Ο Φιλελληνισμός του Delacroix μέσα από τα μάτια άλλων καλλιτεχνών – Ο πανοραμικός πίνακας του Philippoteaux
[dropcap size=big]Κ[/dropcap]άποιος μου εκμυστηρεύτηκε πρόσφατα πως δεν του αρέσουν τα μουσεία, επειδή είναι χώροι επικίνδυνοι που φιλοξενούν τα φαντάσματα του παρελθόντος και ο άνθρωπος έχει την τάση να μένει προσκολλημένος σε αυτό. Μα δεν είναι παράλληλα η άγνοια και η αδιαφορία για την ιστορία που εγκλωβίζουν τον άνθρωπο σε ένα βάλτο γεμάτο στασιμότητα και λάθη; Με γνώμονα το παλιό δεν χαράζει τους κανόνες για κάτι καινούργιο; Πληθώρα καλλιτεχνών, σε κάθε εικαστική περίοδο, μελέτησαν τους προγενέστερους δασκάλους, και κάποιοι από αυτούς κατάφεραν τελικά να δημιουργήσουν το δικό τους εικαστικό κόσμο. Ο Eugène Delacroix (1798 – 1863), όντας ένας από αυτούς, κατάφερε να αναζωπυρώσει την ακινησία του παρελθόντος. Από την προηγούμενη Τρίτη, το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Α.Π.Θ. μας προσφέρει μια ιδιαίτερη ανάγνωση πάνω σ’ αυτό το θυελλώδη ιστορικισμό του Delacroix μέσα από την έκθεση «Ο Ντελακρουά σκηνοθετεί το ‘21». Παράλληλα μας παρουσιάζει μια δεύτερη έκθεση, με παρόμοια θεματική και τίτλο «Ο Φιλιποτό δημιουργεί το Πανόραμα της Πολιορκίας του Παρισιού».
[dropcap size=big]Η[/dropcap] πρώτη έκθεση φιλοξενεί έναν αριθμό έργων – κάποια αυθεντικά του Delacroix και κάποια αντίγραφα – που πραγματεύονται την ελληνική επανάσταση του ’21, όπως αποκαλύπτει εύστοχα και ο τίτλος. Πρωταγωνιστές εδώ είναι τα αντίγραφα από δύο από τους πιο σημαντικούς πίνακες του καλλιτέχνη, η Σφαγή της Χίου του Ευάγγελου Ιωαννίδη και Η Ελλάδα ξεψυχώντας στα ερείπια του Μεσολογγίου του Σπύρου Βασιλείου. Σκοπός της έκθεσης δεν είναι η – γνωστή άλλωστε – ανάδειξη του φιλελληνισμού του ζωγράφου, αλλά η ανάγνωση των δύο προαναφερθέντων έργων του, μέσω μεταγενέστερων καλλιτεχνών και μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας τους (προσχέδια, ενδυμασίες). Παράλληλα, επιχειρείται η μελέτη των ίδιων των γεγονότων της Σφαγής της Χίου μέσα από γραπτές μαρτυρίες ντόπιων, επιστολές Ελλήνων (Κοραής, Βαρβάκης) αλλά και κειμένων της αντίπαλης πλευράς (Βαχίτ Πασάς).
Ο Delacroix, ο οποίος εμπνεύστηκε ιδιαίτερα από την επανάσταση της Ελλάδας και από τα κείμενα του λόρδου Byron, είχε γίνει γνωστός ως επαναστάτης, επειδή απαρνήθηκε την επιμονή της γαλλικής Ακαδημίας στο σωστό σχέδιο, δίνοντας αντίθετα έμφαση στο χρώμα («υποστηρίζοντας» έτσι το colore της αναγεννησιακής Βενετίας έναντι του disegno της Ρώμης). Το 1832, ταξίδεψε μάλιστα στη Β. Αφρική για να μελετήσει τα λαμπερά χρώματα και τα μοτίβα του αραβικού κόσμου, κερδίζοντας επάξια τον χαρακτηρισμό του φλογερού «Ανατολιστή». Στην Ταγγέρη αντίκρυσε άλογα να πολεμάνε, και η μανία με την οποία ρίχνονταν στη μάχη τον ενθουσίασε τόσο, ώστε άρχισε να την αποτυπώνει σε πίνακές του. Τα άλογα σε μάχη είναι μεταξύ των θεμάτων που είχε δανειστεί από τον Gericault, μαζί με στρατιώτες, μαινόμενες μάχες και έννοιες όπως ο θάνατος και η τρέλα.
