Μάνος Λοΐζος: Μια ματιά στη ζωή και το έργο του μεγάλου συνθέτη

35 Χρόνια Χωρίς Τον Μάνο Λοΐζο

Με Λίγα Λόγια

Ο Μάνος Λοΐζος υπήρξε μία από τις πλέον συμβολικές μορφές του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού και οι δημιουργίες του έχουν συνδεθεί στενά με τους αγώνες του λαϊκού κινήματος ενάντια στην καταπίεση και τις κοινωνικές ανισότητες. Στα περίπου 20 χρόνια ενεργούς δράσης του στη μουσική κυκλοφόρησε 9 δίσκους και συνεργάστηκε με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, την Χαρούλα Αλεξίου, τη Μαρία Φαραντούρη, τον Φώντα Λάδη και άλλους μεγάλους καλλιτέχνες. Κομμάτια του, όπως το “Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας”, το “Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει” και ο θρυλικός “Δρόμος” – που είχε τη δική του ιστορία – έχουν αφήσει ξεχωριστή σφραγίδα και ιστορία στο ελληνικό πεντάγραμμο. Παράλληλα, είχε γράψει μουσική για αρκετά κινηματογραφικά και θεατρικά έργα του Ορέστη Λάσκου, του Όμηρου Ευστρατιάδη, του Ντίνου Δημόπουλου και άλλων δημιουργών. Μαρξιστής, ονειροπόλος και βαθιά αντισυμβατικός, ο σπουδαίος συνθέτης άφησε πρόωρα την τελευταία του πνοή στη Μόσχα, έπειτα από πολύμηνη ταλαιπωρία με την υγεία του. Το ημερολόγιο έδειχνε 17 Σεπτεμβρίου του 1982.

Γέννηση & Πρώτα Βήματα

Ο Μάνος Λοΐζος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 22 Οκτωβρίου του 1937 με καταγωγή από την Κύπρο και τη Ρόδο. Το βιολί και μετ’ έπειτα η κιθάρα μπαίνουν στη ζωή του από τα μαθητικά του ακόμη χρόνια, καθώς φοιτά σε τοπικό ωδείο και στη συνέχεια στο Αβερώφειο Γυμνάσιο. Το 1955 μετακομίζει στην Αθήνα για σπουδές, τις οποίες ωστόσο θα παρατήσει λίγα χρόνια αργότερα. Εγγράφεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και το 1960, έχοντας βρεθεί σε οικονομικό αδιέξοδο, εργάζεται περιστασιακά ως σερβιτόρος, γραφίστας και διακοσμητής.

Στα τέλη του 1961 συμμετέχει στην ίδρυση του Συλλόγου Φίλων της Ελληνικής Μουσικής και στις 30 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους το όνομά του θα βρεθεί δεύτερο στη σειρά μεταξύ 83 νέων του Συλλόγου που θα αποστείλουν επιστολή διαμαρτυρίας στον ελληνικό Τύπο υπέρ του Μίκη Θεοδωράκη “δια την άδικον και αντιπνευματικήν στάσιν των Ραδιοφωνικών μας Σταθμών, έναντι των τραγουδιών του, δια του αποκλεισμού από τας εκπομπάς των“. Το καλοκαίρι του 1962 ο Θεοδωράκης τον τοποθετεί διευθυντή της χορωδίας του Συλλόγου για τις ανάγκες των παραστάσεων της “Όμορφης Πόλης”. Παράλληλα, έρχεται σε επαφή με τον Μίμη Πλέσσα, ο οποίος θα μεσολαβήσει για χάρη του στη δισκογραφική εταιρεία Fidelity κι έτσι ο Λοΐζος θα ηχογραφήσει εκεί το πρώτο του κομμάτι. Πρόκειται για το “Τραγούδι του Δρόμου”, με στίχους από ποίημα του Frederico Garcia Lorca, που απέδωσε στα ελληνικά ο Νίκος Γκάτσος, και που ο συνθέτης είχε βρει τυχαία σε κάποιο τεύχος του περιοδικού Επιθεώρηση Τέχνης. Το κομμάτι ερμήνευσε ο Γιώργος Μούτσιος.

Στις 11 Μαρτίου του 1963 δίνει από κοινού μεγάλη συναυλία με τον Χρήστο Λεοντή στο θέατρο Ακροπόλ, τα έσοδα της οποίας διατέθηκαν για το Δ’ Πανσπουδαστικό Συνέδριο. Εκεί είχαν την τιμή να τους προλογίσει ο Μίκης Θεοδωράκης, χαρίζοντάς τους μάλιστα μία… πέτρα που κάποιος είχε εκσφενδονήσει εναντίον του σε κάποια συναυλία του στη Νάουσα τον Οκτώβριο του 1961.

