Τα χρώματα, συνειδητά ή υποσυνείδητα, έχουν σημαντική επιρροή στις αντιλήψεις μας για την καθημερινή ζωή.
Αν το σκεφτούμε καλύτερα, επιλέγουμε το χρώμα των ρούχων που θα φορέσουμε ανάλογα με τη διάθεσή μας, αφιερώνουμε χρόνο για να βρούμε τι χρώμα θα βάψουμε τους τοίχους στο σπίτι μας και, σίγουρα, μας ενθουσιάζει η εικόνα ενός ουράνιου τόξου. Οι ερευνητές έχουν βρει ότι κάθε χρώμα έχει ένα συγκεκριμένο μήκος κύματος και καθένα από αυτά επηρεάζει το σώμα και τον εγκέφαλό μας με διαφορετικό τρόπο. Τα ερωτήματα όμως που τίθενται είναι: Υπάρχουν συγκεκριμένα χρώματα που επηρεάζουν τη διάθεση, τη μνήμη και τη συμπεριφορά; Οι προτιμήσεις σε συγκεκριμένα χρώματα σχετίζονται με διαφορετικούς τύπους προσωπικότητας;
Η επίδραση των χρωμάτων στη μνήμη
Η ανθρώπινη νόηση περιλαμβάνει πολλές αλληλένδετες γνωστικές διεργασίες, όπως η αντίληψη, η προσοχή και η σκέψη. Μια σημαντική γνωστική διαδικασία είναι και η μνήμη, η οποία συνήθως συνδέεται με την αποθήκευση και την ανάκληση περιβαλλοντικών πληροφοριών. Ένα ενδιαφέρον ζήτημα στην έρευνα σχετικά με τη μνήμη είναι οι τρόποι βελτίωσης της απόδοσής της και, κατά συνέπεια, η αποτελεσματικότερη ανάκληση των πληροφοριών. Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχει ένας αριθμός ερευνών που συσχετίζουν τα χρώματα με βελτιωμένες δυνατότητες μνήμης.
Το χρώμα θεωρείται ότι αποτελεί την πιο σημαντική οπτική εμπειρία για τον άνθρωπο, καθώς λειτουργεί ως ένα ισχυρό κανάλι πληροφοριών για το ανθρώπινο γνωστικό σύστημα και έχει βρεθεί ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της απόδοσης της μνήμης. Τα χρώματα μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικά στη μάθηση και στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, στο μάρκετινγκ, στην επικοινωνία, ακόμα και στον αθλητισμό. Για παράδειγμα, μια μελέτη στον κλάδο του μάρκετινγκ διαπίστωσε ότι το χρώμα μπορεί να αυξήσει την αναγνώριση μιας μάρκας έως και 80%. Οι περισσότερες διαφημίσεις χρησιμοποιούν το χρώμα ως ένα από τα σημαντικά στοιχεία για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον και την προσοχή των ανθρώπων, να διαμορφώσουν τη στάση απέναντι στο προϊόν και να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων. Οι έγχρωμες διαφημίσεις μπορούν να προσελκύσουν τους ανθρώπους να διαβάσουν τη διαφήμιση έως και 42% περισσότερο συγκριτικά με μια μη έγχρωμη διαφήμιση.
Στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, οι γνωστικές ικανότητες των μαθητών αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται, δίνουν προσοχή, θυμούνται, σκέφτονται και κατανοούν μια πληροφορία. Τα χρώματα βοηθούν τους μαθητές να εστιάσουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένες πληροφορίες και διευκολύνουν την «αποθήκευση» τους σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες αναμνήσεις, αυξάνοντας, συνεπώς, τις πιθανότητες απομνημόνευσης τους. Στην μαθησιακή διαδικασία το χρώμα μπορεί να βελτιώσει την οργάνωση και την παρουσίαση των πληροφοριών και να επιτρέψει την ευκολότερη ταυτοποίηση και οπτική αναζήτηση τους. Πιο συγκεκριμένα, τα θερμά χρώματα όπως το κόκκινο, το πορτοκαλί και το κίτρινο έχουν αναγνωριστεί ως τα ιδανικά χρώματα για την αύξηση της προσοχής των μαθητών και την ενίσχυση της ενεργούς συμμετοχής τους σε δραστηριότητες. Η χρήση μπλε φόντου έχει προταθεί από κάποιους ερευνητές ότι αυξάνει τις πιθανότητες ανάκλησης των πληροφοριών, σε σύγκριση με ένα κίτρινο φόντο, ενώ το κόκκινο χρώμα μπορεί να λειτουργήσει ως υπενθύμιση αποτροπής ενός αρνητικού αποτελέσματος και μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αποφύγουν ενδεχόμενες αστοχίες.
