Για την Ελλάδα, αλλά και όλον τον υπόλοιπο κόσμο, η Ιαπωνία είναι ξεκάθαρα η χώρα της υψηλής τεχνολογίας: η ανεπτυγμένη αυτοκινητοβιομηχανία (Toyota, Nissan, Subaru, Mazda κτλ), τα πρώτα αποφασιστικά βήματα στην αναβάθμιση των ηλεκτρικών συσκευών (αθάνατο walkman από τη SONY), τα βιντεοπαιχνίδια σε κάθε είδος κονσόλας και PC, η φουτουριστική αρχιτεκτονική με τα νέον και τους τεράστιους ουρανοξύστες, οι ασυναγώνιστα γρήγορες συγκοινωνίες αποτελούν μόνο μερικούς από τους τομείς στους οποίους έχει επενδύσει τεχνολογικά η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου.
Test ρομποτικής στην εταιρία Hitachi
Η ανάπτυξη αυτή δεν μπορεί φυσικά παρά να επηρεάσει τη τέχνη, και δη τα anime, τα οποία πραγματικά εμποτίζονται από τις εξελίξεις στον τομέα της επιστήμης˙ δεν είναι τυχαίο ότι ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους καταλαμβάνει το λεγόμενο είδος mecha (από το αγγλικό mechanic = μηχανικός), μία κατηγορία της οποίας η θεματική εμπίπτει εξ’ ολοκλήρου στη ρομποτική. Σε αυτό το είδος ανήκει και το Neon Genesis Evangelion (1995-1996) του Hideaki Anno, έργο που κατά τη δεκαετία του 90 μετέβαλε άρδην τη βιομηχανία των anime, στιγματίζοντάς την έκτοτε μέσω των καινοτόμων αισθητικών και τεχνικών παρεμβάσεών του. Με την επαναπροβολή του στο NETFLIX, αδράττω την ευκαιρία να γράψω για αυτό το all time classics δημιούργημα της χρυσής εποχής των ιαπωνικών κινουμένων σχεδίων.
Η Ιστορία – Όχι δεν Είναι Απλά Ρομπότ που Παλεύουν
Η ιστορία τοποθετείται κάπου στο μέλλον, 15 χρόνια μετά από μία παγκόσμια καταστροφή, στη φουτουριστική πόλη που ονομάζεται Tokyo – 3. Η καταστροφή αυτή είχε προκληθεί στο παρελθόν από τους Angels, τεράστια εξωγήινα όντα, τα οποία με βάση τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας, ένα απόκρυφο βιβλίο που έχει στην κατοχή του ο μυστηριώδης οργανισμός Nerv, πρόκειται να επιστρέψουν ξανά επιφέροντας πλέον στη γη την απόλυτη καταστροφή. Με σκοπό να αποφευχθεί αυτό το δυσοίωνο για την ανθρωπότητα σενάριο, κατασκευάστηκαν τα Evangelion (ή, όπως εν συντομία αναφέρονται τις περισσότερες φορές στο έργο, Eva), τεράστια ‘ζωντανά’ ρομπότ, συμβατά με συγκεκριμένους μόνο πιλότους-εφήβους. Πρωταγωνιστής της σειράς αποτελεί φυσικά ένας τέτοιος ‘τυχερός’ επιλαχών: ο Shinji Ikari, γιος του αφεντικού της οργάνωσης Nerv, ένα άτομο-κλειδί στην ιστορία της σωτηρίας ή της καταστροφής της ανθρωπότητας.
Το μοντέλο Eva – 01 που πιλοτάρει ο Shinji Ikari
Εκ πρώτης όψεως λοιπόν το Neon Genesis Evangelion αποτελεί μία σειρά με εφήβους σε sexy κολλητές στολές και έντονες σκηνές μάχης (σημαντικό χαρακτηριστικό και αυτό και σίγουρα διόλου κατακριτέο!). Όσο όμως κανείς βυθίζεται στην ιστορία τόσο ανακαλύπτει τον προβληματισμό που αυτή κρύβει, έναν προβληματισμό βαθιά ψυχολογικό και ανθρώπινο.
Τον καιρό που ο Hideaki Anno δούλευε την ιδέα του Neon Genesis Evangelion πάλευε ταυτόχρονα με την κατάθλιψή του και με την προσπάθειά του να βρει τη δική του ταυτότητα και ρόλο στο κοινωνικό σύνολο. Χάρη στα βιβλία που του δάνεισε ένας φίλος του, ανέπτυξε επίσης ένα οξυμένο ενδιαφέρον για την ψυχολογία, γεγονός απόλυτα έκδηλο τόσο στην πλοκή του έργου όσο και στον φιλοσοφικό προβληματισμό που αντανακλάται στους διαλόγους και στην αφηρημένη, αρτιστίκ αισθητική διάφορων σκηνών, ιδίως αυτών των τελευταίων δύο επεισοδίων.
Ο Hideaki Anno
Η ασθένεια από την οποία βασανιζόταν και οι ψυχολογικές θεωρίες του Freud και του Jung, οι οποίες τον μάγεψαν, κατάφεραν τουλάχιστον να τον εμπνεύσουν να τολμήσει ένα παράδοξο πάντρεμα ειδών, συνδυασμών και κατηγοριών: ένα mecha έργο δράσης, ο πρωταγωνιστής του οποίου, σε αντίθεση με τους κλασσικούς ήρωες του είδους, δε διακρίνεται από πηγαία αυτοπεποίθηση και υπερβάλλοντα ζήλο, αλλά από μία τραυματική παιδική ηλικία, η οποία τον οδήγησε ως έφηβο σε μία γενικότερη αδυναμία για αποφάσεις, μία συνεχή αμφιβολία, μία εμμονική αυτοκριτική, μία τάση για κοινωνική απομόνωση και προβληματική εσωστρέφεια.
