Ένας πληγωμένος έρωτας, ένα νόθο παιδί και η δημιουργία μίας θεωρίας. Λίγα λόγια για τη ζωή της σπουδαίας Μαρία Μοντεσσόρι.
Το πλήρες βαπτιστικό όνομα της είναι Μαρία Θέκλα Αρτεμισία Μοντεσόρι (Maria Tecla Artemisia Montessori). Γεννηθείσα την τελευταία αυγουστιάτικη μέρα του 1870, ήταν κόρη του Αλεσάντρο Μοντεσσόρι και της Ρενίλντε Στοπάνι, άνθρωποι της υψηλής κοινωνίας της Ιταλίας, καθώς ο Μοντεσσόρι ήταν υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών και διευθυντής ενός εργοστασίου καπνού. Η μητέρα της ήταν, κι εκείνη, ιδιαίτερα μορφωμένη.
Στα έξι της χρόνια βρέθηκε να τελειώνει το δημοτικό σχολείο στη Ρώμη, αφού είχε περάσει δύο χρόνια στη Φλωρεντία. Όντας πολύ καλή μαθήτρια, αποφοίτησε από τα Τεχνικά Σχολεία «Μικελάντζελο Μπουοναρότι» και «Λεονάρντο Ντα Βίντσι» με δίπλωμα στη φυσική και τα μαθηματικά το 1890.
Μπαίνοντας στην Τρίτη δεκαετίας της ζωής της, δηλαδή 20 ετών, επιλέγει να εγγραφεί στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου «La Sapienza» στη Ρώμη, από όπου το 1896 θα αποφοιτήσει και θα μείνει στην ιστορία ως η πρώτη γυναίκα γιατρός της Ιταλίας. Η πικρή αλήθεια είναι πως δεν έγινε αμέσως δεκτή από την σχολή, καθώς μόλις το 1893 έκαναν δεκτή την αίτησή της.
Αξιοσημείωτο είναι πως το ταξίδι της στην διαμόρφωση της εκπαίδευσης δεν ξεκίνησε από κάποια τάξη. Αντιθέτως, η αφετηρία της θεωρίας της βρίσκεται στις αίθουσες της ψυχιατρικής κλινικής του Πανεπιστημίου της Ρώμης, όπου διορίστηκε ως αναπληρώτρια γιατρός. Εκεί, η αλληλεπίδραση της με παιδιά χαμηλών νοητικών δυνατοτήτων της τράβηξε το ενδιαφέρον και ξεκίνησε την παρατήρηση της. Η παρατήρηση στη φιλοσοφία της Μοντεσσόρι έχει πολύ μεγάλη αξία.
Από το 1899, έως και το 1901 υπηρέτησε ως διευθύντρια της Κρατικής Ορθοφρενικής Σχολής της Ρώμης, όπου οι μέθοδοι της φάνηκαν να έχουν εξαιρετικά αποτελέσματα επιτυχίας. Για δέκα χρόνια (1896-1906) κατείχε μία θέση στον τομέα της υγιεινής σε ένα κολέγιο γυναικών της Ρώμης και για επτά χρόνια (1900 – 1907) δίδαξε παιδαγωγική στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Παράλληλα από το 1904 – 1908 είχε μία καρέκλα στην ανθρωπολογία, ενώ συνέχιζε τις σπουδές της πάνω στα αντικείμενα της φιλοσοφίας, της ψυχολογία και της εκπαίδευσης.
Το παιδί εκτός γάμου
Η Μαρία Μοντεσσόρι πέρα από επιστήμονας, ήταν και άνθρωπος. Η ερωτική της σχέσης, λοιπόν, με ένα συνάδελφο γιατρό, ονόματι Giuseppe Ferruccio Montesano, της έφερε μία εγκυμοσύνη εκτός γάμου, πράγμα που για εκείνα τα χρόνια αποτελούσε ιεροσυλία και συνοδευόταν από στιγματισμό. Η σύμπραξη φαίνεται πως δεν έγινε δεκτή από την μητέρα του Montesano, ενώ οι δύο τους ήθελαν να παντρευτούν. Ο γιος της γεννήθηκε στις 31 Μαρτίου 1898. Την ύπαρξη του μοναδικού της παιδιού γνώριζαν μόνο η οικογένεια της και κάποιοι στενοί φίλοι, κάτω από την πίεση των οποίων αναγκάστηκε να δώσει το μωρό. Τους όρκους που έδωσαν να μην παντρευτούν άλλο έσπασε ο Montesano ένα χρόνο μετά.
