Προτάσεις ταινιών του ευρωπαϊκού κινηματογράφου πάνω στη θεματική του χoρού.
“You have to love dancing to stick to it. It gives you nothing back, no manuscripts to store away, no paintings to show on walls and maybe hang in museums, no poems to be printed and sold, nothing but that single fleeting moment when you feel alive.” – Merce Cunningham
Ο χορός αποτελεί από τις αρχαιότερες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης και αφήγησης που συναντάται σε πολλές κουλτούρες του κόσμου και σε πληθώρα εκδηλώσεων. Έχει συνδεθεί με θρησκευτικές λατρευτικές εκδηλώσεις και τελετουργίες (π.χ αρχαία μυστήρια, ο χορός της βροχής), τις κοινωνικές συναθροίσεις (ομαδικοί χοροί, ζευγαριών), τον πόλεμο (π.χ. ο πυρρίχιος), την άθληση (το μπαλέτο ξεκίνησε –κατά μια θεωρία- ως καλλιτεχνική ερμηνεία της ξιφασκίας), συνδυάζοντας τη μελωδικότητα της μουσικής με την αρμονική συνεργασία μυαλού και σώματος.
Παρακάτω αναφέρονται πέντε ταινίες του ευρωπαϊκού κινηματογράφου που επιχειρούν να συλλάβουν και ν’ αποδώσουν στο φακό την αγάπη προς διάφορες μορφές της τέχνης της Μούσας Τερψιχόρης και τη συχνά επιτακτική ανάγκη της μη λεκτικής έκφρασης των ανθρώπινων συναισθημάτων, αυτό που ο Σιμωνίδης ο Κείος ονόμασε «σιωπηλή ποίηση».
Ο μοντέρνος χορός, με τη μορφή που τον ξέρουμε σήμερα, κάποτε ξεκίνησε ως αντίδραση στην αυστηρότητα του μπαλέτου. Η Στεφανί ντι Τζιούστο στο πρωτόλειο φιλμ της Η Χορεύτρια (La Danseuse, 2016) μας μεταφέρει στη Νέα Υόρκη και το Παρίσι της Μπελ Επόκ και αποτίει φόρο τιμής στην Αμερικανίδα Λόι Φούλερ (Σοκό), αυτοδίδακτη χορεύτρια, εφευρέτρια του «Danse Serpentine» και πρωτοπόρο σκηνογράφο, αλλά και στην καλλιτεχνική της συνάντηση με μια άλλη σημαντική εμβληματική μορφή του χορού, την Ισιδώρα Ντάνκαν (Λίλι-Ρόουζ Ντεπ).
Μετά τον θάνατο του πατέρα της, η Φούλερ αφήνει την αμερικανική επαρχία για τη Νέα Υόρκη αναζητώντας τη μητέρα της. Εκεί βρίσκει δουλειά σ’ ένα θέατρο αλλά ένα λάθος κατά τη διάρκεια μιας παράστασης της δίνει την ιδέα για ένα πρωτότυπο είδος ελεύθερου χορού που συνδυάζει την κίνηση υφάσματος και την προβολή φωτός. Όταν βλέπει ν’ αντιγράφουν την ιδέα της, φεύγει για το Παρίσι, την πολιτιστική μητρόπολη της εποχής, όπου και γνωρίζει μεγάλη επιτυχία, πειραματίζεται για να εξελίξει το χορό της και συναντά την έφηβη τότε Ντάνκαν, από την τεχνική της οποίας εντυπωσιάζεται.
Η ντι Τζιούστο παραδίδει ένα εντυπωσιακό οπτικό αποτέλεσμα, όχι ιδιαίτερα πιστό στον βίο της Φούλερ, μα επικεντρωμένο τόσο στο πάθος της δημιουργία, όσο και στην εντυπωσιακή ομορφιά της ιδιαίτερης περφόρμανς της.