Ο Shinji Ikari
Σίγουρα – το έχει δηλώσει άλλωστε και ο ίδιος – ο χαρακτήρας με τον οποίο ταυτίζεται περισσότερο απ’ όλους ο Hideaki Anno είναι αυτός ο τρομαγμένος έφηβος, ο Shinji Ikari. Σχολιάζοντας την κατάθλιψη από την οποία υπέφερε για 4 χρόνια και το πώς επηρέασε το έργο του, ο Anno γράφει:
“Προσπάθησα να συμπεριλάβω τα πάντα για τον εαυτό μου στο Neon Genesis Evangelion – εμένα, έναν άνθρωπο κομματιασμένο που δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για τέσσερα χρόνια. Έναν άντρα που συνεχώς το έβαζε στα πόδια, που απλά δεν ήταν νεκρός. Τότε μία σκέψη ‘Δεν μπορείς να το βάλεις στα πόδια’ μου ήρθε και ξεκίνησα ξανά αυτή την παραγωγή. Είναι μία παραγωγή κατά την οποία η μόνη μου σκέψη ήταν το πώς να κάψω τα συναισθήματα που έκαιγαν μέσα μου.”
Ατομική και Ανθρώπινη Ενηλικίωση
Παρά τις όποιες έκδηλες αναφορές σε ιουδαϊκή ή χριστιανική ορολογία, η οποία, όπως ανέφερε ο βοηθός-σκηνοθέτη Kazuya Tsurumaki, δεν επιλέχθηκε για θρησκευτικούς λόγους αλλά καθαρά για εντυπωσιασμό, η κεντρική θεματική του Neon Genesis Evangelion είναι μία: η ενηλικίωση. Η ενηλικίωση αυτή είναι πολυεπίπεδη, καθώς αφορά τόσο τον σκηνοθέτη και την πάλη του με την κατάθλιψη όσο και τους ήρωες-εφήβους, που μέσα στον παραλογισμό της μάχης προσπαθούν να ανακαλύψουν ταυτόχρονα την προσωπική και σεξουαλική τους ταυτότητα, αναζητήσεις που καθολικά απασχολούν την εφηβική ιδιοσυγκρασία. Πέρα όμως από αυτά τα δύο πιο φανερά επίπεδα, το Neon Genesis Evangelion ζητάει – θα έλεγε κανείς σχεδόν απαιτεί – και ένα τρίτο και πιο λεπτοφυές είδος ενηλικίωσης, αυτό του θεατή.
“Η γέννηση του αναγνώστη έχει ως τίμημα τον θάνατο του Συγγραφέα” – Roland Barthes
Ο Γάλλος φιλόσοφος Roland Barthes είχε αναφερθεί στο παρελθόν στην πολύ διάσημη ιδέα του περί “θανάτου του συγγραφέα”, καθώς υποστήριξε ότι πλέον σημασία σε ένα κείμενο δεν έχει τόσο ο δημιουργός όσο ο αναγνώστης. Ο αναγνώστης είναι άλλωστε αυτός που δίνει ζωή στο έργο, γιατί μέσω των δικών του/της βιωμάτων, σκέψεων και πεποιθήσεων το μεταμορφώνει καθιστώντας το μοναδικό. Συμφωνώντας απόλυτα με αυτή την προσέγγιση – ηθελημένα ή μη παραμένει άγνωστο – ο Hideaki Anno αρνείται να δώσει στο έργο του ξεκάθαρες απαντήσεις και έτοιμη μασημένη τροφή, γιατί, όπως τονίζει, ο πρωταγωνιστής σ’ αυτό το έργο δεν είναι ο εαυτός του ως σκηνοθέτης ή ο Shinji ή κάποιος άλλος ήρωας της σειράς, αλλά ο ίδιος ο θεατής:
“Το Evaneglion ξέρεις είναι σαν ένα παζλ. Κάθε άτομο μπορεί να το δει και να δώσει τις δικές του απαντήσεις. Με άλλα λόγια προσφέρουμε στους θεατές τη δυνατότητα να σκεφτούν οι ίδιοι για τους εαυτούς τους, έτσι ώστε κάθε άτομο να φανταστεί τον δικό του/της κόσμο. . . Μην περιμένετε να παίρνετε απαντήσεις από κάποιον άλλον. Μην περιμένετε να σας νταντεύουν συνεχώς. Πρέπει όλοι μας να βρούμε τις δικές μας απαντήσεις.”
Αυτή η παρότρυνση για ανάληψη ευθυνών και για ενεργή συμμετοχή, συλλογισμό και σκέψη αποτελεί μάλλον το στοιχείο αυτό που σημάδεψε το Neon Genesis Evangelion ως ένα anime όχι απλά εμπορικά αγαπητό, αλλά ως άκρως καθηλωτικό, ένα έργο που μέχρι και σήμερα προβληματίζει τους θεατές και συνεχώς τους παροτρύνει να ολοκληρώσουν τη δική τους ενηλικίωση, μία ενηλικίωση που χαρακτηρίζεται συνολικά από ώριμη και συνειδητή σκέψη και δράση.