Το χρώμα μπορεί να επηρεάσει διαφορετικά τη διάθεση και τη συμπεριφορά των παιδιών, ιδίως εκείνων που είναι πιο ευαίσθητα σε οπτικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των παιδιών με διαταραχή αυτιστικού φάσματος, τα έντονα χρώματα στους τοίχους και τα πολύπλοκα μοτίβα μπορεί να τους προκαλέσουν επιπρόσθετο στρες και είναι πιθανό να αποσπάσουν την προσοχή τους, σε αντίθεση με ένα ζεστό (με θερμά χρώματα), αλλά όχι υπερβολικά διεγερτικό, περιβάλλον. Ωστόσο, έχει βρεθεί ότι οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν χρώματα για την αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με τη μνήμη, όπως οι μαθησιακές δυσκολίες, ο αυτισμός και η δυσλεξία, μπορούν να βοηθήσουν παιδιά να παρακολουθήσουν και να κατανοήσουν καλύτερα το πρόγραμμα μάθησης. Οι κλινικές παρεμβάσεις σε παιδιά με δυσλεξία που χρησιμοποιούν χρώμα έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη μείωση των δυσκολιών στην ανάγνωση. Η ίδια προσέγγιση χρησιμοποιείται συχνά για να βοηθήσει τα παιδιά με αυτισμό. Έρευνες αναφέρουν βελτίωση της ταχύτητας ανάγνωσης έως και 35% για τα παιδιά που διαβάζουν χρησιμοποιώντας έγχρωμη επικάλυψη του κειμένου.
Τα χρώματα χρησιμοποιούνται, επίσης, σε παρεμβάσεις σε ασθενείς με νόσο Alzheimer. Η νόσος του Alzheimer είναι μια νευροεκφυλιστική μορφή άνοιας που εξασθενεί σταδιακά τις ικανότητες μνήμης. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για το ρόλο των μη βιολογικών ή περιβαλλοντικών παραγόντων που σχετίζονται με τη νόσο. Η έρευνα για τη χρήση χρωμάτων με σκοπό τη βελτίωση της μνήμης των ασθενών με Alzheimer έχει δείξει ότι τα έντονα χρωματικά στοιχεία μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της βραχυπρόθεσμης μνήμης των ασθενών και διευκολύνουν την ανάκληση πληροφοριών.
Βλέπε επίσης:
Μπορεί η μουσική να βελτιώσει τη μνήμη των ασθενών με Alzheimer;
Πιθανόν, ο λόγος που τα χρώματα διευκολύνουν την απομνημόνευση πληροφοριών να οφείλεται στο γεγονός ότι αυξάνουν τα επίπεδα προσοχής μας σε μία πληροφορία. Όσο περισσότερο επικεντρώνεται η προσοχή σε ορισμένα ερεθίσματα, τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν να τα συγκρατήσουμε στη μνήμη μας. Οι Farley και Grant (1976), ήταν από τους πρώτους που εισήγαγαν μια θεωρία για την επίδραση των χρωμάτων στην προσοχή. Συγκρίνοντας την παρουσίαση πληροφοριών με έγχρωμο και μη τρόπο, βρήκαν ότι η έγχρωμη παρουσίαση πολυμέσων προσέλκυε περισσότερο την προσοχή των συμμετεχόντων. Αργότερα, οι Greene, Bell και Boyer (1983), πρότειναν ότι οι θερμοί χρωματικοί τόνοι, όπως το κίτρινο, το κόκκινο και το πορτοκαλί έχουν μεγαλύτερη επίδραση στην προσοχή σε σύγκριση με τους ψυχρούς τόνους χρωμάτων, όπως το καφέ και το γκρι.