Ο Στίβεν Ντάλντρι στη συγκινητική, feel-good ταινία του Γεννημένος Χορευτής (Billy Elliot, 2000) αφηγείται την ιστορία του εντεκάχρονου Μπίλι Έλιοτ (Τζέιμι Μπελ), ο οποίος μεγαλώνει στον επαρχιακό αγγλικό Βορρά τη δεκαετία του 1980. Εν μέσω των οικονομικών δυσκολιών των απεργιών στα ανθρακωρυχεία της κομητείας ανακαλύπτει το μπαλέτο. Κρυφά από τον περίγυρό του που αποδοκιμάζει το χορό, ξεκινά ιδιαίτερα μαθήματα με την μοναδική δασκάλα της περιοχής (Τζούλι Γουότερς), η οποία διακρίνει το ταλέντο του και τον ενθαρρύνει να περάσει από οντισιόν για το Royal Ballet του Λονδίνου. Οι αντιρρήσεις της οικογένειάς του κάμπτονται όταν ο πατέρας του (Γκάρι Λιούις) διαπιστώνει, σε μια από τις ομορφότερες σκηνές της ταινίας, το πάθος και το ταλέντο του γιου του.
Στο φιλμ, πέρα από τις χορευτικές σεκάνς, ξεχωρίζουν για τις ερμηνείες τους η Γουότερς και ο Λιούς, αλλά και ο νεαρός τότε Μπελ εκφράζοντας με τη ζωντάνια και ενεργητικότητα που διαθέτουν τα παιδιά τη βαθιά αν και φευγαλέα ευτυχία του να χορεύεις.
Στην βιογραφική ταινία Ο Χορός Της Ζωής Μου (Yuli, 2018) η Ιθίαρ Μπογιαΐν παραδίδει ένα τολμηρό και ειλικρινές πορτρέτο του Κουβανού Κάρλος Ακόστα, του πρώτου μαύρου χορευτή μπαλέτου που έχει ερμηνεύσει πρωταγωνιστικούς ρόλους στα γνωστότερα μπαλέτα. Από την παιδική του ηλικία στις φτωχογειτονιές της Αβάνας ως την ενηλικίωση και τη διεθνή καταξίωση, παρεμβάλλοντας χορευτικά ιντερμέδια από τις προετοιμασίες της παράστασης που χορογραφεί ο ίδιος σήμερα με την ομάδα του, η ιδιαιτερότητα του φιλμ έγκειται στην προσέγγιση της Μπογιαΐν. Δεν επιδιώκει να αποθεώσει τον καλλιτέχνη, ούτε αποστρέφει το βλέμμα από την ακανθώδη σχέση του Κάρλος με τον πατέρα του, Πέδρο (Σαντιάγκο Αλφόνσο).
Είναι εκείνος που εντοπίζει πρώτος την εντυπωσιακή ευλυγισία και αίσθηση ρυθμού του γιου του και τον αναγκάζει να παρακολουθεί μαθήματα σε ανώτερη σχολή χορού, θεωρώντας πως το σπάνιο ταλέντο του είναι το εισιτήριό του για μια καλύτερη ζωή. Ο ίδιος ο Κάρλος, όμως, δε δείχνει κανένα πάθος για τον χορό, προτιμώντας να «είναι φυσιολογικός», να παίζει ποδόσφαιρο με τους συμμαθητές του, να ζει στη οικεία γειτονιά του. Ανήμπορος, ωστόσο, ν’ αντισταθεί στις πατρικές επιταγές, βλέπει το χάρισμά του να γίνεται το βαρίδι που τον απομακρύνει απ’ όλα όσα αγαπά.
