Αποδεσμεύοντας τη σκέψη
«Υπάρχουν όρια στο μυαλό του κάθε ενός, που πέρα από αυτά είναι επικίνδυνο να περάσεις. Μόλις περάσεις την γραμμή, είναι αδύνατο να γυρίσεις πίσω».
[dropcap size=big]Ο[/dropcap] Φιόντορ Μιλαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι υπήρξε συγγραφέας, δημοσιογράφος και φιλόσοφος, με τα έργα του να επικεντρώνονται στην ανάλυση της ανθρώπινης ψυχολογίας, ψυχοσύνθεσης και χαρακτηροδομής. Θέτοντας ως υπόβαθρο ένα μωσαϊκό με ψηφίδες βουτηγμένες στη φιλοσοφία, τη θρησκεία, τη γοτθική λογοτεχνία και τη σάτιρα, ο Ρώσος συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται τόσο για τις ψηφίδες αυτές καθαυτές, παρά για τον λόγο που εκείνες δένονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο: δεν μελετά το αποτέλεσμα αλλά την αιτία, όχι την πράξη αλλά την ύπαρξη, με άξονα πάντα τη διάταξη των στάσεων, σκέψεων, συμπεριφορών και εσωτερικών συγκρούσεων του ατόμου. Για κάθε μέρος του συγγραφέα Ντοστογιέφσκι αντιστοιχεί ένα ίσο – αν όχι ισχυρότερο και πιο μεθοδικό – μέρος του ψυχολόγου και ψυχογράφου Ντοστογιέφσκι, του άντρα που αρνείται να βγει από το υπόγειο.
Οι χαρακτήρες του Ντοστογιέφσκι δεν αποτελούν μονοδιάστατες ενσαρκώσεις κυρίαρχων συναισθημάτων, μήτε απλούς μοχλούς για την εύρυθμη πλοήγηση της πλοκής. Δεν έχουν ράγες κάτω από τα πόδια τους, κάτι που τους κάνει πολύ πιο οικείους, θαρρείς, πολύ πιο ανθρώπινους. Διότι οι χαρακτήρες του Ντοστογιέφσκι αμφιβάλλουν και αμφισβητούν, αναθεωρούν και δειλιάζουν, μετανιώνουν και αυτοτιμωρούνται, μπερδεύονται και διαπραγματεύονται, σερνάμενοι σκελετοί σε στενά σοκάκια. Μπορεί να ψιθυρίζουν, από μέσα τους όμως βρυχώνται: δεν δέχονται τον νόμο του 2+2 = 4, μόνο και μόνο επειδή θέλουν την ελευθερία να πουν «2+2 = 5».
«Δεν χρειάζεται πολύ για να καταστρέψεις έναν άνθρωπο. Το μόνο που χρειάζεται είναι να τον πείσεις ότι η δουλειά που κάνει στερείται εντελώς και αναμφισβήτητα κάθε χρησιμότητα και νόημα».
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]α έργα του Ρώσου συγγραφέα δεν αποτελούν απλό προϊόν λογοτεχνικής συγγραφής. Είναι ο καρπός μιας μελετημένης προσπάθειας να χαλιναγωγήσει τις σχέσεις μεταξύ των φαινομένων, την αλυσίδα που δεσμεύει τις έννοιες που δεσμεύουν τον άνθρωπο, αλυσίδα που ο τελευταίος σφυρηλάτησε και θα συνεχίσει να σφυρηλατεί. Δίχως συνοχή, πολλές φορές μάλιστα δίχως συντακτική οργάνωση, ο Ντοστογιέφσκι ματώνει πάνω στις σελίδες, ξερνώντας στοχασμούς και ρήσεις σε μια προσπάθεια να ταξινομήσει το προσωπικό του χάος. Η εσωτερική πολυφωνία χαρακτηρίζει τα περισσότερα από τα συγγραφικά του κείμενα, με τις φωνές του αφηγητή και των σκέψεών του να συγχωνεύονται σ’ ένα αμάλγαμα αποτύπωσης ιδεών με τυραννική ακρίβεια: είναι πράγματι σημάδι ενός διαχρονικού συγγραφέα όταν ο αναγνώστης διαβάζει δικές του σκέψεις φιλτραρισμένες στο χαρτί.
9 Φεβρουαρίου: Σαν σήμερα επέστρεψε στο υπόγειο ο φτωχός σωσίας, ο ταπεινός και καταφρονεμένος παίκτης, ο δαιμονισμένος ηλίθιος, ο έφηβος με την αδύναμη καρδιά, ένας τίμιος κλέφτης με το όνειρο ενός γελοίου.