Η Lyra, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος και το δισκογραφικό ντεμπούτο

Τον χειμώνα του 1964 ο Μάνος Λοΐζος θα βρεθεί στο πλευρό της Μαρίας Φαραντούρη και του Γιώργου Ζωγράφου στη μπουάτ Στοά στο Κολωνάκι. Είναι που τότε κάποια νεαρή κοπέλα θα τον πλησιάσει στο καμαρίνι και θα του δώσει δύο στίχους που θα καθορίσουν την μετ’ έπειτα πορεία του. Ήταν η Κωστούλα Μητροπούλου και οι στίχοι για τα τραγούδια “Ο Δρόμος” και “Ο Στρατιώτης”. Συνεργάζεται με τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Σούλα Μπιρμπίλη, ηχογραφώντας σειρά τραγουδιών στη δισκογραφική εταιρεία Lyra του Αλέκου Πατσιφά. Η γνωριμία του με τον ποιητή και στιχουργό Γιάννη Νεγρεπόντη θα οδηγήσει στη δημιουργία κομματιών, όπως ο “Στρατιώτης”, ο “Τρίτος Παγκόσμιος” και αρκετών άλλων που θα παραμείνουν ανέκδοτα στη δισκογραφία όμως κερδίζουν ακρόαση στο πλαίσιο του νεολαιίστικου κινήματος της εποχής.

Στα τέλη του 1965 γνωρίζεται με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο με τον οποίο θα διαγράψουν στη συνέχεια σπουδαία κοινή μουσική πορεία. Η αρχή έγινε το 1966, όταν κυκλοφόρησε από την εταιρεία Odeon το πρώτο τους τραγούδι, το γνωστό “Αυτό τ’ αγόρι” με την υπέροχη φωνή της Αλέκας Μαβίλη. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους θα παρουσιάσει για πρώτη φορά σε συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά τα “Νέγρικα”, έναν κύκλο τραγουδιών σε στίχους του Γιάννη Νεγρεπόντη και ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Γιώργο Ζωγράφο. Επρόκειτο για την παρθενική του προσπάθεια να σμίξει τη μουσική του με τους σύγχρονους νεανικούς ρυθμούς και τα ηλεκτρικά όργανα.

Η άνοδος της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών θα ακυρώσει ορισμένες από τις συναυλίες της Πανσπουδαστικής Κίνησης με τα “Νέγρικα” και, προκειμένου να αποφύγει την ενδεχόμενη σύλληψη, ο Λοΐζος καταφεύγει για ένα εξάμηνο με την οικογένειά του στο Λονδίνο. Στο μεταξύ είχε κυκλοφορήσει μία ακόμη επιτυχία του με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, το “Η δουλειά κάνει τους άντρες”, που ακούστηκε από την Ελένη Ροδά στην ταινία Τρούμπα ’67 του Γρηγόρη Γρηγορίου. Το 1968, έχοντας επιστρέψει στην Αθήνα, ηχογραφεί και πάλι παρέα με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο τον πρώτο του προσωπικό δίσκο. Ήταν ο “Σταθμός” με τον οποίο εγκαινίασε τη συνεργασία του με τη δισκογραφική εταιρεία Minos, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος.

H δεκαετία του ’70

Η “αυγή” του 1970 θα βρει τον Μάνο Λοΐζο να κυκλοφορεί τον δεύτερο προσωπικό του δίσκο με τίτλο “Θαλασσογραφίες”. Τους στίχους των κομματιών υπογράφει ξανά ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Την ίδια χρονιά συνεργάζεται με τον Στέλιο Καζαντζίδη (Δε Θα Ξαναγαπήσω, Όταν Βλέπετε Να Κλαίω) και τον Γιάννη Καλατζή (Παραμυθάκι Μου, Τα Πλεούμενα).

Το 1972 κυκλοφορεί ο τρίτος προσωπικός δίσκος του Λοΐζου “Να ‘χαμε τι να ‘χαμε” σε μία εκ νέου συνεργασία του με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, με τον οποίο θα γράψουν και ορισμένα κομμάτια που θα έρθουν αντιμέτωπα με τη λογοκρισία της Χούντας (Ο Αρχηγός, Θα Κλείσω το Παράθυρο). Η “Πρώτη Μαΐου”, ο “Τσε” και ο “Μέρμηγκας” θα ηχογραφηθούν στη συνέχεια με δικούς του στίχους. Τον επόμενο χρόνο συνεργάζεται με τον ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου, γεννώντας το κομμάτι – και ομώνυμο άλμπουμ – “Καλημέρα Ήλιε”, που τραγούδησε η Χάρις Αλεξίου. Το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου του 1973 συλλαμβάνεται στο σπίτι του στον Χολαργό και κρατείται για δέκα ημέρες.