Ποιος θα περίμενε πως η γυναίκα που ασχολήθηκε τόσο πολύ με την ανατροφή των παιδιών, θα υποχρεωνόταν να δώσει το μονάκριβο παιδί της σε μία ανάδοχη οικογένεια, στην εξοχή της Ρώμης. Η ίδια φρόντιζε να μένει ενήμερη για την ζωή του, αλλά οι δυο τους είχαν λίγες επαφές, μέχρι που ο Μάριο Μοντεσσόρι (ναι, είχε το ίδιο όνομα με εκείνη) έμαθε για την πραγματική του μητέρα, σε ηλικία 15 ετών.
Δεν τον αναγνώρισε ποτέ ως βιολογικό της παιδί, μέχρι τον θάνατό της. Ο ίδιος στα 18 του χρόνια την ακολούθησε στην Αμερική, αποδεικνύοντας πως ήταν για αυτήν, τελικά, πιστός ακόλουθος και στενός συνεργάτης. Μαζί ίδρυσαν το Association Montessori Internationale ένα σωματείο γονέων για την επίβλεψη των δραστηριοτήτων σε σχολεία και κοινότητες. Ο Μάριο αποδείχτηκε, επίσης, προστάτης της μητέρας του, καθώς ο ίδιος ανέλαβε το οργανωτικό κομμάτι των επαγγελματικών της επαφών, αφήνοντας την ίδια να αφοσιωθεί στο έργο της.
Μέσα στην επόμενη δεκαετία πένθους, για όλα όσα έχασε μαζί με το νεογέννητο γιο της, η Μαρία Μοντεσσόρι δεν ηττήθηκε. Αντίθετα, μετουσίωσε την ενέργεια της στο να θέσει νέους στόχους για τον εαυτό της και να μορφωθεί περισσότερο. Παρόλο που ήταν η πρώτη γυναίκα γιατρός της Ιταλίας, αποφάσισε να παρατήσει την ιατρική και να αφοσιωθεί στην εκπαίδευση.
Στην ψυχιατρική κλινική, όπου παρατηρούσε παιδιά με νοητικές αδυναμίες, κατάλαβε πως η μέθοδος που εφάρμοζε έφερε τρομερά μαθησιακά αποτελέσματα. Έτσι, επέκτεινε τις πρακτικές της σε παιδιά με τυπικές μαθησιακές ικανότητες. Είναι μύθος ότι το σύστημα Μοντεσσόρι εφαρμόζεται μόνο σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Αντιθέτως, αφορά όλα τα παιδιά.
Η θεωρία και το πρώτο σχολείο Μοντεσσόρι – Casa dei Bambini
Η θεωρία και το σύστημα της Μοντεσσόρι στοχεύουν στην ολοκλήρωση του ανθρώπου φτάνοντας το μέγιστο δυναμικό του ως άτομο. Η εκπαίδευση λαμβάνεται ως προετοιμασία του ατόμου να αντιμετωπίσει το απρόβλεπτο, όχι ως ταίριασμα σε προπαρασκευασμένα καλούπια. Όλοι είναι ίσιοι και εξίσου άξιοι, προσφέροντας ο καθένας κάτι μοναδικό.
Στην εκπαίδευση Μοντεσσόρι κυριαρχεί ο σεβασμός στο ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού μέσω της παρατήρησης, χώρο και χρόνο στο παιδί και η αξία των ευαίσθητων περιόδων του ατόμου, δηλαδή των περιόδων που συντελείται η ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων. Δίνεται στο παιδί ελευθερία κινήσεων και δραστηριοτήτων, φυσικά με όρια, ενώ μεγάλη αξία έχει η ανεξαρτησία του παιδιού και η υπομονή από τον ασκούμενο της πρακτικής Μοντεσσόρι. Τέλος, πολύ σημαντικό στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, για την Μαρία Μοντεσσόρι, είναι το οργανωμένο περιβάλλον για την σωστή αλληλεπίδραση του παιδιού με αυτό.
