Η περίφημη φράση που, κατά τον Σουητώνιο, είπε ο Ιούλιος Καίσαρας πριν διασχίσει τον Ρουβίκωνα και τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτή.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας γεννήθηκε το 100 π.Χ. σε μια παλαιά οικογένεια πατρικίων με μέτριες μέχρι τότε πολιτικές επιτυχίες. Ο ίδιος απέκτησε από νωρίς φιλοσοφική και ρητορική παιδεία κατά τα κλασσικά πρότυπα. Η θεία του Ιουλίου ήταν παντρεμένη με τον Mάριο, κύριο εκπρόσωπο της δημοκρατικής παράταξης και εισηγητή σημαντικών στρατιωτικών μεταρρυθμίσεων. Εξοικειωμένος με την πολιτική σκηνή της Ρώμης, η σύνδεσή του με τον Μάριο του προσέδιδε γόητρο, το οποίο δεν έχανε την ευκαιρία να τονίσει. Η φήμη αποδείχθηκε δίκοπο μαχαίρι, όταν τα ηνία της πολιτικής σκηνής ανέλαβε ο μεγαλύτερος αντίπαλος και εχθρός του Μάριου, Σύλλας.
Με την εγκαινίαση της εποχής του Σύλλα ως προστάτη της Συγκλήτου, οι ολιγαρχικοί κυριάρχησαν στη Ρώμη το 81 π.Χ. Η μεταβολή αυτή σήμαινε την αυτόματη επίθεση στους αντίπαλους κύκλους του Μάριου με δημεύσεις περιουσιών, συλλήψεις και δολοφονίες. Ο νεαρός ακόμη Ιούλιος αναγκάστηκε να αποχωρήσει άμεσα από τη Ρώμη για να μη χάσει τη ζωή του. Έπειτα από πολλές πιέσεις, ο Σύλλας δέχτηκε να μην τον σκοτώσει, τονίζοντας όμως «…να θυμάστε ότι ο άνθρωπος αυτός θα αποδειχθεί η καταστροφή της αριστοκρατικής παράταξης, την οποία με βοηθήσατε να διατηρήσω. Γιατί σε αυτόν τον Καίσαρα, υπάρχουν πολλοί Μάριοι».
Η άνθηση μιας λαμπρής πορείας
Σύντομα ο Ιούλιος άρχισε να συμμετέχει σε πολεμικές εκστρατείες στην Ασία και τη Σικελία. Χάρη σε αυτές ανέδειξε τις στρατιωτικές του δεξιότητες. Στην πρώτη πολιτική του αποστολή στάλθηκε ως πρέσβης στον βασιλιά της Βιθυνίας, Νικόδημο. Σύμφωνα με τον Σουητώνιο, η αποστολή στέφθηκε με επιτυχία και ο Νικόδημος δέχτηκε να ενισχύσει τον ρωμαϊκό στόλο, μόνο αφότου ο Ιούλιος συναίνεσε σε σεξουαλική συνεύρεση μαζί του.
Η ανάδειξη του Καίσαρα σε σπουδαίο ρήτορα ξεκίνησε στη Ρώμη το 78 π.Χ., όταν ο θάνατος του Σύλλα άνοιξε τον δρόμο προς τα πάτρια εδάφη. Το 75 π.Χ. και ενόσω βρισκόταν σε επιμορφωτικό ταξίδι στη Ρόδο, απήχθη από πειρατές της Σικελίας. Οι πειρατές απαίτησαν χρηματική αποζημίωση για την ασφαλή επιστροφή του, για την οποία προσβεβλημένος ο Ιούλιος απαίτησε να ανέβει το ποσό. Άλλη μια φορά έλαμψε η χαρισματικότητά του, καθώς απέκτησε φιλικές σχέσεις με τους απαγωγείς του και ασχολήθηκε ανενόχλητος με την ποίησή του. Όταν τελικά επιστράφηκε αλώβητος, κράτησε τον όρκο που τους είχε δώσει και διέταξε την εκτέλεσή τους.
