Μελίνα Μερκούρη: Το διαπεραστικό στιλ μιας περήφανης Ελληνίδας

Η ανυπότακτη Μελίνα θα μας εμπνέει πάντα

Μάρτης του 1994, όπως σύσσωμη η ελληνική κοινωνία, έτσι κι εγώ παρακολουθούσα έκθαμβη για μέρες, τα συνεχή αφιερώματα, τηλεοπτικά και έντυπα, με  αφορμή την είδηση του θανάτου της. Αποτέλεσμα ήταν ένα αυτοσχέδιο λεύκωμα που κοσμούσε το δωμάτιο μιας έφηβης τότε, για μία Ελληνίδα πρότυπο που πέρασε στην ιστορία. Η Μελίνα με τις δεκάδες επιθέτων να συνοδεύουν το όνομα της ακόμη και σήμερα, στιγμάτισε την σύγχρονη Ελληνική ιστορία. Ατίθαση, επιβλητική, ασυμβίβαστη, εκρηκτική, ερωτική, χαρισματική, οραματική, καλόγουστη, παθιασμένη, ελεύθερη είναι μία πρώτη ενδεικτική δεκάδα. Η πολύπλευρη προσωπικότητα της έδωσε νόημα και περηφάνια στην ελληνική ταυτότητα. Με την έμφυτη θεατρικότητα, την αστική κομψότητα και την επαναστατική ενέργεια της χάραξε την δική της αυθεντική πορεία με μοναδικό στιλ. Γιατί το στιλ για να είναι αντιπροσωπευτικό, δεν εστιάζει απλά στην εμφάνιση αλλά κυρίως στη φωνή μας. Και η  Μελίνα είχε μέσα της πολλές φωνές που υπό τον κίνδυνο της ανελευθερίας και της ανειλικρίνειας, ένιωθε πιο δυνατή και ατρόμητη κάθε φορά που εξωτερίκευε τις σκέψεις της. Πέρα από τον θαυμασμό ως μία γοητευτική γυναίκα, κατάφερε επιπλέον να προκαλεί τον σεβασμό ως μία θαρραλέα, προοδευτική, αναρχική ντίβα με γνήσιο ελληνικό ταμπεραμέντο. Δέχτηκε αρκετές επικρίσεις λόγω της αστικής της καταγωγής, ωστόσο ποτέ δεν την έκρυψε, ούτε την παραποίησε. Παρερμηνεύθηκε ο ταραχώδης βίος της, αμφισβητήθηκε το ταλέντο της ακόμη και η ομορφιά της. Παρόλ’ αυτά, δεν πτοήθηκε αλλά αντίθετα υπήρξε απόλυτα συνεπής στο να συνεχίζει να ελκύει το ενδιαφέρον μας πρωτίστως για την πολυδιάστατη δράση της. Η γυναίκα που εκμεταλλεύθηκε τη διεθνή της εμβέλεια της για να προωθεί παντού τον Ελληνικό πολιτισμό, την «βαριά βιομηχανία» μας όπως τον αποκαλούσε. Και όλα αυτά πάντα με το δικό της στιλ, σαφέστατα κομψό και  διαχρονικό, έμπνευση για κάθε σύγχρονη Ελληνίδα.  Μελίνα μας σ’ ευχαριστούμε. Και για να είμαστε απόλυτα συμβατοί με την εποχή μας, οφείλουμε ένα hashtag σε κάθε σου αναφορά και είναι το απόλυτο #proudtobegreek.