Χρώματα και συναισθηματική διέγερση
Η διέγερση και ιδιαίτερα η συναισθηματική, μπορεί να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στη διατήρηση των πληροφοριών στη μνήμη και τα χρώματα μπορούν να συντελέσουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Στην έρευνα των Kaya και Epps (2004), ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να συσχετίσουν τα χρώματα με τα συναισθήματα. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων συσχέτισε το πράσινο χρώμα με την αίσθηση της ηρεμίας, της ευτυχίας, της άνεσης, της ειρήνης, της ελπίδας και του ενθουσιασμού και το μαύρο χρώμα με το αίσθημα της θλίψης, της κατάθλιψης, του φόβου και του θυμού. Το κόκκινο χρώμα συνδέθηκε από κάποιους με αισθήματα έντασης, εχθρικότητας και θυμού και από άλλους με συναισθήματα αγάπης και σεξουαλικής έλξης. Επίσης, βρέθηκε ότι το κόκκινο χρώμα προκαλεί υψηλότερη συναισθηματική διέγερση σε σχέση με τα άλλα χρώματα.
Αν και φαίνεται ότι τα χρώματα έχουν κάποια επίδραση στη συναισθηματική διέγερση του ατόμου, ο βαθμός διέγερσης μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τον τύπο του συναισθήματος, καθώς ορισμένοι τύποι συναισθημάτων μπορεί να έχουν μεγαλύτερη επίδραση από τους άλλους. Για παράδειγμα, ο θυμός έχει μεγαλύτερη επίδραση στη συναισθηματική διέγερση ενός ατόμου σε σύγκριση με τα συναισθήματα χαράς ή τα ουδέτερα συναισθήματα. Επομένως, το χρώμα μπορεί να προκαλέσει συναισθηματική διέγερση, αλλά ο βαθμός ή το εύρος αυτής ποικίλλει ανάλογα με το συναίσθημα και τη σύνδεσή του με συγκεκριμένο χρώμα.
Χρώματα και τύποι προσωπικότητας
Το δεύτερο ερώτημα που τίθεται είναι, εάν η επιλογή συγκεκριμένων χρωμάτων υποδηλώνει στοιχεία για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας. Αν και οι έρευνες αναφορικά με την σχέση ανάμεσα στην επιλογή χρώματος και τους τύπους προσωπικότητας είναι αρκετά περιορισμένη και τα ευρήματα δεν είναι τόσο συνεπή, φαίνεται να υπάρχει μια συσχέτιση ανάμεσα στις δύο μεταβλητές.
Ορισμένοι ερευνητές προτείνουν ότι υπάρχουν διαφορές στην προσωπικότητα μεταξύ των ατόμων που προτιμούν σκούρα και αυτών που προτιμούν φωτεινά χρώματα. Η εσωστρέφεια, τα υψηλά επίπεδα στρες και ο νευρωτισμός φαίνεται να είναι πιο εμφανή χαρακτηριστικά προσωπικότητας σε άτομα που προτιμούν τα σκούρα χρώματα (καφέ, γκρι και μαύρο), ενώ η ενεργητικότητα και η αισιοδοξία είναι πιο εμφανή σε άτομα που προτιμούν φωτεινά χρώματα (κόκκινο, κίτρινο). Τα άτομα που προτιμούν το πράσινο χρώμα έχει βρεθεί ότι είναι πιο ήρεμα, χρησιμοποιούν περισσότερο τη λογική και όχι το συναίσθημα στη λήψη κάποιας απόφασης και έχουν υψηλότερα κίνητρα. Η επιλογή του πορτοκαλί και του μπλε υποδηλώνει άτομα που διαθέτουν χαρακτηριστικά όπως ενθουσιασμό, πνευματικότητα, αποτελεσματικές δεξιότητες επικοινωνίας, ευελιξία και διάθεση αποφυγής των συγκρούσεων. Τέλος, η προτίμηση του κόκκινου χρώματος υποστηρίζεται ότι αντανακλά περισσότερο αρνητικά συναισθήματα (π.χ. ένταση, εχθρικότητα).