Ύστερα από μια επιτυχή αποστολή στην Ασία, ο Ιούλιος επέστρεψε για άλλη μια φορά στη Ρώμη, όπου αναδείχθηκε σε σπουδαία ρητορική φιγούρα και απαρέγκλιτος υπερασπιστής του φιλολαϊκού κόμματος. Το 67 π.Χ., ως μέλος πλέον της Συγκλήτου, κατέληξε να ξοδεύει υπέρογκα χρηματικά ποσά σε δημόσια θεάματα, καθώς και σε εκλογικές δωροδοκίες. Οι δαπάνες αυτές άφησαν τον Καίσαρα σε κατάσταση δυσπραγίας. Ακολούθως οι δανειστές του απαγόρευσαν την αναχώρησή του για την Ισπανία, όπου είχε αναδειχθεί προπραίτωρ το 61 π.Χ. Οι συνθήκες τον οδήγησαν στα χέρια του πάμπλουτου πολιτικού, Κράσσου. Σε αντάλλαγμα για την χρηματική βοήθεια, ο Ιούλιος δέχτηκε να του προσφέρει πολιτική στήριξη, κυρίως εναντίον του Πομπήιου. Στην Ισπανία, αφού υπέταξε τις εγχώριες φυλές, κέρδισε την εύνοια των κατοίκων με οικονομικές απαλλαγές και των λεγεώνων με την στρατιωτική του ευφυΐα.
Η υπατεία του Καίσαρα και η «Πρώτη Τριανδρία»
Το έτος 59 π.Χ., μετά το επικερδές ταξίδι στην Ισπανία και την επιστροφή του Καίσαρα, η υπατεία του συνόδευσε τη σταδιακή παρακμή της Δημοκρατίας. Μία από τις ηγετικές φιγούρες εναντίον του ήταν ο αριστοκρατικός πολιτικός, Κάτωνας. Χρησιμοποιώντας ίδιες τακτικές με τον Καίσαρα, δωροδόκησε την εκλογή του ανιψιού του, Βίβουλλου, για συνύπατο. Ο Ιούλιος άσκησε τρομοκρατία στους εχθρούς του, υποβάθμισε σε κωμικό επίπεδο την εξουσία του Βίβουλλου και φυλάκισε τον Κάτωνα επειδή μακρηγορούσε στη συνέλευση της Συγκλήτου. Την στιγμή της φυλάκισης, ένας Συγκλητικός έφυγε μαζί με τον Κάτωνα αναφωνώντας πως προτιμάει τη φυλακή με τον Κάτωνα, παρά τη Σύγκλητο με τον Ιούλιο. Κατά την υπατεία του καθιερώθηκε σε μορφή καταλόγων και η πρώτη εφημερίδα της Ρώμης, Acta Diurna, με τα ονόματα και τις πράξεις κάθε Συγκλητικού. Οι κατάλογοι, οι οποίοι τοποθετούνταν στην Αγορά της Ρώμης, επέτρεπαν στον λαό να ενημερώνεται για τις πολιτικές κινήσεις των Συγκλητικών και να δρα αναλόγως.
Για να διατηρήσει την εξουσία του, ο Ιούλιος συμφιλίωσε κρυφά τον Πομπήιο και τον Κράσσο, με τους οποίους έκλεισε συμφωνία συμμαχίας. Οι τρεις άνδρες, στο πλαίσιο της υπεράσπισης των κοινών τους συμφερόντων έναντι των, συσπειρωμένων γύρω από τον Κάτωνα, αριστοκρατικών συντέλεσαν την κατά παράδοση «Πρώτη Τριανδρία» (όρος τεχνικά λανθασμένος). Η συμμαχία κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή της Ρώμης χάρη στις ποικιλόμορφες επιδράσεις που ασκούσε το κάθε μέλος της. Στην πραγματικότητα, βέβαια, μπορούσε να επιβιώσει μόνο βασισμένη στο κοινό συμφέρον των τριών ανδρών, στοιχείο που την κατέστησε εξαρχής εύθραυστη και περιοριστική. Ο Κράσσος με την υπέρογκη οικονομική του αυτοκρατορία και ο Πομπήιος με τις στρατιωτικές και πολιτικές του επιτυχίες, πάτησαν σε γερά θεμέλια για την επέκταση της ισχύος τους.