15 αυθεντικές σχέσεις της, χαραγμένες στη μνήμη μας

1. Η Μελίνα ως «Στέλλα»

Στο κινηματογραφικό της ντεμπούτο το 1955, στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη Στέλλα, η εμβληματική ηρωίδα, προκάλεσε τον πρώτο διεθνή τριγμό της Μελίνας  με τη συμμετοχή της στο φεστιβάλ των Κανών και το βραβείο της «Χρυσής Σφαίρας». Όλα αυτά σε μία ελληνική κοινωνία πλήρους κοινωνικής και πολιτικής αστάθειας. Οι ενδυματολογικές επιλογές υπό την καθοδήγηση της εξαίρετης ενδυματολόγου και για χρόνια συνεργάτιδα της Ντένη (Θεώνη) Βαχλιώτη, εναρμονίστηκαν ιδανικά τόσο με τον τολμηρά πρωτοποριακό ρόλο όσο και με το προσωπικό ύφος που ακολούθησε αργότερα και η ίδια η Ελληνίδα ηθοποιός στην μετέπειτα πορεία της. Οι πάντα τονισμένοι αδύνατοι ώμοι της παρέπεμπαν αβίαστα στο δυναμισμό της προσωπικότητας της.

2. Η Μελίνα και ο «Τζούλη» της

Η μοίρα τους έφερε κοντά για πρώτη φορά στο φεστιβάλ των Κανών, όταν διαγωνίσθηκε η Στέλλα το 1955. Η καρμική αυτή γνωριμία έμελλε να καθορίσει την υπόλοιπη ζωή της, καλλιτεχνικά και πολιτικά. Μέχρι τότε η προσωπική της ζωή ήταν ήδη κορεσμένη από «λανθασμένες» επιλογές. Και θα ακολουθούσε ενδεχομένως και μία επόμενη, αφού ο Ζυλ Ντασέν ήταν ήδη παντρεμένος με τρία παιδιά. Ωστόσο η κοινή επιμονή τους και ο συνεχής αλληλοθαυμασμός, παρά το διαφορετικό των προσωπικοτήτων τους, ήταν αρκετά για να τροφοδοτούν τον μνημειώδη έρωτα τους μέχρι που τους χώρισε ο θάνατος.

3. Η Μελίνα και τα «Παιδιά του Πειραιά»

Η σκηνή με την Μελίνα να τραγουδά το βραβευμένο με Όσκαρ, τραγούδι του Χατζιδάκι, έχει μείνει ανεξίτηλη. Στην ρομαντική κομεντί Ποτέ την Κυριακή (1960) βρίσκει την ευκαιρία να ξεδιπλώσει το ελληνικό ταμπεραμέντο της και να το κάνει παγκοσμίως γνωστό υπό την σκηνοθετική επιμέλεια του Ζυλ Ντασέν. Ο ρόλος της πόρνης του Πειραιά που υποδύεται, αποδόθηκε στιλιστικά με εξαιρετική κομψότητα από την Ντένη Βαχλιώτη. Στοιχείο πρωτόγνωρο για τέτοιου είδους κινηματογραφικές ηρωίδες και ικανό να της δώσει την πρώτη της υποψηφιότητα για Όσκαρ ενδυματολογίας. Η Μελίνα ως πρωταγωνίστρια γνωρίζει επιτέλους τη διεθνή καταξίωση με το βραβείο πρώτου γυναικείου ρόλου στο φεστιβάλ των Κανών.

4. Η Μελίνα ως «Φαίδρα»

Κάθε εμφάνιση της Μελίνας στην ταινία Φαίδρα (1962) είναι εμφατική και αψεγάδιαστη. Η σταθερή συνεργασία της αλλά και η φιλία της με την Ντένη Βαχλιώτη, συνεισφέρουν στην επίτευξη αυτού του αποτελέσματος. Η ενδυματολόγος, έχοντας πλήρη επίγνωση της αυθεντικά θηλυκής φιγούρας της Μελίνας, δημιουργεί ένα καλαίσθητο χαρακτήρα, αστικών καταβολών που ακόμη και σήμερα παραμένει εξαιρετικά προσεγμένος και σύγχρονος. Έτσι θα κερδίσει και την δεύτερη της υποψηφιότητα για Όσκαρ ενδυματολογίας, χωρίς όμως να την συνοδεύει η αντίστοιχη επιτυχία της ταινίας.