[dropcap size=big]Α[/dropcap]υτές οι θεματικές είναι εμφανείς και στη Σφαγή της Χίου, τον πίνακα που παρουσίασε στο γαλλικό Salon το 1824 και του χάρισε την αναγνωρισιμότητα που τόσο επιθυμούσε. Το έργο αυτό προκάλεσε με την προσέγγισή του στην έκφραση της μορφής, με τον Antoine-Jean Gros (του οποίου το Bonaparte Visits the Plague Stricken in Jaffa είχε ως αναφορά για τη δημιουργία της σφαγής) να το αποκαλεί ως τη «σφαγή της ζωγραφικής». Ωστόσο, η πολιτεία αγόρασε τον πίνακα τον ίδιο χρόνο έναντι 6.000 φράγκων για το μουσείο του Λουξεμβούργου, για να μεταφερθεί τελικά στο μουσείο του Λούβρου το 1874, όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα.
Η δεύτερη έκθεση του Τελλογλείου αφορά τον, όχι και τόσο γνωστό, Γάλλο ζωγράφο Henri Felix Emmanuel Philippoteaux (1798 – 1863), ο οποίος αποτύπωσε μαζί με το γιο του, Paul, μία από τις κρισιμότερες μάχες του Γαλλοπρωσικού Πολέμου (1870-1871) υπό τη μορφή του πανοράματος (cyclorama). Το έργο του, δηλαδή, αποτελούνταν από επί μέρους κομμάτια, τα οποία ήταν τοποθετημένα περιμετρικά, ώστε να δημιουργούν μια κυκλική αναπαράσταση. Μετά την παρουσίαση του πανοράματος και τη μεγάλη απήχησή του, οι καλλιτέχνες δημιούργησαν δύο αντίγραφα του έργου, το ένα εκ των οποίων βρέθηκε στην Αθήνα, λίγο πριν την έναρξη των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ μετά από αρκετές περιπέτειες κατέληξε στη συλλογή του ζεύγους Τέλλογλου. Στο χώρο του Τελλογλείου παρουσιάζονται, ωστόσο, μόνο όσα τμήματα έχουν σωθεί, κι αυτά με εμφανή σημάδια φθοράς, καθώς η προετοιμασία και τα ζωγραφικά στρώματα του έργου έχουν μικρό πάχος, με αποτέλεσμα να αποτυπώνεται η ύφανση του καμβά και η απώλεια του υλικού να είναι ευκολότερη.
[dropcap size=big]D[/dropcap]elacroix και Philippoteaux. Δυο καλλιτέχνες που δεν απεικόνισαν απλά σκηνές μάχης και ιστορικά γεγονότα, αλλά τα «ζωντάνεψαν». Ο μεν Delacroix χυμάει ορμητικά στο παρελθόν και είναι σαν να συμμετέχει κι ο ίδιος στις ταραχώδεις συνθέσεις που δημιουργεί, ο δε Philippoteaux δημιουργεί την ψευδαίσθηση της διείσδυσης στο έργο χάρη στη θέαση 360ο.
And where are they? and where art thou,
My country? On thy voiceless shore
The heroic lay is tuneless now—
The heroic bosom beats no more!
And must thy lyre, so long divine,
Degenerate into hands like mine?
(The Isles of Greece, Lord Byron)
Διάρκεια εκθέσεων έως 31/01/2017
Κείμενο: Ζωή Όσσα (Lavart)
Φωτογραφίες: Βίβιαν Μπάκαβου (Lavart)
