Αναμένοντας την επόμενη δισκογραφική δουλειά του Θ. Παπακωνσταντίνου σκέφτηκα να κάνω μια βουτιά στον τελευταίο του δίσκο, που έχει τίτλο ‘Πρόσκληση σε δείπνο κυανίου’. Στόχος μου ήταν να αλιεύσω λέξεις που κάποιος/α θα ανέτρεχε στο λεξικό για να δει τι σημαίνουν ή για να επιβεβαιώσει όντως την σημασία τους, αν την ήξερε ήδη. Αυτό έκανα και εγώ για την ακρίβεια όταν άκουσα για πρώτη φορά τον δίσκο πριν τρία χρόνια…
Δίπλα από κάθε λέξη υπάρχει η σημασία της, την οποία άντλησα κατά κύριο λόγο από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (ΛΚΝ),1 τη βικιπαίδεια, από διάφορες ιστοσελίδες και από το ένθετο που συνοδεύει τον δίσκο. Από κάτω παραθέτω τον στίχο στον οποίο εμφανίζεται η λέξη και τέλος ακολουθεί το τραγούδι στο οποίο εμφανίζεται η λέξη/στίχος.
Amor fati: λατινική έκφραση που σημαίνει «η αγάπη της μοίρας, του πεπρωμένου».
Η έκφραση αποτελεί τίτλο ενός τραγουδιού του δίσκου και δεν εμφανίζεται σε κάποιον στίχο.
(Amor fati)
Αφέντης: πρόκειται για την βουνοκορφή ‘Αφέντης Σταυρός’, στα όρη της Θρυπτής, στην Κρήτη.
«στην κεραία απάνω στον Αφέντη»
(Το θηρίο)
Αψέντι: ποτό με υψηλή περιεκτικότητα σε οινόπνευμα, που παρασκευάζεται από τα φύλλα της αψινθιάς, γλυκανίσου ή μαράθου και έχει πράσινο χρώμα.
«σαν αψέντι ζυμωμένο στο έρεβος»
(Το θηρίο)
Βαμπίρ: 1. είδος μεγάλης νυχτερίδας που τρέφεται με αίμα θηλαστικών. 2. βρικόλακας.
«με δαγκώνει ο ύπνος σαν βαμπίρ στον αυχένα»
(A. Select)
Βασάλτης: ηφαιστειογενές πέτρωμα μαύρου χρώματος.
«γραφή θαλασσινή απάνω στο βασάλτη»
(Ηλιόπετρα)
Βραγιά: το καθένα από τα καλλιεργημένα τμήματα ενός κήπου που είναι φυτεμένος με άνθη ή λαχανικά.
«βραγιά των γιασεμιών»
(Ηλιόπετρα)
Γκόγια: πρόκειται για τον Φρανθίσκο Γκόγια (Francisco José de Goya y Lucientes, 1746-1828), Ισπανό ζωγράφο, λιθογράφο και χαρακτή, εκπρόσωπο του ροκοκό και του ρομαντισμού.
«το θηρίο με την ανάσα του Γκόγια»
(Το θηρίο)
Γλωσσίδι: το κινητό μεταλλικό στέλεχος που με τις ταλαντώσεις του παράγει ήχο.
«οι χυτευτές παράγουν γλωσσίδια»
(Το θηρίο)
Δείπνο: το τελευταίο γεύμα της ημέρας, κυρίως όταν πρόκειται για επίσημες συνεστιάσεις.
Η λέξη υπάρχει στον τίτλο του δίσκου και δεν εμφανίζεται σε κάποιον στίχο.
Δρολάπι: ραγδαία βροχή με δυνατό άνεμο· ανεμοβρόχι.
«μικρή χιονοστιβάδα, ατίθασο δρολάπι»
(Η Αλίκη στην χώρα των τραυμάτων)
Έρεβος: το πολύ βαθύ σκοτάδι.
«σαν αψέντι ζυμωμένο στο έρεβος»
(Το θηρίο)
Κάβος: χοντρό σκοινί με το οποίο δένουν τα αγκυροβολημένα καράβια· καραβόσκοινο.
«λύνονται οι κάβοι, σαλπάρουν οι ψυχές»
(Ηλιόπετρα)
Κάρπαθος: το δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση νησί του ελληνικού συμπλέγματος των Δωδεκανήσων (μετά τη Ρόδο). Βρίσκεται στην μέση του Καρπάθιου πελάγους μεταξύ Ρόδου και Κρήτης και έχει πρωτεύουσα τα Πηγάδια ή Κάρπαθος.
