Nomen est omen: Σάλτσμπουργκ: πόλη του αλατιού

Όποιος έχει το όνομα, λέμε, έχει και τη χάρη (;). Καμιά φορά τα ονόματα έχουν πολλά να μας πουν. Αυτό είναι το όφελος από την επιμονή μας να τηρούμε την ιστορική ορθογραφία, κι ας μην έχει κανέναν αντίκτυπο στην ομιλία μας.

Γιατί έτσι οι λέξεις, πέρα από την ετυμολογία, κουβαλούν και την ιστορία τους. Και τότε βρίσκει εφαρμογή η ρήση του Αντισθένη πως: «αρχή σοφίας (εστί η των) ονομάτων επίσκεψις».

Η αφορμή

Μαθαίνοντας ότι στη γερμανική γλώσσα το αλάτι λέγεται Salz, σκέφτηκα πως και η αυστριακή πόλη του Salzburg (Ζάλτσμπουργκ στα γερμανικά και Σάλτσμπουργκ στα αυστριακά), η οποία «βαφτίζει» και το αντίστοιχο αυστριακό κρατίδιο, θα πρέπει να έχει κάποια σχέση. Βέβαια, αμέσως απόρησα, γιατί πώς είναι δυνατόν μια κατεξοχήν ηπειρωτική περιοχή να έχει πρόσβαση σε αλάτι;

Μια απλή αναζήτηση όχι μόνο μου επιβεβαίωσε την υποψία ότι επρόκειτο για αλατούπολη, αλλά με εισήγαγε και σε μια ενδιαφέρουσα ιστορία…

Η ονομασία είναι σύνθετη: προέρχεται πράγματι από το Salz, αλλά και το Burg, που σημαίνει οχυρό, φρούριο.

Για την ακρίβεια το Salzburg υπήρξε για αιώνες αρχιεπισκοπική έδρα που λειτούργησε ως αυτόνομο κρατίδιο με θεοκρατικά χαρακτηριστικά. Τέτοιου τύπου μορφώματα («μικρά Βατικανά») ήταν πολύ διαδεδομένα στον πολυδιασπαμένο γερμανικό χώρο του Μεσαίωνα και των Νεότερων Χρόνων.

Φωτογραφία ημέρας: Χρώματα μιας άλλης Γερμανίας

Μικρό το δέμας, ενεπλάκη, ωστόσο, στον ανταγωνισμό των δυνάμεων της περιοχής του «επιχειρείν» με το πολύτιμο ορυκτό αλάτι που «κρύβεται» πληθωρικά στις ορεινούς όγκους των ανατολικών Άλπεων. Στην πραγματικότητα το Salzburg εγγράφεται στην πιο πλούσια σε αλάτι περιοχή της κεντρικής Ευρώπης. Πώς θα μπορούσε να αγνοήσει την παρουσία του;

Το αλάτι ως πολιτισμικό αγαθό

Ιστορικά το αλάτι διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Πέρα από τη νοστιμιά στα τρόφιμα, η ζωτική χρήση του αφορούσε την απολύμανση και συντήρησή τους. Χάρη στην αντισηπτική του δράση οι άνθρωποι ήταν σε θέση να μετακινούνται και να ταξιδεύουν, έχοντας ικανό απόθεμα καθαρής τροφής. Ταυτόχρονα, το διαιτολόγιο εμπλουτίστηκε με αγαθά που ως τότε δε συγκαταλέγονταν στα βρώσιμα.

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που η αξία του το κατέστησε ανταλλακτικό είδος, σε βαθμό που στην Αρχαία Ρώμη υπήρξαν περιπτώσεις όπου ο στρατιωτικός μισθός αντιστοιχούσε σε αλάτι (salarium). Την εκτεταμένη χρήση του αλατιού ως νομίσματος υπομνηματίζουν οι αγγλικές λέξεις salary (μισθός), sale (πώληση, έκπτωση) και salesman (πωλητής).

Επιπλέον, το αλάτι συνδέθηκε με την καθαρότητα και συνόδευε τελετουργικές πράξεις φιλίας και θρησκευτικής λατρείας. Η ιουδαιοχριστιανική παράδοση συντηρεί αυτή την αντίληψη, ενώ χρήση του γίνεται κατά το βάπτισμα των Καθολικών. Διαδεδομένη υπήρξε και η αντίληψη ότι το αλάτι έχει θεραπευτικές ιδιότητες.

Τη σημασία του συμμερίζονται και σήμερα οι κοινωνίες, σε πείσμα των τεχνολογικών εξελίξεων.

Και πάλι το Salzburg

Οι τρόποι παραγωγής του «λευκού χρυσού» είναι ποικίλοι, όμως πηγή προέλευσης μπορεί να είναι είτε το θαλασσινό νερό είτε γεωλογικά κοιτάσματα. Η εξαγωγή του αναδείχθηκε θεμελιώδης για την οικονομία κοινωνιών απανταχού της γης. Οι παραθαλάσσιοι οικισμοί Saltcoats στη Σκωτία και Uppinakudru στην Ινδία δηλώνουν ακριβώς αυτή την εξάρτηση. Αλλά και η εξόρυξή ορυκτού άλατος έχει αφήσει το αποτύπωμά της, όπως καταδεικνύουν οι ονομασίες Saale και Halle στη Γερμανία, η κοιλάδα Seille της Λωραίνης και φυσικά το Salzburg και το Hallstatt στις Ανατολικές Άλπεις.

Ανακαλύπτοντας τη δασεία… με το βλέμμα στη Δύση

Γενικότερα η περιοχή των Ανατολικών Άλπεων βρίθει σε τοπωνύμια που σχετίζονται με το αλάτι.  Ακόμα και ο ποταμός που διασχίζει το Salzburg καλείται Salzach (Σάλτσαχ), καθώς αποτέλεσε τον κύριο αγωγό διοχέτευσης του πολύτιμου εμπορεύματος μέχρι και τη Βοημία (σημ. Τσεχία). Νοτιότερα της πόλης του Salzburg, ο Salzach τέμνει τη μικρότερη πόλη του Hallein, η οποία συνδέεται με τα τα ορυχεία άλατος στο πάλαι ποτέ κέλτικο χωριό του Dürrnberg.

Σήμερα στο Hallein λειτουργεί το Μουσείο των Κελτών (Keltenmuseum), όπου -μεταξύ άλλων- φιλοξενούνται πίνακες του 18^ου αιώνα που απεικονίζουν τα στάδια εξόρυξης και παρασκευής άλατος.

Και για όσους είναι του γλυκού…

Παρά τη μακραίωνη σχέση με τον «λευκό χρυσό», το Salzburg έγινε γνωστό χάρη στον διάσημο συνθέτη του, τον Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Το «παιδί θαύμα» εξακολουθεί να περιποιεί τιμή και περηφάνεια στη γενέτειρά του, αλλά και την Αυστρία γενικότερα, η οποία βγάζει συνεχές κέρδος από το «διαμαντάκι» της.

Όμως, για να μη σταθούμε στις γευστικές απολαύσεις, θα κλείσουμε με την οικεία σε όλους «40^ή συμφωνία» του:

Mozart: Symphony No. 40 / Rattle · Berliner Philharmoniker

Κείμενο: Βαγγέλης Κανσίζογλου (Lavart) 

Πηγές φωτογραφιών: Εξώφυλλο, 1, 2, 3, 4

Πηγές κειμένου: 1, 2, 3, 4, 5, 6