5. Η Μελίνα πρωταγωνίστρια

Τα έντονα χαρακτηριστικά του προσώπου της, οι ατίθασες εκφράσεις της, το συμμετρικό κορμί της εισάγουν μία νέα εκδοχή της γυναικείας θηλυκότητας, συχνά αντιεμπορικής για τα καλλιτεχνικά δεδομένα της εποχής. Παρά τις αντιξοότητες για την κινηματογραφική της καταξίωση, η Μελίνα καταφέρνει μέσα από τους ρόλους της να παρουσιάζεται σχεδόν πάντα ως μία περσόνα με ιδιαίτερο στιλιστικό ενδιαφέρον που σίγουρα δεν περνά απαρατήρητη. Η συνεπής ενδυματολογική επιβλητικότητα της πηγάζει από την αυτοπεποίθηση και την αυτογνωσία του τι φοράει και γιατί.

6. Η Μελίνα στη Vogue (1962)

Φωτογραφημένη από τον γνωστό φωτογράφο διασημοτήτων Bert Stern, με επώνυμες δημιουργίες υψηλής ραπτικής, Vogue, Δεκέμβριος 1962.

7. Η Μελίνα και οι διάσημοι φίλοι της

Τόσο οι συνεργασίες της κατά την κινηματογραφική της καριέρα, όσο και το φινετσάτο της εκτόπισμα γενικότερα, της απέφεραν κατά περιόδους στενές σχέσεις με καλλιτέχνες,  διεθνώς αναγνωρισμένους.

8. Η Μελίνα και το τσιγάρο της

Πέρα από την καθημερινότητα της, την συντρόφευε σχεδόν σε όλες τις κινηματογραφικές της στιγμές. Μια σχέση πάθους που συνεχίστηκε ακόμη και όταν διαγνώστηκε με καρκίνο στους πνεύμονες. Η «θεριακλού» Μελίνα, αρνιόταν πεισματικά να σταματήσει τη συνήθεια που της στοίχισε την ίδια της τη ζωή, καθώς ένιωθε ότι έτσι επιλέγει η ίδια πώς θα ζήσει τη ζωή που επιθυμεί. Ασυμβίβαστη και ελεύθερη μέχρι το τέλος της. «Θα ξαναγυρίσω» έγραψε σε ένα τελευταίο της σημείωμα πάνω σε πακέτο, όταν έφυγε τελευταία φορά για την Αμερική.

9. Η Μελίνα και τα χέρια της

Πολλές φορές, η ακαταμάχητη γοητεία της πήγαζε και από τα εκφραστικά της χέρια. Είτε χορεύοντας, είτε τραγουδώντας, είτε μιλώντας, τα μακριά λεπτεπίλεπτα άκρα της, βρίσκονταν σε διαρκή κίνηση, σχεδόν συμβολική, μη μπορώντας να τα τιθασεύσει. Ήθελε να νιώθει ελεύθερη με κάθε τρόπο όταν εκφράζεται. Γι αυτό και λάτρευε να περπατάει ξυπόλητη επίσης. Ότι ένιωθε, ήταν συμβατό με τις κινήσεις της. Κάθε φιγούρα του κορμιού της, μόνο τυχαία δεν ήταν.

10. Η Μελίνα στα διάσημα εξώφυλλα

Με διεθνή καριέρα, βραβεία για την κινηματογραφική και θεατρική της πορεία, λόγο μεστό και ρηξικέλευθο και λαμπερή παρουσία, η Μελίνα τηρούσε όλες τις προδιαγραφές για να κοσμεί τα μεγαλύτερα έντυπα, εντός και εκτός των τειχών. Η ευφυΐα της, της επέτρεπε να χειρίζεται τις συνεντεύξεις όπως πραγματικά επιθυμούσε και με συγκεκριμένο σκοπό πάντα. Και με μία συνεχή θεατρικότητα να την χαρακτηρίζει.  Αμέτρητα δικά της στομφώδη λόγια παραμένουν επίκαιρα και αληθινά, θυμίζοντας μας κάθε φορά το μεγαλείο της προσωπικότητας της.