Στη Ρώμη, λοιπόν, την βάση της, η Μαρία Μοντεσσόρι ιδρύει το 1907 το πρώτο της σχολείο, «Το σπίτι των παιδιών», στα ιταλικά «Casa dei Bambini». Δέχεται μαθητές και μαθήτριες από 3 έως 6 χρονών. H Μοντεσσόρι δημιούργησε ένα πακέτο του ιδανικού προτύπου εκπαίδευσης, γεγονός πολύ πρωτοποριακό για την εποχή της. Οι κύριοι πυλώνες της μοντεσσοριανής αγωγής είναι: ο σεβασμός προς το ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού μέσω της παρατήρησης και της προσαρμογής, η προσοχή της ευαίσθητης περιόδου για την ανάπτυξη των εκάστοτε δεξιοτήτων, η ανεξαρτησία και η ελευθερία κινήσεων του παιδιού, καθώς σύμφωνα με την Μοντεσσόρι το παιδί μαθαίνει χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις του, ως προς ένα καλά οργανωμένο περιβάλλον. Επιπλέον, η μοντεσσοριανή αγωγή δίνει μεγάλη έμφαση σε δραστηριότητες καθημερινού τύπου.
Για τα επόμενα 40 χρόνια θα ταξίδευε σε όλο τον κόσμο, εμπειρίες μέσα από τις οποίες ενέπνευσε πάρα πολλούς ανθρώπους που οδηγήθηκαν στο άνοιγμα σχολείων μοντεσσοριανής αγωγής. Προσωπικότητες της επιστήμης που συγκινήθηκαν από το έργο της ήταν: ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ, ο Τόμας Έντισον, η Έλεν Κέλερ κ.α., οι οποίοι βοήθησαν να γίνουν, ακόμα, πιο γνωστές οι καινοτόμες ιδέες της. Από το 1922, ήταν επιτηρήτρια της εκπαίδευσης στην Ιταλία, μία θέση που άφησε το 1934 καθώς έφυγε από την χώρα λόγω του κινήματος φασισμού. Περνώντας χρόνο στην Ισπανία και την Σρι Λάνκα, εγκαταστάθηκε στην Ολλανδία, όπου και πέθανε το 1952.
Μαρία Μοντεσσόρι ενάντια στον φασισμό του Μπενίτο Μουσολίνι
Αρχικά, ο Μπενίτο Μουσολίνι ήταν ενθουσιασμένος με το σύστημα Montessori και συμφώνησε να υπηρετήσει ως Επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρείας Montessori στην Ιταλία, ενώ επέτρεψε στην Μαρία να ανοίξει πολλά κέντρα, ακόμη και για δασκάλους, σε όλη τη χώρα. Η άνοδος του φασισμού στην Ιταλία και την Γερμανία άσκησε πιέσεις προς την Μοντεσσόρι, με σκοπό τα εκπαιδευτικά της κέντρα να μετατραπούν σε κέντρα «παραγωγής» στρατιωτικού δυναμικού. Η ίδια φυσικά αρνήθηκε να πράξει σύμφωνα με αυτό, καθώς ήταν μία ειρηνοποιός, και ο Μουσολίνι, το 1931, διέταξε την φυλάκιση της ίδιας και του γιού της, Μάριο. Αφέθηκαν ελεύθεροι και, φυσικά, εξορίστηκαν από την πατρίδα τους, το 1934.
Άφησε την τελευταία της πνοή από εγκεφαλική αιμορραγία, στην αυλή ενός ολλανδικού χωριού, μία ώρα μετά από συζήτηση με τον αγαπημένο της γιο, σκεπτόμενη ένα πιθανό ταξίδι στην Αφρική στα 81 της χρόνια.
Η Μαρία Μοντεσσόρι προτάθηκε 3 φορές ως υποψήφια για το Νόμπελ Ειρήνης (1949,1950,1951), με γνώμονα την αφοσίωσή της στα παιδιά, και ιδιαίτερα κατά την φασιστική περίοδο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Το κείμενο συντάχθηκε από την Λένα Ζετσίδου (Lavart)
