«Όσο μεγαλύτερο το κράτος, τόσο πιο διαστρεβλωμένος και βάρβαρος ο “πατριωτισμός” του και τόσο μεγαλύτερη η ταλαιπωρία, πάνω στην οποία η εξουσία θεμελιώνεται».
– Λέων Τολστόι
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]ολστόι. Τι έρχεται στο νου μας στο άκουσμα του ονόματός του; Ρώσος, συγγραφέας, χριστιανός, αναρχικός, ιδιόρρυθμος, εκκεντρικός, αριστοκράτης, πασιφιστής, αιρετικός. Αυτά όμως αρκούν για να τον περιγράψουν;
Ο Κόμης Λεβ Νικολάγιεβιτς Τολστόι γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1828 στη Γιασνάγια Πολιάνα, μια εξοχική έπαυλη, διακόσια χιλιόμετρα νότια της Μόσχας. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας είχε μεταξύ των άλλων και λιθουανική καταγωγή. Ο πατέρας του υπήρξε βετεράνος του Πατριωτικού Πολέμου του 1812. Αμφότεροι οι γονείς του πέθαναν όταν ήταν πολύ μικρός. Έτσι, αυτός και τα αδέλφια του ανατράφηκαν από συγγενείς.
Το 1844, σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών, θ’ αρχίσει να σπουδάζει Νομική και Ανατολικές Γλώσσες στο Πανεπιστήμιο του Καζάν. Ανεπίδεκτος μαθήσεως, όπως χαρακτηρίστηκε από τους καθηγητές του, θα παρατήσει τις σπουδές του και θα γυρίσει στο πατρικό του, για να φύγει αργότερα για τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη.
Το 1851, έχοντας πολλά χρέη στην πλάτη του, αυτός και ο μεγαλύτερος αδελφός του θα μετακομίσουν στον Καύκασο, όπου και θα καταταγούν στον τσαρικό στρατό. Εκεί θα ξεκινήσει το έργο του ως συγγραφέας. Εκεί, επίσης, θα λάβει χώρα και ο μετασχηματισμός του από προνομιούχο αριστοκράτη σε πασιφιστή και αναρχικό. Σ’ αυτήν την αλλαγή θα παίξουν ρόλο και δυο ταξίδια του στην Ευρώπη το 1857 και την περίοδο 1860-1861.
[dropcap size=big]Α[/dropcap]υτή η μεταστροφή έχει μεγάλες ομοιότητες με τις αντίστοιχες του Μιχαήλ Μπακούνιν και Πέτρου Κροπότκιν. Κατά το ταξίδι του στο Παρίσι, θα γίνει μάρτυρας ενός γεγονότος που θα τον στιγματίσει για πάντα. Μια δημόσια εκτέλεση. Σ’ ένα γράμμα του στο φίλο του Βασίλυ Μπότκιν θα γράψει ότι το κράτος είναι μια συνωμοσία με στόχο την εκμετάλλευση και τη διαφθορά των πολιτών και δήλωνε ότι θα έπαυε να είναι υπηρέτης οποιασδήποτε κυβέρνησης στο μέλλον. Επηρεασμένος από ανατολικές θρησκείες θα απαρνηθεί τη βία, ενώ θα γίνει και ο μέντορας του νεαρού τότε Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος θα του ζητάει συχνά συμβουλές.
Στο δεύτερο ταξίδι του στην Ευρώπη, θα γνωρίσει από κοντά τον Βίκτωρα Ουγκώ, καθώς και τον Γάλλο αναρχικό Πιέρ Ζοζέφ Προυντόν, που ζούσε τότε εξόριστος στις Βρυξέλλες.
Γεμάτος ενθουσιασμό από τις εμπειρίες του, θα επιστρέψει στο πατρικό του και θα ιδρύσει δεκατρία σχολεία για τα παιδιά των Ρώσων χωρικών, οι οποίοι είχαν κερδίσει την ελευθερία τους και την ιδιότητα του πολίτη, μόλις το 1861. Τα κοινωνικά και εκπαιδευτικά πειράματα του Τολστόι δεν απέδωσαν πολλούς καρπούς, κυρίως εξαιτίας της μόνιμης παρενόχλησης της τσαρικής μυστικής αστυνομίας.