«για ρώτα τα τραγούδια σου, εκείνα της Καρπάθου»
(Ο Χομαγιούν και ο Βακάρ)
Καψερός: αυτός που του έχουν τύχει πολλές συμφορές στη ζωή του και για αυτό είναι άξιος του οίκτου και της συμπάθειάς μας.
«της το ‘χα πει της καψερής∙ ήταν για το καλό της»
(Η εξαφάνιση)
Κουκούλι: νηματοειδές περίβλημα μέσα στο οποίο αναπτύσσονται οι προνύμφες διάφορων εντόμων (κυρίως του μεταξοσκώληκα).
«φτιάχνουμε το κουκούλι μας με ψέμα και μ’ αλήθεια»
(Amor fati)
Λάδανο (ή λάβδανο): θαμνώδες φυτό. Η λέξη χρησιμοποιείται για να δηλώσει και το κολλώδες έκκριμά αυτού του φυτού, το οποίο χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα στη φαρμακευτική.
«όπως το λάδανο στα γένια τους οι τράγοι»
(Χαρτοκόπτης)
Λαμπεντούζα: ιταλικό νησί (Lampedusa) που βρίσκεται μεταξύ της Σικελίας και των ακτών της Τυνησίας. Το νησί αποτελεί τόπο άφιξης μεταναστών και προσφύγων από χώρες της Αφρικής, πολλοί από τους οποίους, στην προσπάθεια τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο, έχουν πνιγεί.
«στη Λαμπεντούζα βρίσκεσαι ή και στη Μυτιλήνη»
(Ο Χομαγιούν και ο Βακάρ)
Μειδίαμα: το ελαφρό και ανεπαίσθητο χαμόγελο. Ο τίτλος του τραγουδιού, ‘Μηδεία-μα’, στο οποίο εμφανίζεται η λέξη, αποτελεί λογοπαίγνιο μεταξύ της λέξης ‘μειδίαμα’ και του ονόματος ‘Μήδεια’.
«το λέει και το μειδίαμα εκείνων που γνωρίζουν»
(Μηδεία-μα)
Μυτιλήνη: η πρωτεύουσα της νήσου Λέσβου. Αποτελεί διοικητικό, εμπορικό και πνευματικό κέντρο. Το νησί της Λέσβου, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση της Λαμπεντούζα, αποτελεί τόπο άφιξης και παραμονής μεταναστών και προσφύγων από την Μέση Ανατολή και την Αφρική.
«στη Λαμπεντούζα βρίσκεσαι ή και στη Μυτιλήνη»
(Ο Χομαγιούν και ο Βακάρ)
Περαματάρης: οδηγός βάρκας ή σχεδίας που χρησιμοποιείται ως πορθμείο.
«χρυσό φλουρί στα δόντια τους για τον περαματάρη»
(Το φίλεμα)
Σαντάλι (ή σανδάλι): ελαφρό πέδιλο που αποτελείται από ένα λεπτό ίσιο πάτο, συγκρατείται στο πόδι με λεπτά λουριά και δένεται ψηλά ή χαμηλά στη γάμπα.
«ένα σαντάλι βρέθηκε στην πόρτα μου απέξω»
(Μηδεία-μα)
Σαλός: ο τρελός. Προέρχεται από το ρήμα ‘σαλεύω’ που σημαίνει ‘μετατοπίζομαι ελαφρά μέσα σε έναν περιορισμένο χώρο’ και μεταφορικά ‘τρελαίνομαι’.
«το σαλό, συχνά κρατιέται απ’ τα δέντρα»
(Το θηρίο)
Τίντα: οι φωτεινές αποχρώσεις ενός χρώματος οι οποίες δημιουργούνται αναμιγνύοντας το χρώμα με το ανάλογο ποσοστό άσπρου.
«και τ’ ασβεστώματα σαν τίντα κιτρινίζει»
(Το θηρίο)
Ύαινα: σαρκοφάγο θηλαστικό που ζει στην Aφρική και στην Aσία και τρέφεται με πτώματα ζώων. Χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει τον άνθρωπο που είναι εξαιρετικά ύπουλος και σκληρός.
«μια ύαινα στο πάρκο δαγκώνει την ουρά της»
(Η Αλίκη στην χώρα των τραυμάτων)
«δυο ύαινες σπαράσσονται σε ορκισμένη πάλη»
(Μηδεία-μα)
Φίλεμα: η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του φιλεύω· η προσφορά κεράσματος, φιλοδωρήματος ή φαγητού και ποτού.
Η λέξη αποτελεί τίτλο ενός τραγουδιού του δίσκου και δεν εμφανίζεται σε κάποιον στίχο.
(Φίλεμα)
Φτέρη: είδος ποώδους, πολυετούς φυτού, που φυτρώνει σε δασώδεις περιοχές.