Όσο περισσότερη επιτυχία απολαμβάνει στο Royal Ballet του Λονδίνου, τόσο πιο πολύ λαχταρά να επιστρέψει στην οικογένειά του και σε μια οικονομικά κατεστραμμένη Κούβα, απ’ όπου όλοι οι συνομήλικοί του θέλουν να δραπετεύσουν. Όμως, πεπρωμένο φυγείν δυνατόν; Η Μπογιαΐν μας καλεί να αναρωτηθούμε κατά πόσο οι επιλογές μας είναι συνειδητές ή υπαγορεύονται από ένα συνδυασμό ανάγκης και ικανοτήτων, αν οφείλουμε πραγματικά ν’ ακολουθούμε τα ταλέντα μας, ως ποιο σημείο και, εν τέλει, σε ποιόν απευθύνεται αυτό το χρέος.
Για την ηρωίδα του Polina: Ο Χορός Είναι η Ζωή Μου (Polina, Danser Sa Vie, 2016) των Βαλερί Μουλέρ και Ανζελίν Πρελζοκάζ, η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι ξεκάθαρη. Η Πολίνα (Αναστάσια Σέβτσοβα) μεγαλώνει στη Μόσχα της δεκαετίας του 1990 και αγαπά το χορό. Μετά από χρόνια αυστηρής, εντατικής προετοιμασίας και θυσιών γίνεται δεκτή στα μπαλέτα Μπαλσόι. Τότε, όμως, είναι που ανακαλύπτει και γοητεύεται από τον μοντέρνο χορό, και βρίσκει το θάρρος ν’ αφήσει πίσω της το μπαλέτο, προς αναζήτηση μιας καλλιτεχνικής έκφρασης πιο αυθεντικής για την ίδια.
Θα μπορούσε να είναι μια κοινότοπη ταινία, όμως το δίδυμο Μουλέρ-Πρελζοκάζ, βασισμένοι στο ομώνυμο graphic novel του Μπαστιέν Βιβέ, προσεγγίζουν την ιστορία με ελλειπτική αφήγηση και ίσες δόσεις ποιητικότητας και ρεαλισμού, τρυφερότητας και ωριμότητας, εστιάζοντας πάντα στην εκφραστικότητα του βλέμματος και του σώματος της Σέβτσοβα. Από τη Ρωσία στη Γαλλία και έπειτα στο Βέλγιο, μέσα από ρίσκα, αποτυχίες, διαψεύσεις προσδοκιών και εσωτερικές αναζητήσεις, η Πολίνα καταφέρνει να βρει το προσωπικό της ύφος και στίγμα, να μεταμορφωθεί από μπαλαρίνα σε εκκολαπτόμενη καλλιτέχνη.
Στο Μάθημα Τανγκό (The Tango Lesson, 1997) η Σάλι Πότερ σκηνοθετεί τον εαυτό της και τον διάσημο τανγκέρο Πάμπλο Βερόν αντλώντας αυτοβιογραφικά στοιχεία από τη μεταξύ τους σχέση και συνεργασία και καταθέτει μια ερωτική επιστολή στο συγκεκριμένο είδος χορού. Μία σκηνοθέτις (Πότερ) ταξιδεύει στο Παρίσι και προσπαθεί να γράψει το σενάριο της επόμενης ταινίας της, όταν τυχαία παρακολουθεί μια παράσταση αργεντίνικου ταγκό. Εντυπωσιασμένη ζητά από τον χορευτή (Βερόν) να της παραδώσει μαθήματα, προτείνοντας αργότερα σε αντάλλαγμα να τον βοηθήσει να γίνει ηθοποιός.
Η απλή αυτή ιστορία ζωντανεύει μέσα από ασπρόμαυρα πλάνα χωρισμένα σε κεφάλαια ανά «μάθημα», και υπό τον ήχο γνωστών μουσικών κομματιών αποτυπώνει τη θυελλώδη συνύπαρξη και αλληλεπίδραση δύο παρτενέρ, τους οποίους ενώνει η αγάπη για το ταγκό αλλά τους χωρίζουν οι δυναμικές καλλιτεχνικές τους ιδιοσυγκρασίες.
Πηγές Φωτογραφιών: 1, 2, 3, 4, 5, 6
Κείμενο: Μαρία Κολιού (Lavart)