Βλέπε επίσης:
Επιστρέφοντας στα αρχικά ερωτήματα αναφορικά με το εάν υπάρχουν συγκεκριμένα χρώματα που επηρεάζουν τη διάθεση, τη συμπεριφορά και τη μνήμη και εάν οι προτιμήσεις μας σε συγκεκριμένα χρώματα σχετίζονται με διαφορετικούς τύπους προσωπικότητας, η δική μου απάντηση είναι και ναι και όχι. Και για να γίνω πιο σαφής, η δική μου άποψη είναι ότι τα χρώματα μπορούν να διευκολύνουν σε μεγάλο βαθμό την απομνημόνευση πληροφοριών, ωστόσο, δεν είμαι σίγουρη εάν και κατά πόσο η επιλογή χρώματος υποδηλώνει στοιχεία για τον χαρακτήρα μας.
Δεν υπάρχει, νομίζω, αμφιβολία ότι συγκεκριμένα χρώματα προσελκύουν περισσότερο την προσοχή μας. Άλλωστε, μεγάλες εταιρείες (εστίασης, κινητής τηλεφωνίας, κ.ο.κ.) χρησιμοποιούν στα λογότυπα και στις διαφημίσεις τους έντονους χρωματικούς συνδυασμούς (με μια μικρή υπεροχή του κόκκινου χρώματος), προκειμένου να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αγοραστικού κοινού και να αποτυπωθεί στη μνήμη τους το διαφημιζόμενο προϊόν. Δεδομένου ότι και ερευνητικά έχει βρεθεί η συμβολή των χρωμάτων στην κωδικοποίηση, αποθήκευση και ανάκληση πληροφοριών, τα οπτικά ερεθίσματα που περιλαμβάνουν χρώμα θα μπορούσαν να αποτελούν χρήσιμο εργαλείο στα χέρια ενός εκπαιδευτικού που σχεδιάζει μια διδασκαλία, ενός μαθητή που οργανώνει το διάβασμά του ή ετοιμάζει μια παρουσίαση, στα χέρια των ερευνητών που πρόσφατα, όλο και περισσότερο, επιχειρούν εναλλακτικές κλινικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της μνήμης των ασθενών με διάφορες παθήσεις.
Έστω, λοιπόν, ότι συμφωνούμε ότι τα οπτικά ερεθίσματα βοηθούν στην απομνημόνευση πληροφοριών. Μπορεί η επιλογή συγκεκριμένων χρωμάτων να αποτελέσει ασφαλή δείκτη περιγραφής της προσωπικότητάς μας; Πέραν του ότι τα ερευνητικά ευρήματα δεν είναι τόσο συνεπή στον ακριβή προσδιορισμό της προαναφερθείσας σχέσης, ο μεγαλύτερος αριθμός των ερευνών που έχουν διεξαχθεί για να δώσουν απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, επιδιώκουν απλώς να εντοπίσουν πιθανές σχέσεις ανάμεσα στα χρωματικά ερεθίσματα και στη συμπεριφορά ή/και τη διάθεση του ατόμου. Δεν έχουν στόχο να εξηγήσουν ούτε γιατί εντοπίζονται αυτές οι σχέσεις, ούτε να ελέγξουν βασικές αρχές σχετικά με την ψυχολογική λειτουργία τους. Επιπλέον, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές είναι πιθανό το κάθε άτομο να έχει διαφορετικές συναισθηματικές αντιδράσεις στα χρώματα , λόγω των προηγούμενων εμπειριών του ή λόγω της επίδρασης της κουλτούρας και άλλων πολιτισμικών παραγόντων. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι οι αντιδράσεις των κατοίκων της Ελλάδας στο μπλε χρώμα (που γι’ αυτούς συμβολίζει τη θάλασσα, τον ουρανό, την ελληνική σημαία) μπορεί να διαφέρουν από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των ατόμων άλλων χωρών και πολιτισμών στο ίδιο χρώμα. Ενδεχομένως, λοιπόν, η διάθεση ενός ατόμου να μπορεί να επηρεάσει την επιλογή χρώματος και το αντίστροφο, αλλά αυτό είναι κάτι τόσο ευμετάβλητο που πιθανόν δεν μπορεί να υποδηλώσει σταθερό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του.
Mere color, unspoiled by meaning, and unallied with definite form, can speak to the soul in a thousand different ways.
– Oscar Wilde
Βλέπε επίσης:
Κείμενο: Αθηνά Δανιηλίδου (Lavart)
Πηγές: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
Πηγές Φωτογραφιών: Εξώφυλλο, 1, 2,