Ο Γαλατικός Πόλεμος και οι αντίπαλοι στη Ρώμη
Την ίδια περίπου εποχή, γράφτηκε ένα σκοτεινό απόσπασμα της ιστορίας του Καίσαρα. Καλούμενος να αντιμετωπίσει ταραχές στη Γαλατία, αφιέρωσε τα έτη 58-50 π.Χ. στη διεξαγωγή πολέμων. Για να διασφαλίσει την επιρροή του στη Ρώμη, στήριξε έμπιστούς του σε πολιτικούς ρόλους, ώστε να ελέγχει τα δρώμενα ακόμα και από απόσταση. Ξεκίνησε την εκστρατεία του εξαπλώνοντας την ρωμαϊκή παρουσία έξω από τα σύνορα της Γαλατίας και πουλώντας τους αιχμάλωτους ως δούλους. Το 57 π.Χ. στράφηκε έξω από τα όρια των ρωμαϊκών αποικιών και υπέταξε τους Βέλγους στην περιοχή των σημερινών Κάτω Χωρών. Δεν ήταν λίγες οι φορές που φέρθηκε ύπουλα και απάνθρωπα σε γερμανικές φυλές, ακόμα και εξολοθρεύοντας τεράστιο τμήμα του λαού, αν όχι ολόκληρο.
Κατά την εξάπλωση της κυριαρχίας του στη Βρετανία, το 54 π.Χ., ένα γαλατικό φύλο απείλησε μια ρωμαϊκή λεγεώνα πίσω στη Γαλατία. Όταν οι Ρωμαίοι παραδόθηκαν, οι Γαλάτες τους εξολόθρευσαν. Μόλις ενημερώθηκε σχετικά με τις σφαγές, ο Καίσαρας επέστρεψε στη Γαλατία και διέγραψε ολόκληρη τη φυλή από την ιστορία. Η σκληρή ωμότητά του ταρακούνησε ακόμα και τους Συγκλητικούς που ενημερώνονταν σχετικά με τα κατορθώματά του από τη Ρώμη.
Η συμπεριφορά του Ιουλίου απέναντι στον εχθρό βασιζόταν πάντοτε στο μεγαλύτερο δυνατό συμφέρον και αυτός ήταν ο λόγος που προς το τέλος ακολούθησε την οδό της διαλλακτικότητας. Βλέποντας πως το εθνικό φρόνημα οδηγούσε τους Γαλάτες σε επαναστάσεις και γνωρίζοντας πως δε θα βρισκόταν πάντοτε σε ευνοϊκή θέση, τελείωνε συχνά τις νίκες του με πιο ήπιους, για τους αντιπάλους, όρους. Η σπουδαιότερη πηγή πληροφόρησης που κατέχουμε στα χέρια μας, είναι το έργο του ίδιου του Καίσαρα, «Commentarii de Bello Gallico», με την αναλυτική σταρτιωτική του πορεία. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών με την λήξη των εχθροπραξιών, κατά τον ίδιο, ξεπερνούσε το ένα εκατομμύριο.
Το 54 π.Χ. η «Τριανδρία» δέχτηκε μεγάλο χτύπημα με τον θάνατο της συζύγου του Πομπήιου και κόρης του Ιουλίου, Ιουλίας, και λίγο αργότερα με τον θάνατο του Κράσσου σε ολέθρια εκστρατεία στη Συρία. Οι θάνατοι μετέβαλλαν ολοκληρωτικά τη δυναμική ανάμεσα στον Ιούλιο και τον Πομπήιο. Παρά τις προσπάθειες του Καίσαρα για νέα συμμαχία, ο Πομπήιος ήταν αποφασισμένος στην αλλαγή στρατοπέδου. Στήριξε τελικά τους ολιγαρχικούς και εκλέχθηκε «ύπατος μόνος».
Κατά την απουσία του από την Ρώμη, στην Πέραν των Άλπεων Γαλατία, ανακλήθηκε το δικαίωμά του να υποβάλει υποψηφιότητα για το αξίωμα του υπάτου, αν δεν ήταν παρών. Λίγο αργότερα ενημερώθηκε από δυο δημάρχους που είχαν ασκήσει βέτο στην απόφαση, πως η Σύγκλητος προσπαθούσε να προχωρήσει προς αντικατάστασή του από τη διοίκηση της Γαλατίας. Η Σύγκλητος δεν έδειχνε καμία προθυμία να συνεργαστεί με τον Καίσαρα και ανακοίνωσε πως αν δεν υπέβαλε παραίτηση μέχρι τον Ιούλιο του 49 π.Χ. θα θεωρούνταν εχθρός της Ρώμης.
