπό την πολεμική τους ενίσχυση.
Παρά την σημαντική καθυστέρηση, το έργο ολοκληρώθηκε το 320 π.Χ. με τα πρόστιμα των ηττημένων του Ιερού πολέμου. Είναι χαρακτηριστικό πως η καθυστέρηση της κατασκευής υπήρξε τόσο μακροχρόνια που ο αρχικός αρχιτέκτονας, Σπίνθαρος, αλλά και ο γλύπτης Πραξίας, πέθαναν πριν δουν ολοκληρωμένα τα έργα τους.
Θα ήταν αξιόλογο να παρατηρήσουμε τον μακρόστενο σηκό του ναού. Ο σηκός, το κλειστό τμήμα εντός του ναού, αποτελεί το κέντρο βάρος του. Εκεί φυλάσσεται το λατρευτικό άγαλμα του εκάστοτε θεού και η είσοδος σε αυτόν είναι διαθέσιμη μόνο σε αρμόδια πρόσωπα. Πίσω από τον σηκό του ναού του Απόλλωνα, σε χαμηλότερο επίπεδο, βρισκόταν το άδυτο. Στον προτελευταίο ναό εντοπίστηκαν δεξαμενές νερού, οι οποίες συνέδεαν το άδυτο με την ιερή Κασσοτίδα πηγή. Για τον τελευταίο ναό, ωστόσο, δημιουργήθηκε ένα ανεξάρτητο αρχιτεκτόνημα στα βόρεια του ναού, απαραίτητο για την τροφοδοσία.
Το άδυτο ήταν στολισμένο με αγάλματα του Απόλλωνα καθώς και με τον περίφημο ομφαλό. Ο ομφαλός αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα σύμβολα του μαντείου του Δελφών. Σύμφωνα με τον μύθο που μας διασώζει ο Στράβωνας, όταν ο Δίας έστειλε δυο αετούς προς Ανατολή και Δύση με σκοπό να εντοπίσουν το κέντρο του κόσμου, αυτοί ενώθηκαν στους Δελφούς. Σε ανάμνηση του μύθου, δυο χρυσοί αετοί στόλιζαν το πάνω μέρος του μαρμάρινου ομφαλού. Θα ήταν ποιητικό να κλείσουμε σε αυτό το σημείο με τον ανεπαίσθητο συμβολισμό του αετού. Δεν είναι τυχαίο ότι το τέρας που σκότωσε ο Απόλλωνας για να επιβάλει την κυριαρχία του ήταν ερπετό. Η αντικατάσταση του με έναν αετό συμβολίζει τη νίκη των Ουράνιων δυνάμεων, την επικυριαρχία των Ολύμπιων Θεών έναντι του παλαιού κόσμου. Ο Απόλλωνας μέσα από αυτή τη μάχη καθίσταται Sol Invictus, αυτός που φέρνοντας το φως έδιωξε τις παλαιές δυνάμεις του σκότους.
Κείμενο: Μαίρη Ουρουμίδου (Lavart)
Πηγές φωτογραφιών: Εξώφυλλο, 1, 2, 3, 4
Βιβλιογραφικές Αναφορές: ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΝΑΟΙ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, GRUBEN GOTTFRIED