[dropcap size=big]Τ[/dropcap]ο 1862, θα παντρευτεί τη Σοφία Αντρέγιεβνα, κόρη ιατρού της τσαρικής αυλής και δεκαέξι χρόνια νεότερή του. Απέκτησαν μαζί δεκατρία παιδιά, από τα οποία μόνο τα οκτώ θα περάσουν την παιδική ηλικία. Ο γάμος τους είχε έντονα σκαμπανεβάσματα, ειδικά αφότου η Σοφία έμαθε για το έντονο σεξουαλικό παρελθόν του συζύγου της, καθώς και για το γιο που είχε αποκτήσει με μια γυναίκα, κόρη δουλοπάροικου. Παρόλα αυτά, ακολούθησε μια βραχύβια, σχετικά ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή, ενώ η Σοφία τον βοήθησε στη συγγραφή των έργων του. Καθώς οι απόψεις του Τολστόι γίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικές, η σχέση του με τη γυναίκα του άρχισε να κλονίζεται. Έφτασε στο σημείο ν’ απαρνηθεί όλη του την περιουσία είτε επρόκειτο για κληρονομιά είτε για προϊόν εργασίας.
Θα πεθάνει το 1910, σε ηλικία 82 ετών. Τις τελευταίες μέρες της ζωής του έγραφε για το θάνατο. Είχε ήδη απαρνηθεί κάθε σχέση με την αριστοκρατία και είχε χωρίσει με τη σύζυγό του, η οποία διαφωνούσε με πολλές από τις απόψεις του. Στη μέση του χειμώνα, εγκατέλειψε το σπίτι του και μετά από μία μέρα ταξίδι, πέθανε τελικά από πνευμονία στο σταθμό του τραίνου, στο Αστάποβο. Η αστυνομία προσπάθησε να περιορίσει την προσέλευση του κόσμου στην κηδεία του, αλλά χιλιάδες χωρικοί πλημμύρισαν τους δρόμους. Έφυγε πάνω στην εποχή ραγδαίων πολιτικών εξελίξεων για τη χώρα του. Λίγα χρόνια μετά το θάνατό του, η τσαρική αυτοκρατορία θα διαλυόταν, δίνοντας τη θέση της σε μια βραχύβια αστική φιλελεύθερη δημοκρατία, την οποία θα ακολουθούσε η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και η εγκαθίδρυση της ΕΣΣΔ. Οι συγγενείς του θα εγκαταλείψουν τη χώρα. Οι απόγονοί του μέχρι σήμερα ζουν στη Σουηδία, στη Γερμανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γαλλία και στις ΗΠΑ.
[dropcap size=big]Σ[/dropcap]πουδαιότερά του έργα τα Πόλεμος και Ειρήνη, Άννα Καρένινα, Χατζή Μουράτ, Ο Θάνατος του Ιβάν Ίλιτς. Παρά τις ιδεολογικές τους διαφορές, ο σύγχρονός του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι θα τον χαρακτηρίσει ως τον μεγαλύτερο από τους ζώντες συγγραφείς μυθιστορημάτων.
Ο Τολστόι θα επηρεαστεί από διάφορους ιδεολογικούς πόλους, από τους αναρχικούς διανοητές που θα γνωρίσει, από την αναζήτηση αυτού που ονόμαζε «πραγματικό νόημα του Χριστιανισμού», καθώς και από τους διαλόγους του με εκφραστές άλλων θρησκειών. Θα γράψει για το Ισλάμ και τον τρόπο ζωής και λατρείας των μουσουλμάνων, θα μιλήσει με τον Γκάντι, θα έρθει σ’ επαφή με τη νεαρότατη θρησκεία των Μπαχάι. Οι αναζητήσεις του θα τον οδηγήσουν στα μονοπάτια του πασιφισμού και της μη βίας. Η δε κριτική του για τις οργανωμένες θρησκείες υπό τη μορφή θεσμού θα τον οδηγήσουν στον αφορισμό του από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