«εγεννήθη την εποχή που οι φτέρες αποκτήσαν την βασιλεία του κόσμου»
(Το θηρίο)
Χαρτοκόπτης: είδος μικρού, όχι πολύ κοφτερού, μαχαιριού, που το χρησιμοποιούν για να κόβουν φύλλα χαρτιού (λ.χ. σελίδες βιβλίων).
«ένα τραγούδι-χαρτοκόπτη για τις άκοπες σελίδες μας»
(Χαρτοκόπτης)
Χνούδαλο: νεοελληνική λαϊκή παραλλαγή (επηρεασμένη από την λέξη ‘χνούδι’) της αρχαιοελληνικής λέξης ‘κνώδαλο’ που σημαίνει ‘το άγριο πλάσμα’.
«μα είναι χνούδαλο, δεν ξέρει ακόμη»
(Η Αλίκη στην χώρα των τραυμάτων)
Χομαγιούν και Βακάρ: πρόκειται για τους Hamayun Anwar και Wakar Ahmed, δύο Πακιστανούς οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να απεγκλωβίσουν ένα ηλικιωμένο ζευγάρι Ελλήνων από τις ράγες ενός τρένου τον Απρίλιο του 2012.
«ο Χομαγιούν και ο Βακάρ∙ γι’ αυτούς θα σου μιλήσω»
(Ο Χομαγιούν και ο Βακάρ)
Χυτευτής: ο εργάτης του χυτηρίου.
«οι χυτευτές παράγουν γλωσσίδια»
(Το θηρίο)
Ψώραβος: ψωριάρης.
«άγιος, σαν ψώραβο σκυλί»
(Amor fati)
Ώσμωση: φαινόμενο της φυσικής κατά το οποίο μέρη ενός υγρού ή διαλύματος διεισδύουν σε άλλο το οποίο χωρίζεται από το πρώτο με μεμβράνη που επιτρέπει τη δίοδο στη διαλυτική ουσία όχι όμως και στη διαλυμένη. Μεταφορικά δηλώνει την αλληλεπίδραση.
«Μα αλήθεια! Ποιος πιστεύει, πώς με τα φράγματα κρατά την ώσμωση του κόσμου;»
(Ο Χομαγιούν και ο Βακάρ)
Οι στίχοι των τραγουδιών είναι του Θ. Παπακωνσταντίνου, με εξαιρέσεις το τραγούδι ‘Φίλεμα’ όπου στιχουργός είναι ο Σταμάτης Δαγδελένης και το τραδούδι ‘Ηλιόπετρα’ όπου οι στίχοι αποτελούν, σύμφωνα με το ένθετο του δίσκου, «αποσπασματική διασκευή του ποιήματος “Piedra de sol” του Octavio Paz, στηριγμένη στη μετάφραση του Κώστα Κουτσουρέλη για τις εκδόσεις “Μαΐστρος”». Επίσης οι στίχοι του τραγουδιού ‘Η εξαφάνιση’ στηρίζονται «σε ποίημα του Miroslav Holub».
Άφησα επίτηδες για το τέλος την λέξη ‘κυάνιο’ η οποία εμφανίζεται στον τίτλο του δίσκου. Η λέξη σημαίνει το άχρωμο και τοξικό αέριο. Πρόκειται για μία δηλητηριώδη ουσία, η οποία χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν ως χημικό όπλο, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται για βιομηχανικούς σκοπούς. Ο ίδιος ο Θ. Παπακωνσταντίνου, ωστόσο, στο ένθετο που συνοδεύει τον δίσκο του 2008 ‘Σαμάνος’, στο τραγούδι ‘Sara’ αναφέρει: «Νύμφη Heliconius Sara. Σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τέξας τρέφεται με κυάνιο, που βρίσκει στα φύλλα του passion fruit κι όχι μόνο δεν πεθαίνει, αλλά μεταμορφώνεται σε ωραία πεταλούδα». Ίσως η λέξη κυάνιο να έχει αυτήν την πολύ συγκεκριμένη σημασία στον τίτλο του δίσκου. Θέλω να κλείσω, λοιπόν, λέγοντας ότι το παραπάνω λεξιλόγιο δεν αποσκοπούσε σε μια εξαντλητική ανάλυση των λέξεων, ούτε θεωρείται δεδομένο ότι οι λέξεις χρησιμοποιούνται με την ερμηνεία που προσφέρεται στα λεξικά ή στις διάφορες ιστοσελίδες. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι οι συγκεκριμένες λέξεις αποτελούν τα υλικά ενός ποιητικού οικοδομήματος…
Κείμενο: Θοδωρής Ξιούφης (Lavart)
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το ένθετο που συνοδεύει τον δίσκο.
1. http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.html