Το 1974 κυκλοφορεί τα “Τραγούδια του Δρόμου”, προσθέτοντας κομμάτια του που είχαν απαγορευτεί τα προηγούμενα χρόνια. Ταυτόχρονα, δίνει το “παρών” σε σειρά μεγάλων λαϊκών συναυλιών με αφορμή την πτώση της Δικτατορίας, ενώ την επόμενη χρονιά θα κυκλοφορήσει και το άλμπουμ “Τα Νέγρικα”, εννέα χρόνια μετά την πρώτη τους παρουσίαση. Το φθινόπωρο του 1976 ήρθαν “Τα Τραγούδια Μας”. Πρόκειται για μία συλλογή λαϊκών κομματιών σε στίχους του Φώντα Λάδη, που περιέχουν άμεσες και καυστικές αναφορές στο πολιτικό κλίμα της εποχής. Ορισμένα από αυτά θα βρεθούν αντιμέτωπα με αποκλεισμούς και απαγορεύσεις από το κράτος.

Τον Ιούνιο του 1979, έπειτα από μία μακρά περίοδο έντονης πολιτικής στράτευσης μέσα από τη μουσική, ο Μάνος Λοΐζος επιστρέφει στο “καθημερινό” λαϊκό τραγούδι με το άλμπουμ Τα Τραγούδια της Χαρούλας, που ηχογραφεί με την Χαρούλα Αλεξίου σε στίχους του Πυθαγόρα και του Μανώλη Ρασούλη. Από αυτόν τον δίσκο θα προκύψουν οι μεγάλες επιτυχίες “Όλα Σε Θυμίζουν” και “Τέλι Τέλι Τέλι”.

Για Μια Ημέρα Ζωής και το πρόωρο τέλος

Τον Οκτώβριο του 1980 κυκλοφορεί ο δίσκος “Για Μια Μέρα Ζωής”, όπου ο Λοΐζος θα επιχειρήσει μέσα από την συνεργασία του με διάφορους στιχουργούς της εποχής μία προσέγγιση στον ηλεκτρικό ήχο. Το “Για Μια Μέρα Ζωής” έμελλε να είναι ο τελευταίος δίσκος της καριέρας του. Την άνοιξη του επόμενου έτους θα πραγματοποιήσει συναυλίες σε ΗΠΑ, Καναδά, Αγγλία και Σουηδία και το καλοκαίρι θα γυρίσει ολόκληρη την Ελλάδα με τα τραγούδια του, παρέα με τον Χρήστο Λεοντή και τον Θάνο Μικρούτσικο.

Τον Οκτώβριο του 1981 εισάγεται στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο με περικαρδίτιδα και νεφρική ανεπάρκεια και ταξιδεύει στη Μόσχα για γενικές εξετάσεις στο τέλος του χρόνου. Στις 8 Ιουνίου του 1982 υφίσταται εγκεφαλικό επεισόδιο και νοσηλεύεται για ένα μήνα, ενώ στις 16 Αυγούστου ταξιδεύει και πάλι στη ρωσική πρωτεύουσα για να συνεχίσει τη νοσηλεία. Στις 7 Σεπτεμβρίου θα χτυπηθεί από δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο, ώσπου δέκα ημέρες αργότερα θα “καταλήξει”.

Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησε το άλμπουμ Γράμματα Στην Αγαπημένη σε στίχους του Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ και ελληνική απόδοση του Γιάννη Ρίτσου. Ο Λοΐζος είχε δείξει έντονο ενδιαφέρον για τα ποιήματα του Χικμέτ ήδη από το 1973. Τις επόμενες δεκαετίες κυκλοφόρησαν πολλές συλλογές και επανεκτελέσεις κομματιών του Μάνου Λοΐζου, ενώ έχουν πραγματοποιηθεί αμέτρητες συναυλίες προς τιμήν του έργου του. Το 2007 χαρακτηρίστηκε από τους καλλιτέχνες της μουσικής “Έτος Μάνου Λοΐζου”, με αφορμή την συμπλήρωση 70 χρόνων από την γέννηση και 25 χρόνων από τον θάνατό του.

Επίλογος

Ο Μάνος Λοΐζος δεν θα μείνει στις καρδιές μας μονάχα μέσα από τις εμπνευσμένες μελωδίες και το πάθος της δημιουργίας του. Θα μείνει για πάντα εδώ για την φλόγα, την ανησυχία και την επαναστατικότητα του χαρακτήρα του, την τολμηρή και πιστή αφοσίωσή του στους κοινωνικούς αγώνες, τις παγιωμένες του θέσεις και τα όνειρα για ένα καλύτερο αύριο. Η Μαρία Φαραντούρη θα δηλώσει για τον ίδιο “Τίποτα, ούτε ο θάνατος δε μπορεί να τον σβήσει απ’ την ζωή μας” και θα έχει απόλυτο δίκιο.

https://www.youtube.com/watch?v=Dvj6lm5nG7U

Κείμενο: Γιάννης Καρακασίδης (Lavart) 

Πηγές φωτογραφιών: 1 – 2 – 3

Πρώτη δημοσίευση: Σεπτέμβριος 2017