11. Η Μελίνα στους δρόμους

Η απώλεια την ελληνικής ιθαγένειας προέκυψε κατά την περίοδο της ελληνικής δικτατορίας (1967-1974), αφού δήλωνε πολέμια της χούντας σε κάθε της ευκαιρία. Χρησιμοποιώντας τη διεθνή φήμη της, δεν δίστασε να οργανώνει εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, συναυλίες προάσπισης της δημοκρατίας, προβολές ντοκιμαντέρ προσελκύοντας πνευματικές προσωπικότητες παγκοσμίου κύρους. Ως εκ τούτου μπήκε εύκολα στο στόχαστρο για δολοφονική επίθεση εναντίον της, παρόλα αυτά δεν πτοήθηκε καθόλη τη διάρκεια της επταετίας και συνέχισε τον δικό της αγώνα σε κάθε πλευρά του κόσμου.

12. Η Μελίνα και ο πράσινος σοσιαλισμός

Η αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974, σήμανε μία νέα αρχή για την πολιτική καριέρα της Μελίνας. Η ισχυρή σχέση εμπιστοσύνης που διατηρεί με τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέα Παπανδρέου, την κατατάσσει βασικό ηγετικό στέλεχος του κόμματος μέχρι το θάνατο της. Η αυθεντική φυσιογνωμία της συμπορεύεται με το «σύνθημα της αλλαγής» και την λαϊκή ανάγκη για εκδημοκρατισμό και κοινωνική ισότητα.

Η καθημερινή ενασχόληση της με τα κοινά, αποκαλύπτει μία ακόμη πτυχή του εαυτού της. Πόσο προσιτή και υποστηρικτική είναι στον απλό και αδύναμο κόσμο. Μπροστά στην υπεράσπιση του ανθρώπινου πόνου,  η αύρα της  διάσημης ντίβας ξαφνικά εξατμίζεται, ενώ η καλοσύνη της ρέει απλόχερα. Το μόνο που παραμένει είναι η κομψή, αστική της εμφάνιση, αλλά τελικά αυτή είναι μάλλον έμφυτη.

14. Η Μελίνα και η αγαπημένη της Ακρόπολη

Μα πόσο της ταίριαζε να ποζάρει με φόντο την Ακρόπολη. Ο αγώνας της για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα ξεκινά αρχές της δεκαετίας του ’80, ως υπουργός Πολιτισμού της  τότε κυβέρνησης. Έκτοτε και για όσο ζει, χρησιμοποιεί τεχνηέντως τη διεθνή αναγνωρισιμότητα της, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Σε κάθε αναφορά των μαρμάρων, νιώθει ο απόλυτος εαυτός της, ετοιμοπόλεμη να διεκδικήσει περήφανα ότι δικαιούται να έχει η χώρα της ως πολιτιστική κληρονομιά.

15. Η Μελίνα ως Υπουργός Πολιτισμού

Κατά τη διάρκεια της θητείας της, χρησιμοποίησε και πάλι τη διεθνή ακτινοβολία της προκειμένου να τονίζει τη σημαντικότητα της Ελλάδος ως κοιτίδας του παγκόσμιου πολιτισμού. Πέρα από την εκστρατεία για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, καθιέρωσε τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα, εμπνεύστηκε το θεσμό της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, οραματίστηκε ένα νέο μουσείο για την Ακρόπολη και τη δημιουργία ενός ενιαίου αρχαιολογικού πάρκου στην Αθήνα. Ως η μακροβιότερη Υπουργός Πολιτισμού και η αγαπημένη όλων, είναι η μοναδική Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές αρχηγού κράτους, λαϊκό προσκύνημα και τριήμερο εθνικό πένθος.

Με αφορμή τα 100 χρόνια από την γέννηση της, το Υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2020, έτος Μελίνας Μερκούρη με μία σειρά εκδηλώσεων, αφιερωμένες στην εξέχουσα προσωπικότητα της.

Κείμενο: Γεωργία Σταυρίδου (Lavart).

Πηγές φωτογραφιών: melina mercouri, marie claire, ellines, greek channel, pan timo, artist hall, vogue.