Ο Αποτεφρωτής (The Cremator) είναι μία τσεχοσλοβακική κινηματογραφική παραγωγή του 1969 σε σκηνοθεσία του Γιουράι Χερτς, της οποίας το σενάριο βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Λαντίσλαβ Φουκς.
Η πλοκή της επικεντρώνεται στα τελευταία χρόνια του Μεσοπολέμου και στις απαρχές του Β’.Π.Π. στην Τσεχοσλοβακία, η οποία από ανεξάρτητη δημοκρατία θα γίνει επί της ουσίας προτεκτοράτο της ναζιστικής Γερμανίας. Ενώ, η θεματική της μπορεί να θεωρηθεί πως στοιχειοθετεί μία μακάβρια αλληγορία των συνεπειών της ανθρώπινης μεγαλομανίας και κτηνωδίας.
Κεντρικός ήρωας είναι ο «αξιότιμος» και «καθώς πρέπει» οικογενειάρχης Κάρελ Κόποφρκινγκλ, ιδιοκτήτης ενός τεράστιου κρεματορίου (αποτεφρωτηρίου) στην Πράγα, ο οποίος έχει κάνει τη δουλειά του μέρος της ζωής του αλλά και του τρόπου που βλέπει τον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους γύρω του.
Επηρεασμένος από τη Θιβετιανή Βίβλο των Νεκρών και τη Γαλλίδα μυστικίστρια Αλεξάνδρα Νταβίντ-Νελ, λόγια της οποίας αναφέρει στις συναντήσεις του με τα άλλα προεξέχοντα μέλη της τοπικής κοινωνίας, πιστεύει ότι η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να «εξαγνιστεί» μέσω του θανάτου και της «λυτρωτικής διάστασης» που έχει αυτός για τις ζωντανές υπάρξεις.
Ο «Ναός του Θανάτου», όπως θα μπορούσε να αποκαλεστεί το κρεματόριό του, βοηθά καίρια σε αυτή τη διαδικασία, αποτεφρώνοντας τα ανθρώπινα σώματα και εξαϋλώνοντας έτσι την «τυραννισμένη» υλική τους υπόσταση.
Επιπροσθέτως, λόγω των ιδιαίτερων αυτών θρησκευτικών του προτιμήσεων, ο Κόποφρκινγκλ συνοδεύει την καθημερινότητά με έναν μετρημένο τρόπο ζωής, μέσα στο πλαίσιο του οποίου οποιαδήποτε μορφή κατάχρησης είναι περιττή. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτός ο «ηθικός κώδικας» αποτελεί μία απόλυτη και απαράβατη αρχή, αφού πολλές φορές ο δρόμος του τον οδηγεί- όλως τυχαίως- στις αγκαλιές του πληρωμένου έρωτα και των σποραδικών καταχρήσεων.
Παρά ταύτα η αστική του «αριστοκρατικότητα» και η υποκρισία του συνδέονται μεταξύ τους άρρηκτα και δεν αυτοαναιρούνται, αφού συναποτελούν στοιχεία της προσωπικότητάς του. Στην τελική, πώς αλλιώς θα πετύχαινε την προώθηση της δουλειάς του; Το marketing, εξάλλου, προϋποθέτει και τις ανάλογες προσωπικές θυσίες. Όμως, η κρίσιμη εκείνη εποχή άρχισε να τον φέρνει ενώπιον νέων σοβαρών διλημμάτων.
Και αυτό διότι, κάποιοι συγκεκριμένοι κύκλοι συμφερόντων στην Πράγα, με τους οποίους αυτός είχε επαφή, εναρμονιζόμενοι με την επικρατούσα πολιτική κατάσταση στη Γερμανία μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, άρχισαν να ταυτίζονται με τις επεκτατικές βλέψεις του τελευταίου απέναντι στην Τσεχοβλακία, στα δυτικά εδάφη της οποίας διαβιούσε μία ακμάζουσα γερμανική μειονότητα.
Αυτό, βέβαια, δεν θα μπορούσε να γίνει δίχως την υιοθέτηση και των ανάλογων «παγγερμανιστικών» απόψεων. Σύμφωνα με τα νέα «ήθη» των οποίων, η ύπαρξη έστω και μίας στάλας «γερμανικού αίματος» αρκούσε για να κατατάξει κάποιον στην «ανώτερη φυλή» των Γερμανών.
Βλέποντας τις νέες προοπτικές που ανοίγονταν εμπρός του, βάση των νέων αυτών συνθηκών, ο Κάρελ αποδέχεται εν τέλει και αυτός τις νέες αυτές αντιλήψεις, ταυτίζοντας πλέον τη «γερμανικότητά» του με τη δουλειά του.
Αυτό, όμως, έμελλε να τον φέρει ενώπιον νέων διλημμάτων, όπως προαναφέρθηκε, καθώς η γυναίκα του, όντας εβραϊκής καταγωγής, και τα παιδιά του, όντας κατά το ήμισυ εβραϊκής καταγωγής, δεν «χωρούσαν» πλέον στο «νέο κόσμο» που αυτός και οι συνεργάτες του ονειρεύονταν.
Έτσι επιλέγοντας να «λυτρώσει» την οικογένειά του από τον πόνο και τη δυστυχία της ύπαρξης, σταδιακά αφαιρεί τη ζωή καθενός μέλους της ξεχωριστά· οραματιζόμενος ταυτόχρονα, με περισσή μεγαλομανία και πνευματική καταληψία, ότι ο ίδιος έχει μετατραπεί σε θιβετιανό μοναχό που εξυπηρετεί κάποιον «ανώτερο σκοπό».
Εξετάζοντας σε αυτό το σημείο την ταινία ως σύνολο, μπορούμε να πούμε ότι ο θεατής, μετά το πέρας της, μένει καθηλωμένος και ταυτόχρονα εξαγνισμένος από οποιοδήποτε αρνητικό ή θετικό συναίσθημα για τον πρωταγωνιστή.
Καθώς αναγνωρίζει, μέσα στα γεμάτα μελαγχολία και ναρκισσισμό μάτια του Κόποφρκινγκλ, προσωποποιημένη την ανθρώπινη ύπαρξη και κατ’ επέκταση τον ίδιο του τον εαυτό, ο οποίος είναι ικανός για το μεγαλύτερο καλό αλλά και για τη μεγαλύτερη κτηνωδία, ιδιαίτερα όταν θεωρεί ότι έχει στα χέρια του τη μία και μοναδική «λύση» για τις δυστυχίες όλης της ανθρωπότητας.
Κλείνοντας, μέσα από την πολιτικο-κοινωνική δυστοπία που παρουσιάζει ο Χερτς μέσω της ταινίας του, μας δίνεται η δυνατότητα να δούμε τις φρικαλεότητες του παρελθόντος ως ένα ζωντανό τμήμα του μέλλοντος, το οποίο μπορεί να φωλιάζει μέσα στην καρδιά του οποιουδήποτε ανθρώπου, ανεξαρτήτως των αντιλήψεων και των πολιτικών προτιμήσεων που αυτός μπορεί να επικαλείται κατά περίσταση.
Κείμενο: Γιώργος Δρίτσας (Lavart)