Ιacta alea est
Σύμφωνα με τη ρωμαϊκή νομοθεσία, κάθε αξιωματούχος που επέστρεφε από την επαρχιακή διοίκηση, όφειλε να διαλύσει τις λεγεώνες του στα σύνορα, με σκοπό να αποφευχθεί η βίαιη αρπαγή της εξουσίας. Η αδιαλλαξία της Συγκλήτου οδήγησε τον Ιούλιο στο πέρασμα του ποταμού Ρουβίκωνα με μικρή, αλλά εμπειροπόλεμη στρατιά, εναντίον των πομπηιανών φρουρών. Το ιστορικό αυτό σημείο σφραγίστηκε με τη φράση “iacta alea est”, δηλαδή «ο κύβος ερρίφθη», όλες οι αποφάσεις είχαν παρθεί. Κάθε ελπίδα για ειρηνική επίλυση της διένεξης είχε πλέον χαθεί.
Φαίνεται πως αρχικά κατέληξε σε συμφωνία με τους πρέσβεις που στάλθηκαν από τη Ρώμη στην Καμπανία, όπου είχε καταφύγει. Σύμφωνα με αυτήν, θα παρατούσε τη διοίκηση της Γαλατίας και θα επέστρεφε στη Ρώμη για να θέσει υποψηφιότητα αυτοπροσώπως, υπό τον όρο ότι ο Πομπήιος θα έφευγε στην Ισπανία. Παρά τις όποιες προσπάθειες συνεννόησης, ακολούθησε τελικά το στρατιωτικό μονοπάτι, καθώς όλα έδειχναν ότι θα ήταν και το επικερδές: οι ολιγαρχικοί ήταν αιφνιδιασμένοι και απροετοίμαστοι, η λαϊκή γνώμη ήταν υπέρ του Ιουλίου και οι λεγεώνες του έμπειρες και ετοιμοπόλεμες. Σχεδόν όλοι οι αξιωματικοί του, στήριξαν την απόφαση και δέχτηκαν να πολεμήσουν στο πλευρό του. Σημαντική ώθηση δόθηκε από το γεγονός πως η κοινή γνώμη των ιταλικών πόλεων, εμπιστευόμενη το κύρος του, δεν επιχείρησε να εναντιωθεί στον «κατακτητή». Ακόμα και οι γαιοκτήμονες ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη στήριξη της νικητήριας πλευράς, με σκοπό τη διάσωση της περιουσίας τους, παρά της παραδοσιακά αγαπημένης τους ολιγαρχίας.
Με τη σταδιακή του προέλαση προς τη Ρώμη κατόρθωσε να συλλάβει σημαντικές ρωμαϊκές προσωπικότητες. Επέλεξε συνειδητά να απελευθερώσει τους αιχμαλώτους για να μην επαναληφθούν τα αιματηρά γεγονότα της εποχής του Σύλλα. Η τακτική αυτή ονομάστηκε “clementia Caesaris”(«το έλεος του Καίσαρα») και επέφερε τρομερά οφέλη. Οι περισσότερες ιταλικές πόλεις τάχθηκαν οικειοθελώς με το μέρος του. Ο Πομπήιος, ανίκανος πια να υπερασπιστεί την ακεραιότητα της ολιγαρχικής δύναμης και την ασφάλεια της πόλης, κατέφυγε στην Ανατολή. Τα στρατεύματα του Καίσαρα, επιχείρησαν να εμποδίσουν την αναχώρηση, χωρίς όμως επιτυχία. Τον Μάρτιο του 49 π.Χ., ο Πομπήιος κατέφυγε στην Ελλάδα και τα πάντα στρώθηκαν για τον επικείμενο εμφύλιο πόλεμο.
Διαβάστε επίσης:
Στη σκιά των μεγάλων ανδρών; Θεσσαλονίκη: η άνασσα της Μακεδονίας
Κείμενο: Μαίρη Ουρουμίδου (Lavart)
Πηγές φωτογραφιών: Εξώφυλλο, 1, 2, 3
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
CHRISTOPHER S. MACKAY, ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ
