Mούσα του πρώτου διηγήματος του, η κατά είκοσι χρόνια μεγαλύτερη δασκάλα του, όταν εκείνος ήταν οχτώ. Τη σημασία του «Μ» στο όνομά του, δεν την αποκάλυψε ποτέ. Το σπίτι του, φιλολογική εστία για τη γενιά της οποίας υπήρξε επιφανές μέλος, της γενιάς του ’30. Οι ήρωες του ήταν τα παιδιά του και πλευρές του χαρακτήρα του προβάλλονταν πάνω τους.
«Είναι τα καλά παιδιά, οι συμπαθητικοί τύποι, οι χρυσές καρδιές, οι ευχάριστοι σύντροφοι, οι άχρωμοι άνθρωποι, που όχι μονάχα δεν ενοχλούν κανένα με την ανύπαρχτη προσωπικότητά τους, μα και κολακεύουν όλες τις μικροπρέπειες με τη μικροψυχία τους». Άνθρωπος παθιασμένος, με αστείρευτη όρεξη για δημιουργία και μια φαντασία που θα ζήλευε κι ο πιο ευρηματικός λογοτέχνης. Ο Μ. Καραγάτσης, ή ο κατά κόσμον, Δημήτριος Ροδόπουλος.
Eγραφε τα πάντα: διηγήματα, δοκίμια, μυθιστορήματα, ιστορία, κριτικές θεάτρου. Από ελάχιστες έως καθόλου διορθώσεις, τα έργα του στηρίζονται σε αντιθέσεις και δίπολα. Καλό – κακό, οικείο – ανοίκειο, λογική – πάθος, μίσος – λατρεία. Και φυσικά, θηλυκό –αρσενικό, με το πρώτο να αντιπροσωπεύει τη σαγήνη, το πάθος, το ανεξέλεγκτο, το μυστηριακό, το ευαίσθητο, το καταστροφικό, και το δεύτερο το κύρος, τη δύναμη, τη λογική, την οικονομική ευταξία, την κυριαρχία. «Το πάθος συνταυτίζει τον έρωτα με το θάνατο», έλεγε, και η άποψη αυτή είναι διάχυτη στα μυθιστορήματά του. Μεγάλοι έρωτες που καταλήγουν θανάσιμοι, βαρυσήμαντα πάθη που καταλήγουν σε καταστροφή, συναίσθημα αχαλίνωτο που οδηγεί τους ήρωες σε σκηνικά ακραία. Οι χαρακτήρες που δημιουργεί παρασύρονται απ’ αυτό και, χωρίς αντίσταση, αφήνονται να καταστραφούν ολοκληρωτικά.
Με τεχνική αξιοζήλευτη, ο Καραγάτσης διεισδύει στις προσωπικότητες και στον ψυχικό κόσμο των ηρώων, τους δίνει κομμάτια του και παίρνει αντίστοιχα, τους ζωντανεύει τόσο που ταυτίζεται μαζί τους. Τους ολοκληρώνει και αποκτά πληρότητα και ο ίδιος. Ήρωες και ηρωίδες ιδιαίτεροι, παθιασμένοι, ιδεολόγοι, ζωντανοί, ηθικοί μέσα στην ανηθικότητα τους.
«Έλιωσαν από επιθυμία τα κορμιά μας, φλογίστηκαν από ερωτισμό οι ψυχές μας, σπάραξαν από γλύκα οι σάρκες μας κι έσπειραν το Χάρο παντού, παντού, παντού…».
Με τη σεξουαλικότητα και τον ερωτισμό να κυριαρχεί στις ιστορίες του, σε μια εποχή που οτιδήποτε ερωτικό θεωρούταν ότι ξεπερνούσε τα όρια του ηθικού, κατάφερε να σοκάρει. Δημοσιεύματά του στη «Νέα Εστία» κρύβονταν από τα κορίτσια, «για να μη διαφθαρούν».
«Έχει ταλέντο αλλά είναι τσαπατσούλα», λέει ο συγγραφέας για την κόρη του Μαρίνα – όνομα που πήρε από την πρωταγωνίστρια της «Μεγάλης Χίμαιρας», Μαρίνας Ρεΐζη – κρατώντας τη μακριά από οποιαδήποτε λογοτεχνική προσπάθεια. Η Μαρίνα, όμως, εκδίδει ένα ιδιαίτερα διαφωτιστικό μυθιστόρημα με τίτλο «Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι». Παρά το γεγονός πως θεωρείται μυθιστόρημα και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως «κλειδαρότρυπα», όπως χαρακτηριστικά είπε ο διευθυντής της «Νέας Εστίας», εντούτοις ξετυλίγει πολλά στοιχεία για την ιδιαίτερη αυτή οικογένεια του συγγραφέα και της ζωγράφου. Τον παρουσιάζει ως καλόκαρδο, ιδιαίτερο, εκρηκτικό, χαρισματικό και δημιουργικό άνθρωπο, χωρίς να κρύβει την οξυθυμία ή την ιδιορρυθμία του. Καλλιτεχνική οικογένεια, το σπίτι τους, κέντρο για πολλούς λόγιους και λογοτέχνες της εποχής. «Οι γυναίκες γράφουν μόνο ένα βιβλίο, κι αυτό αυτοβιογραφικό. Δεν έχουν τη φαντασία για παραπάνω πράγματα», υποστήριζε ο πατέρας της.
Σε ηλικία 52 ετών ο Καραγάτσης πεθαίνει από πολύωρη ταχυκαρδία, αφήνοντας ανολοκλήρωτο το «Δέκα». Σε μια απ’ τις σελίδες του τετραδίου αυτού, γράφει με το δικό του τρόπο έναν αποχαιρετισμό. «Είμαι βέβαιος πως ο Θεός θα με κατατάξει μεταξύ των αγίων στον Παράδεισο», γράφει μεταξύ άλλων.
H τελευταία φράση που πρόλαβε να γράψει ο δημιουργός του Λιάπκιν, της Μαρίνας Ρείζη και του Γιούγκερμαν, ήταν «ας γελάσω…».
Κείμενο: Αντωνία Σακελλαροπούλου (Lavart)
Σχέδια: Άνι Μιχαηλίδου (Lavart)
