Κορνήλιος Καστοριάδης, φιλοσοφώντας από την Ελλάδα ως στη Γαλλία
«Τώρα εσύ και ο Κορνήλιος θα κάθεστε και οι δύο πάνω σε παχιά σύγνεφα. Εσύ θα του τραγουδάς και ο Κορνήλιος θα γελάει με την πραγματικά μεγάλη του καρδιά».
Βαθύτατα μορφωμένος, ταξιδεμένος, πολυμήχανος, σκωπτικός και καυστικός, αλλά ταυτόχρονα ζεστός, απλός, προσεγγίσιμος, με αίσθηση του χιούμορ. Ποιος ήταν όμως ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης; Ας κάνουμε μια περιήγηση στη ζωή και το έργο του.
Κωνσταντινουπολίτης, γεννήθηκε σαν σήμερα, 11 Μαρτίου του 1922. Γιος του Καίσαρα και της Σοφίας. Κυνηγημένος μαζί με τους γονείς του, μετακομίζει τον ίδιο χρόνο στην Αθήνα ως βρέφος. Το μικρόβιο της πολιτικής του μπήκε στην τρυφερή ηλικία των δεκατριών ετών, όταν ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη μαρξιστική σκέψη και φιλοσοφία.
Το 1937 βρίσκει τον δεκαπεντάχρονο Κορνήλιο μέλος της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας), τον πρόδρομο της σημερινής ΚΝΕ. Ήταν τα μαύρα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά. Το 1941, στα δεκαεννιά του χρόνια, οργανώνεται στο ΚΚΕ. Ωστόσο, ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας της οργάνωσης απομακρύνει τον Καστοριάδη μόλις έναν χρόνο μετά. Γίνεται ενεργός Τροτσκιστής. Αυτό συνεπάγεται διωγμούς εναντίον του τόσο από τους Ναζί, όσο και από το ΚΚΕ.
Το 1944 γράφει τα πρώτα του κείμενα πάνω στην επιστήμη της κοινωνιολογίας και τον Max Weber και τα δημοσιεύει στο περιοδικό «Αρχείον Κοινωνιολογίας και Ηθικής». Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, ο φιλόσοφος καταγγέλλει τόσο την κυβέρνηση Παπανδρέου που υποστηρίζει τα βρετανικά στρατεύματα, όσο και τον ΕΛΑΣ. Σπουδάζει Πολιτικές Επιστήμες, Οικονομικά και Νομική. Σύντομα είναι πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όμως, κάτι τον καίει… Δε μπορεί να μείνει στην Ελλάδα. Αποβιβάζεται στο RMS Mataroa για να πάει στο Παρίσι, όπου θα εγκατασταθεί μόνιμα. Συνεχίζει εκεί τις σπουδές του με υποτροφία που του προσφέρει το Γαλλικό Ινστιτούτο. Εκεί, οργανώνεται στο Τροτσκιστικό Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Κόμμα. Με την οργάνωση αυτή οι δρόμοι του χωρίζουν το 1948. Ανήσυχος καθώς είναι, μαζί με τον Claude Lefort ιδρύουν την Ελευθεριακή Σοσιαλιστική Ομάδα και εκδίδουν το περιοδικό «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα». Το ίδιο διάστημα δουλεύει ως οικονομολόγος μέχρι το 1970, οπότε και αποκτά τη γαλλική υπηκοότητα. Πριν από αυτή τη χρονιά, ο Κορνήλιος υπογράφει τα έργα του με γαλλικά ψευδώνυμα. Τα πρώτα χρόνια μετά τη φυγή του από το ΚΚΕ ασκεί κριτική κυρίως στο ίδιο το ΚΚΕ, τον σταλινισμό και το σοβιετικό μοντέλο, το οποίο υποστηρίζει πως δεν είναι σοσιαλιστικό, αλλά κρατικοκαπιταλιστικό. Στα χρόνια που ακολουθούν, όμως, παρατάει και τον τροτσκισμό και ασκεί κριτική σε ολόκληρη τη μαρξιστική ιδεολογία, σε όλες τις εκδοχές της.
«Η επανάσταση δε σημαίνει χείμαρρους αίματος, την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων κοκ. Η επανάσταση σημαίνει το ριζικό μετασχηματισμό των θεσμών της κοινωνίας. Με αυτήν την έννοια, φυσικά είμαι επαναστάτης».
Πολλοί βιάζονται να τον χαρακτηρίσουν αναρχικό. Πράγματι, ήταν γνωστός στους αναρχικούς κύκλους και είχε πολλούς αναρχικούς φίλους. Ωστόσο, ο Καστοριάδης ήταν άνθρωπος που δεν του άρεσε η πεπατημένη. Ενώ, σίγουρα είχε γνώσεις περί «κλασικού αναρχισμού» ανέπτυξε τη δική του πολιτική θεωρία. Γίνεται έτσι ένας από τους «πατέρες» της πολιτικής αυτονομίας. Τα χαρακτηριστικά του είναι η βαθειά ανάλυση κάθε κοινωνίας στα όρια του δυνατού, η κριτική στις κοινωνίες αυτές (αναγνωρίζοντας όμως τα προτερήματα τους), η εμμονή του να κατακρίνει κυρίως το Μαρξισμό -δικαιολογημένα-. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης υποστήριζε πως μια Δημοκρατία για να είναι πραγματική πρέπει να είναι άμεση και όχι έμμεση. Ανέλυσε πολύ την Αθηναϊκή Δημοκρατία, την οποία θαύμαζε, ωστόσο τόνιζε τα ελαττώματά της. Υποστήριζε πως τόσο οι Δυτικές Φιλελεύθερες Αστικές Δημοκρατίες, όσο και οι Μαρξιστικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες είναι έμμεσες, έχουν αντιπροσώπους και κατά συνέπεια δεν είναι Δημοκρατίες. Τις χαρακτηρίζει συχνά «ολιγαρχίες».
Ο Καστοριάδης ήταν ακόμα σπουδαίος ψυχαναλυτής. Άρχισε να ασκεί αυτή την ιδιότητά του ως επάγγελμα το 1973. Ήταν επίσης σοβιετολόγος και τη δεκαετία του 1980 χαρακτηρίζει την ΕΣΣΔ ως «στρατοκρατία». Το 1984 παίρνει διαζύγιο από την από το 1975 σύζυγό του Πιέρα Ολινιέ. Πεθαίνει στις 26 Δεκεμβρίου 1997 από επιπλοκές μετά από εγχείρηση στην καρδιά. Η πολιτική φιλοσοφία χάνει τότε έναν από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της σε παγκόσμια κλίμακα.
Ο Ρασούλης, ως φίλος του ήθελε να του κάνει δώρο ένα τραγούδι. Το έργο αυτό έγινε πραγματικότητα, όμως ο Κορνήλιος δεν πρόλαβε να το ακούσει. Το τραγούδι αυτό κυκλοφόρησε το 1999, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του φίλου του.
«Μου είπαν πως σε είδανε με τον Καστοριάδη,
εσύ να το φιλοσοφείς και ‘γω βαθιά στον Άδη.Και συζητώ με τις ψυχές πού ‘να ναι η αγάπη
και για το θέμα ρώτησα τον χάρο τον σατράπη.Μα αυτό που μου ‘πε μ’ άφησε αγιάτρευτο σημάδι
πως είναι σώα και ευτυχής με τον Καστοριάδη».
